Monitor Prawa Pracy
nr 4/2022
Miarkowanie odprawy (odszkodowania) za naruszenie gwarancji zatrudnienia
DOI: 10.32027/MOPR.22.4.9
Abstrakt
Odprawa (odszkodowanie) za naruszenie gwarancji zatrudnienia, do którego prawo wynika z umowy społecznej (pakietu socjalnego), traktowanej jako normatywne porozumienie (art. 9 KP), może podlegać miarkowaniu na podstawie art. 8 KP, gdyż nie może zmierzać do zabezpieczenia pracownika do końca życia zawodowego przez wypłatę świadczeń w wysokości wynagrodzenia za pracę bez świadczenia pracy.
Wyrok SN z 30.6.2021 r., I PSKP 8/21, niepubl.
Stan faktyczny
Powód Z.R. domagał się od […] Sp. z o.o. w […] kwoty 1 885 134,28 zł tytułem odprawy z ustawowymi odsetkami od 15.5.2007 r. do dnia zapłaty. Powód wskazał, że na kwotę dochodzoną pozwem składają się: kwota 942 567,14 zł tytułem należności podstawowej z art. 10 ust. 1 pakietu socjalnego oraz kwota 942 567,14 zł tytułem należności z art. 10 ust. 2 pakietu socjalnego. Wyrokiem z 28.10.2014 r. SO w […] zasądził na rzecz powoda kwotę 942 567,14 zł z ustawowymi odsetkami od 15.5.2007 r., oddalając powództwo w pozostałym zakresie, orzekł o kosztach sądowych i zniósł między stronami koszty zastępstwa procesowego. Sąd Apelacyjny w […] wyrokiem z 14.10.2015 r., uwzględniając apelację pozwanego, zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 9293,76 zł z ustawowymi odsetkami od 15.5.2007 r., oddalając powództwo w pozostałej części. Wyrokiem z 16.11.2017 r., I PK 274/16, SN uchylił zaskarżony przez powoda skargą kasacyjną wyrok SA w części oddalającej powództwo oraz w przedmiocie kosztów postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę SA w […] do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Apelacyjny w […], wyrokiem z 3.10.2018 r., zmienił wyrok SO z 28.10.2014 r. i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 167 287,68 zł z ustawowymi odsetkami od 15.5.2007 r.
W sprawie ustalono, że powód był pracownikiem strony pozwanej zatrudnionym ostatnio na stanowisku głównego inżyniera inwestycji. W dniu 15.5.2007 r. wręczono powodowi oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu z nim umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z powodu zawinionego i ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Powód odwołał się do sądu od tej decyzji pracodawcy. W efekcie tej sprawy SO zmienił wyrok SR i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 27 881,28 zł z ustawowymi odsetkami od 4.8.2007 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W dniu 8.5.2009 r. powód skierował do SR w […] wniosek o zawezwanie strony pozwanej do próby ugodowej w celu uzgodnienia warunków zapłaty: kwoty 942 567,14 zł tytułem należności podstawowej z Pakietu Socjalnego oraz kwoty 942 567,14 zł tytułem należności z art. 10 ust. 2 Pakietu Socjalnego. Do zawarcia ugody nie doszło.
W dniu 16.6.2005 r. pomiędzy […], […] Sp. z o.o. w Częstochowie oraz spółkami […] S.A. w […] z jednej strony i związkami zawodowymi działającymi w […] S.A., […] Sp. z o.o. oraz w spółkach Grupy Kapitałowej […] S.A. podpisano umowę dotyczącą gwarancji pracowniczych i socjalnych dla pracowników (pakiet socjalny). W momencie podpisywania pakietu socjalnego ogólna sytuacja rynkowa była dobra i podpisanie takiego pakietu było oceniane jako racjonalne. Następnie sytuacja rynkowa uległa znacznemu pogorszeniu. W związku z powyższym modyfikowano postanowienia pakietu socjalnego, zawierając do niego aneksy oraz porozumienia. Zgodnie z postanowieniami pakietu socjalnego, w brzmieniu obowiązującym w dacie rozwiązania z powodem stosunku pracy, inwestor strategiczny gwarantował a pracodawcy zobowiązali się, że zapewnią trwałość stosunku pracy wszystkim pracownikom przez okres 120 miesięcy (gwarancja zatrudnienia) – art. 6. W myśl art. 7 ust. 1 wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy lub płacy było naruszeniem gwarancji zatrudnienia (...). Wedle art. 8 ust. 1 lit. b pakietu, gwarancja zatrudnienia nie dotyczyła pracowników, których umowa o pracę została rozwiązana z przyczyn zawinionych przez pracownika na podstawie art. 52 KP. Zgodnie z ust. 2 art. 8, wyłączenia z gwarancji zatrudnienia, o których mowa w ust. 1 niniejszego artykułu, miały zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę było uzasadnione i nie naruszało obowiązujących przepisów. Zgodnie z art. 10 ust. 1 pakietu, w przypadku rozwiązania w okresie gwarancji zatrudnienia z pracownikami za porozumieniem stron, o którym mowa w art. 8, ust. 1 lit. e, z wyjątkiem rozwiązania za porozumieniem stron, o którym mowa w art. 8, ust. 1, lit. h powyżej, spółki miały wypłacić wszystkim takim pracownikom odprawę, której wysokość stanowiła iloczyn liczby miesięcy pozostających do końca okresu gwarancji zatrudnienia, liczonych od dnia rozwiązania umowy o pracę i indywidualnego wynagrodzenia miesięcznego, liczonego jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy. Za niepełne miesiące odprawa wypłacona miała być w wysokości proporcjonalnej. W myśl art. 10 ust. 2, w przypadku naruszenia gwarancji zatrudnienia, odprawa wypłacana zostaje jako dwukrotność odprawy, liczonej jak w ust. 1. W ust. 3 powołanego artykułu określono, iż odprawy i inne należne świadczenia pieniężne, o których mowa w niniejszym artykule i/lub w ZUZP, wypłacane będą w formie pieniężnej, nie później niż w ostatnim dniu zatrudnienia.
