aktualny numer

Studia Prawa Prywatnego

nr 1/2025

Refleksje o wykładni prawa spółek Unii Europejskiej

Jacek Napierała
Emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Abstrakt

Głównym problemem wykładu jest to - jakim językiem opowiedzieć o procesie i wynikach wykładni unijnego prawa spółek dokonywanej przez sąd krajowy i TSUE? Zdaniem doktryny prawa Court of Justice nie posługuje się swoistymi metodami wykładni, lecz korzysta z zastanych, tradycyjnych (klasycznych) krajowych kanonów-metod, stosując argumentację językową, systemową, funkcjonalną (celowościową), historyczną, porównawczą. Metody te są jednak modyfikowane m.in. przez takie europejskie czynniki jak np. integracyjna rola prawa unijnego, wielojęzyczność, czy zasada autonomicznej wykładni przepisów UE. Czynniki te oraz wykształcone przez TSUE zasady interpretacyjne - z zasadą effet utile na czele - oddziałują z kolei na sposób (metodologię) wykładni przez sądy krajowe zarówno samego prawa unijnego, jak i wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem UE. Unijne otoczenie prawne - w tym przede wszystkim wyroki TSUE - wymusza więc zmianę dotychczasowego paradygmatu interpretacyjnego prawa krajowego.
Wzajemne oddziaływanie (dyskurs) czynników krajowych i unijnych sprzyja procesowi konwergencji metod i dyrektyw wykładni prawa UE, a także wyłanianiu się nowej perspektywy wykładni umożliwiającej integrację prawa krajowego z prawem europejskim („eklektyzm metodologiczny”). Pełne zbliżenie metod wykładni stosowanych przez TSUE i sądy krajowe to chyba jednak nadal czas przyszły. Natomiast „tu i teraz” prezentacja procesu wykładni prawa unijnego wymaga stosowania instrumentarium jednej z uznanych krajowych koncepcji wykładni. W swoim wykładzie starałem się wykazać, że do prezentacji procesu wykładni prawa spółek UE użyteczna jest derywacyjna koncepcja wykładni, u podstaw której leży rozróżnianie przepisu prawa od normy prawnej, nakazującej (zakazującej) jej adresatowi określone zachowanie w określonych okolicznościach. Norma prawna stanowi również konieczny punkt odniesienia dla prezentacji wykładni sądów krajowych, które odtwarzają („derywują”) tylko tę jej część, która jest potrzebna do wydania decyzji o jej zastosowaniu (wykładnia operatywna) albo do interpretacji krajowego prawa spółek zgodnie z prawem UE (wykładnia prounijna).

