Monitor Prawa Pracy
nr 4/2022
Zawieszenie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego
DOI: 10.32027/MOPR.22.4.8
Abstrakt
Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z 22.5.2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j.: Dz.U. z 2022 r. poz. 301 ze zm.; dalej jako: NauczŚwKompU) prawo do tego świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu tylko w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w jednostkach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.; dalej jako: KN lub Karta).
Wyrok SN z 10.2.2022 r., III USKP 109/21, niepubl.
Stan faktyczny
Organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego od 1.9.2019 r., wskazując jednocześnie, że świadczenie to ulega zawieszeniu, ponieważ wnioskodawca jest zatrudniony w jednostce, o której jest mowa w art. 1 KN. Kolejną decyzją ZUS odmówił wnioskodawcy podjęcia wypłaty nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Sąd Okręgowy oddalił odwołania wnioskodawcy od powyższych decyzji, natomiast SA zmienił ten wyrok i nakazał organowi rentowemu podjęcie wypłaty nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Sąd II instancji powołał się na art. 9 ust. 1 i ust. 2 NauczŚwKompU i uznał, że wykładnia systemowa i funkcjonalna przepisów tej ustawy prowadzi do wniosku, że zasady określonej w art. 9 ust. 2 NauczŚwKompU nie stosuje się do osób pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, które zostały zatrudnione w jednostkach wymienionych w art. 1 KN, jeżeli podjęły pracę w innym charakterze, niż wynika z tego przepisu, tj. nie w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego. Z przepisu tego wynika, że dotyczy on osób zatrudnionych w różnego rodzaju placówkach pedagogicznych, ale nie wszystkich pracowników zatrudnionych w tych placówkach, lecz tylko tych, którzy wykonują szeroko rozumianą pracę pedagogiczną. Odwołanie się przez art. 9 ust. 2 NauczŚwKompU do art. 1 Karty, a nie do art. 3 NauczŚwKompU oznacza, że zawieszenie świadczenia nastąpi również wtedy, gdy praca zostanie podjęta także na stanowiskach, na których są wymagane kwalifikacje pedagogiczne w innych jednostkach niż szkoły, przedszkola itp., wymienionych w art. 1 ust. 2–4 KN. Tylko te osoby mają bowiem uprawnienia określone w Karcie (np. w zakresie wymiaru czasu pracy, wymiaru urlopu wypoczynkowego). Tylko pracownicy pedagogiczni mogą być zatrudnieni na podstawie mianowania, inne są też zasady rozwiązywania z nimi stosunków pracy. Do innych pracowników zatrudnionych w placówkach pedagogicznych – którzy nie wykonują pracy o charakterze pedagogicznym – stosuje się wyłącznie przepisy Kodeksu pracy, nie zaś Karty. Do tych pracowników, z uwagi na to, że nie korzystają z uprawnień określonych w Karcie, nie można też stosować ograniczeń określonych w art. 9 ust. 2 NauczŚwKompU.
Według sądu II instancji przeciwna interpretacja byłaby niezgodna z celem nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Świadczenie to przysługuje bowiem nauczycielowi, zatrudnionemu w wymienionych wyżej jednostkach, który, aby uzyskać prawo do tego świadczenia, musi odejść z zawodu nauczyciela przed osiągnięciem wieku emerytalnego, rezygnując z pracy nauczycielskiej i rozwiązując stosunek pracy. Nauczyciele, którzy nie będą już mogli przejść na emeryturę nauczycielską (zgodnie z art. 88 ust. 1 KN), otrzymali niejako w zamian prawo do świadczenia kompensacyjnego finansowanego ze środków budżetu państwa. Świadczenie to umożliwia nauczycielom odejście z zawodu z zapewnieniem środków do życia z funduszy publicznych do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Po osiągnięciu wieku emerytalnego zostanie przyznana nauczycielowi emerytura na podstawie ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.; dalej jako: EmRentyFUSU lub ustawa emerytalna). W sytuacji gdy prawo do świadczenia kompensacyjnego przysługuje za odejście z zawodu, przepis ten należy interpretować w taki sposób, że osoby pobierające świadczenie kompensacyjne mogą podejmować zatrudnienie u dowolnego pracodawcy, w tym również w jednostkach wymienionych w art. 1 KN, ale nie mogą powrócić do zawodu nauczyciela ani na stanowisko wymagające przygotowania pedagogicznego. Nie powinno natomiast mieć znaczenia, gdzie – w szkole lub u innego pracodawcy – osoba uprawniona do świadczenia kompensacyjnego podejmie pracę konserwatora lub np. inspektora bhp, księgowego albo urzędnika. Z ratio legis prawa do świadczenia kompensacyjnego, którą jest odejście z zawodu przed osiągnięciem wieku emerytalnego, a nie z rynku pracy, wynika zatem interpretacja, że osoby pobierające świadczenie kompensacyjne mogą podejmować zatrudnienie w jednostkach wymienionych w art. 1 KN, ale na stanowiskach niewymagających przygotowania pedagogicznego. Chodzi bowiem o to, aby przeciwdziałać pozornemu odchodzeniu z zawodu nauczyciela przed osiągnięciem wieku emerytalnego, a następnie powrotowi do tego zawodu, ale już ze świadczeniem z budżetu państwa. Sąd stwierdził, że w sytuacji gdy wnioskodawca podjął zatrudnienie w placówce szkolnej na stanowisku konserwatora, które nie jest pracą w charakterze nauczyciela, wymienioną w art. 1 KN, art. 9 ust. 2 NauczŚwKompU nie mógł mieć do niego zastosowania.
Powyższy wyrok SA organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną, w której zarzucił błędną wykładnię art. 9 ust. 2 NauczŚwKompU polegającą na przyjęciu, że prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszeniu w razie podjęcia zatrudnienia w placówkach oświatowych na stanowiskach nauczyciela lub innych wymagających przygotowania pedagogicznego, w sytuacji gdy prawidłowa wykładnia przywołanego przepisu prowadzi do wniosku, iż prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszeniu w razie podjęcia zatrudnienia w placówkach oświatowych, bez względu na charakter zatrudnienia.