Sąd Apelacyjny, powołując się na orzecznictwo SN, wskazał, że przyznanie dodatkowych lub nadzwyczajnych przywilejów pracownikom poddaje się weryfikacji sądowej pod kątem społeczno-gospodarczego przeznaczenia tych uprawnień z punktu widzenia interesów stron lub beneficjentów zbiorowego porozumienia prawa pracy i wymaga uwzględnienia zasad dobrej wiary, przyzwoitości w negocjowaniu i zawieraniu nienazwanych porozumień prawa pracy, obowiązku zachowania lojalności stron i poszanowania ich słusznych interesów, w tym dbałości o dobro pracodawcy, dobrych obyczajów w dysponowaniu jego majątkiem oraz zakazu naruszania praw osób trzecich, a także innych nazwanych lub nienazwanych zasad współżycia społecznego. Żądanie zasądzenia dodatkowego odszkodowania z tytułu niedotrzymania przyrzeczenia wieloletniego zatrudnienia podlega zatem, tak jak każde roszczenie, ocenie w świetle art. 8 KP i może być oddalone lub zasądzone w ograniczonej wysokości ze względu na nadużycie prawa podmiotowego w zależności od sądowej oceny istotnych okoliczności konkretnej sprawy. W świetle tego uznał, że zarzut naruszenia art. 8 KP podnoszony w apelacji przez stronę pozwaną był zasadny, natomiast zarzut naruszenia tego przepisu podnoszony w apelacji powoda należy uznał za całkowicie chybiony.
Sąd Apelacyjny uznał, że świetle stanowiska SN wyrażonego w sprawie I PK 274/16, którym SA jest związany na podstawie art. 39820 KPC, należy ocenić, czy dochodzenie roszczenia nie jest sprzeczne z art. 8 KP, czy może być oceniane jako rażąco wygórowane i podlegać miarkowaniu przy zastosowaniu zasady miarkowania do całej kwoty odprawy określonej w art. 10 ust. 2 pakietu. Sąd Apelacyjny podkreślił, że roszczenie w kwocie określonej przez powoda należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Uznał, że kwota dochodzona przez powoda odbiega od wysokości kwot zadośćuczynienia przyznawanych osobom poszkodowanym w związku z uszkodzeniem ciała czy wywołaniem rozstroju zdrowia przyznawanych przez sądy powszechne, a w niniejszej sprawie chodzi o zasądzenie na rzecz powoda rekompensaty za samą utratę pracy. Co więcej, minimalne wynagrodzenie w 2018 r. wyniosło 2100 zł, natomiast przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wynosi 4271,51 zł. Dochodzona przez powoda kwota w wysokości nieuwzględniającej nawet dochodzonego roszczenia z tytułu odsetek odpowiada zatem wynagrodzeniu w wysokości przeciętnego wynagrodzenia za pracę za okres ponad 36 lat. W chwili orzekania przez SA równa się ona wynagrodzeniu uzyskiwanemu przez osobę osiągającą dochód w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przez 18 lat.
Sąd Apelacyjny zaznaczył, że wysokość rekompensaty należnej pracownikowi z tytułu utraty pracy powinna być ustalona tak, aby pozwoliła zabezpieczyć warunki socjalno-bytowe w okresie pomiędzy utratą dotychczasowej a uzyskaniem nowej pracy na poziomie odpowiadającym jego kwalifikacjom. Jednakże rekompensata za utratę pracy nie może stanowić dla pracownika – szczególnie legitymującego się wysokimi kwalifikacjami zawodowymi – zachęty do tego, by nie opłacało mu się poszukiwać pracy. Sąd Apelacyjny podniósł, że każda umowa o pracę może być wypowiedziana, a maksymalna ochrona przed zwolnieniem z pracy wynosi cztery lata przed nabyciem wieku emerytalnego. W prawie pracy odszkodowanie za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy jest co do zasady limitowane do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Stwierdził też, że koszt odszkodowania w dalszej perspektywie zostanie przerzucony także na pracowników pozwanej spółki, wziąwszy pod uwagę sytuację gospodarczą i finansową. Sąd Apelacyjny zauważył też, że ustalenie wysokości odszkodowania pakietowego nie mogło przebiegać bez uwzględnienia sytuacji ekonomicznej strony pozwanej, która w kolejnych latach uległa znacznemu pogorszeniu, co z kolei pociągnęło za sobą istotne zmiany w zakresie przysługujących pracownikom świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, jak długi był staż pracy powoda u strony pozwanej oraz fakt, że pozwana, negocjując uregulowania pakietu socjalnego, powinna też uwzględniać realia gospodarki rynkowej, w których popyt na konkretne produkty może ulegać zmianom, powinna więc wykazać się większą dozą ostrożności przy przyjmowaniu na siebie tak długich okresów gwarancji zatrudnienia. W rezultacie SA ocenił, że powództwo ponad kwotę 176 575,44 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 15.5.2007 r. należało oddalić jako rażąco wygórowane, gdyż gwarancja z umowy społecznej (pakietu) zamykająca się w roszczeniu 1 885 134,28 zł jest nadmierna, niepozostająca w proporcji do szkody, jak i rażąco odbiegająca od przeciętnej stopy życiowej.