Słowa kluczowe
wykładnia prawa, prawo spółek UE, metody wykładni, derywacyjna koncepcja prawa, wykładnia operacyjna, zasada wykładni autonomicznej, eklektyzm metodologiczny, konwergencja metod wykładni, rola wykładni celowościowej, przepis prawa a norma prawa
Bibliografia
J. Anweiler, Die Auslegungsmethoden des Gerichtshofs der Europaischen Gemeinschaften, Frankfurt am Main-Berlin-Bern-New York-Paris-Wien 1997;
C. Baldus, F. Vogel, Gedanken zu einer europäischen Auslegungslehre: grammatikalisches und historisches Element, w: Fiat iustitia. Recht als Aufgabe der Vernunft. Festschrift für Peter Krause zum 70. Geburtstag (Hrsg. M. Wallerath), Berlin 2006;
A. Bator, O adekwatności założeń derywacyjnej koncepcji wykładni do badań nad interpretacją prawa Unii Europejskiej, SPPub 2015, Nr 2;
S. Biernat, Zasada pierwszeństwa prawa unijnego po traktacie z Lizbony, GSP 2011, Nr 1;
O. Bogucki, Model wykładni funkcjonalnej w derywacyjnej koncepcji prawa, Szczecin 2016;
O. Bogucki, Wykładnia funkcjonalna w działalności orzeczniczej najwyższych organów władzy sądowniczej, Szczecin 2011;
O. Bogucki, M. Zieliński, Wykładnia prawa we współczesnym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, w: Orzecznictwo sądowe w sprawach karnych. Aspekty europejskie i unijne (red. L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L.K. Paprzycki), Rajgród-Wilno 2008;
A. Choduń, Aspekty językowe derywacyjnej koncepcji wykładni prawa, Szczecin 2018;
A. Choduń, Problem uniwersalności redagowania tekstów aktów prawnych - perspektywa krajowa i europejska, w: Język polskiego prawa: perspektywa europejska (red. D. Kondratczyk-Przybylska, A. Niewiadomski, E. Walewska), Warszawa 2015;
A. Choduń, M. Zieliński, Aspekty granic wykładni prawa, w: Księga Jubileuszowa Profesora Ryszarda Mastalskiego. Stanowienie i stosowanie prawa podatkowego (red. M. Miemiec), Wrocław 2009;
N. Colneric, Auslegung des Gemeinschaftsrechts und gemeinschaftsrechtskonforme Auslegung, Zeitschrift für europäisches Privatrecht 2005, Nr 2;
W. Czapliński, Wzajemny stosunek prawa międzynarodowego i polskiego prawa wewnętrznego w świetle przepisów konstytucji z 1997 roku oraz orzecznictwa, w: Konstytucyjne podstawy systemu prawa (red. M. Wyrzykowski), Warszawa 2001;
S. Czepita, Czynności konwencjonalne i formalne w prawie a proces prawotwórczy i rola Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2014, Nr 12;
A. Doczekalska, (De)kulturyzacja i (de)hybrydyzacja języka prawnego w procesie tworzenia i transpozycji prawa Unii Europejskiej, w: Integracja zewnętrzna i wewnętrzna nauk prawnych, cz. 1 (red. M. Zirk-Sadowski, B. Wojciechowski, T. Bekrycht), Łódź 2014;
A. Doczekalska, Interpretacja wielojęzycznego prawa Unii Europejskiej, EPS 2006, Nr 5;
H. Fleischer, Europäische Methodenlehre: Stand und Perspektiven, Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht 2011, Nr 3-4;
G. Forst, Folgen der Beendigung einer SE-Beteiligungsvereinbarung, EuZW 2011, Nr 9;
C. Frank, Die personelle Komponente des art. 4 Abs. 4 der Beteiligungs-RL. Gleichbehandlung durch Bestandsschutz oder Gleichbehandlung trotz Bestandsschutz? RdA 2024, Nr 2;
A. Gajda, Wielojęzyczność Unii Europejskiej, Socjolingwistyka 2013, t. XXVII;
J.D. Geiger, Methodik der Auslegung des Deutschen Corporate Governance Kodex, ZGR 2023, Nr 2;
A. Giedrewicz-Niewińska, Uczestnictwo pracowników w spół­ce europejskiej, Warszawa 2015;
A. Godek, Czy koniec teorii wykładni prawa? Kilka uwag o możliwych rozwinięciach derywacyjnej koncepcji wykładni Maciej Zielińskiego na wykładnię prawa w erze postakcesyjnej z wewnętrznej perspektywy interpretacyjnej, AUWr 2011, Prawo CCCXII, No 3337;
I. Grau, w: Münchener Handbuch zum Arbeitsrecht (H. Kiel, S. Lunk, H. Oetker), Bd. 4, § 357 Unterrichtung und Anhörung in der SE (Rn. 138), München 2022, cyt. za: Beck-online. Die Datenbank;
S.M. Grundmann, Die Auslegung des Gemeinschaftsrechts durch den Europäischen Gerichtshof. Zugleich eine rechtsvergleichende Studie zur Auslegung im Völkerrecht und im Gemeinschaftsrecht, Konstanz 1997;
S. Grundmann, „Inter-Instrumental-Interpretation” System bildung durch Auslegung im Europäischen Unionsrecht, Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht 2011, Nr 4;
J.A. Gutiérrez-Fons, K. Lenaerts, Klasyczne metody wykładni, w: Metody wykładni Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (red. i tłum. A. Sikora-Kalėda), Warszawa 2024;
J.A. Gutiérrez-Fons, K. Lenaerts, Wstęp, w: Metody wykładni Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (red. i tłum. A. Sikora-Kalėda), Warszawa 2024;
J. Helios, Pojmowanie wykładni prawa europejskiego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, Wrocław 2002;
J. Helios, W. Jedlecka, Wykładnia prawa Unii Europejskiej ze stanowiska teorii prawa, Wrocław 2018;
E. Herfs-Röttgen, Probleme der Arbeitnehmerbeteiligung in der Europäischen Aktiengesellschaft, Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht 2002, Nr 7;
M. