Abstrakt
W kontekście nadużycia prawa (art. 8 KP) istotne jest zachowanie podmiotu korzystającego z tego prawa, a nie sam przepis (krytycznie oceniany przez sąd).
Wyrok SN z 18.1.2022 r., III PSKP 53/21, niepubl.
Stan faktyczny
Powód, który w 2017 r. ukończył 65 lat, był zatrudniony u strony pozwanej od 7.7.2017 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku starszego specjalisty do spraw koordynacji prac działu technicznego w nadleśnictwie. W związku z nieobecnością w pracy dotychczasowego zastępcy nadleśniczego powodowi powierzono pełnienie obowiązków na tym stanowisku. Pismem z 14.9.2018 r. pozwany rozwiązał z powodem umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano likwidację stanowiska pracy powoda. Rozwiązanie stosunku pracy miało nastąpić 31.12.2018 r.Powód wniósł pozew przeciwko pozwanemu nadleśnictwu o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd Rejonowy przywrócił powoda do pracy u strony pozwanej na poprzednich warunkach, natomiast SO zmienił zaskarżony przez stronę pozwaną wyrok i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda odszkodowanie, oddalając dalej idącą apelację.Sąd Okręgowy podzielił stanowisko SR, że wypowiedzenie umowy o pracę wręczono powodowi w okresie, w którym był on objęty ochroną przedemerytalną z art. 39 KP. Podkreślił, że do końca 2012 r. powszechny wiek emerytalny wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Ustawa z 11.5.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 637), obowiązująca od 1.1.2013 r., wydłużyła powszechny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn do 67 lat. Począwszy od 1.10.2017 r., mechanizm określony w art. 24 ustawy emerytalnej został jednak zlikwidowany, gdyż na mocy ustawy z 16.11.2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.) powrócono do „starego” wieku emerytalnego (65 lat dla mężczyzn). Przepisy przejściowe ustawy zmieniającej z 2016 r. dostosowują tę nową sytuację do regulacji zawartej w art. 39 KP w ten sposób, że: pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 KP, lub osoby, które byłyby objęte taką ochroną, jeżeli w tym dniu pozostawałyby w stosunku pracy, od 1.10.2017 r. korzystają z ochrony stosunku pracy z art. 39 KP do osiągnięcia wieku emerytalnego wynikającego z przepisu art. 24 ust. 1–1b ustawy emerytalnej w dotychczasowym brzmieniu (art. 28). Oznacza to, że zachowują one prawo każdego pracownika do przewidzianej w art. 39 KP czteroletniej ochrony stosunku pracy związanej z osiągnięciem wieku emerytalnego, przy czym ochrona ta może wykraczać poza wiek emerytalny wynoszący odpowiednio 60 i 65 lat.Sąd Okręgowy zauważył, że art. 45 § 1 w zw. z art. 45 § 3 i 39 KP co do zasady stanowiły podstawę dla uwzględnienia odwołania powoda, jednakże sąd I instancji nie dokonał oceny roszczenia powoda o przywrócenie do pracy w kontekście art. 4771 KPC i art. 8 KP.W ocenie SO należało wziąć pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy dotyczące zatrudnienia powoda i utworzenia stanowiska starszego specjalisty do spraw koordynacji prac działu technicznego w nadleśnictwie (które w schemacie organizacyjnym nie funkcjonowało), aby „umożliwić mu dopracowanie do osiągnięcia wieku emerytalnego”. Także likwidacja tego stanowiska i uzyskanie przez powoda uprawnień emerytalnych z dniem 7.11.2017 r. to istotne okoliczności ważące na ocenie roszczenia powoda o przywrócenie do pracy.Sąd Okręgowy, powołując się na art. 8 KP, uznał, że przywrócenie powoda do pracy w realiach niniejszej sprawy stanowiło „nadużycie prawa do ochrony stosunku pracy, jako godzące w zasady współżycia społecznego i pozostałby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa do ochrony przedemerytalnej”. Stwierdził, że nieświadczenie pracy, nawet usprawiedliwione, przez dłuższy okres sprawia, że więź obligacyjna między stronami istnieje tylko w szczątkowym kształcie, sprowadzającym się do wypłaty różnych świadczeń przez pracodawcę w uwzględnieniu kolejnych wniosków pracownika. W tej sytuacji żądanie przywrócenia do pracy, nawet gdy zostało uznane za znajdujące oparcie w art. 45 § 1 KP, mogło być zasadnie zakwestionowane w świetle zasad współżycia społecznego. W takim przypadku można było uznać, że celem pracownika było jedynie uzyskanie świadczenia finansowego (z uwagi na konieczność w tej sytuacji zasądzenia wynagrodzenia za cały okres pozostawania pracownika bez pracy – jeżeli jest to pracownik objęty ochroną z art. 39 KP), a nie realny powrót do obowiązków zawodowych, który będzie użyteczny zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy – a przecież świadczenie pracy jest najbardziej podstawowym obowiązkiem wynikającym ze stosunku pracy z art. 22 § 1 KP. Jeżeli jedynym celem roszczenia o przywrócenie do pracy było uzyskanie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy i pracownik kierował się wyłącznie tak rozumianym interesem finansowym, a nie potrzebą odzyskania pracy, istniała podstawa dla oceny jego żądania jako sprzecznego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP), co mogło uzasadniać orzeczenie o odszkodowaniu w miejsce przywrócenia do pracy. W toku postępowania przed sądem I instancji, a także w postępowaniu apelacyjnym powód nie deklarował w jednoznaczny sposób chęci powrotu do pracy na dotychczasowych warunkach, a domagał się przywrócenia do pracy, aby uzyskać wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Tak bowiem należy odczytywać jego postawę procesową i werbalizowane stanowisko w toku procesu. Dopiero faktycznie na ostatniej rozprawie apelacyjnej wyrażał chęć kontynuacji zatrudnienia, aczkolwiek w dalszym ciągu podnosił kwestię utraconych roszczeń finansowych z art. 471 KP, w przypadku zasądzenia odszkodowania.Sąd Okręgowy uznał, że przywrócenie powoda do pracy „jest niemożliwe i niecelowe i stanowiłoby nadużycie prawa podmiotowego”. Powód nabył już prawo do emerytury i był objęty wydłużoną ochroną przedemerytalną z art. 39 KP do 7.11.2018 r. Uchybienie pracodawcy miało w zasadzie charakter formalny, ponieważ wypowiedzenie zostało wręczone w okresie, kiedy powód jeszcze korzystał z ochrony przedemerytalnej. Pracodawca co prawda uchybił przepisom (art. 45 § 1 w zw. z art. 39 KP), ale cel i funkcje ochrony zostały spełnione, gdyż termin ochrony upłynął 7.11.2018 r., tj. już w okresie wypowiedzenia. Likwidacja stanowiska powoda była zaś rzeczywista i obecnie to stanowisko nie istnieje w strukturze zakładu pracy.W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.:- art. 45 § 3 KP w zw. z art. 8 KP przez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji uznanie, że uwzględnienie roszczenia powoda o przywrócenie do pracy było nieuzasadnione ze względu na jego sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasadami współżycia społecznego, mimo że powód na dzień złożenia przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu umowy pozostawał objęty szczególną ochroną, co w świetle art. 45 § 3 KP nakazywało przywrócenie powoda do pracy;
- art. 28 ustawy zmieniającej z 2016 r. w zw. z art. 39 KP przez niewłaściwą wykładnię i zastosowanie oraz w konsekwencji uznanie, że w świetle art. 28 ustawy zmieniającej z 2016 r. ochrona przedemerytalna pracowników objętych przepisami przejściowymi ustaw powinna być interpretowana zgodnie z celem regulacji art. 39 KP, obejmującym ochroną takiej osoby, która, będąc w zaawansowanym wieku, nie posiadała jeszcze prawa do emerytury, a w przypadku wypowiedzenia mogłaby mieć trudności w uzyskaniu innej pracy;
- art. 42 § 4 KP przez uznanie, że powierzenie powodowi pracy na stanowisku „zastępca nadleśniczego” na okres przekraczający trzy miesiące w roku kalendarzowym nie stanowiło zmiany treści stosunku pracy łączącego powoda z pozwanym i w konsekwencji nie wpłynęło na zmianę treści stosunku pracy łączącego powoda z pozwanym.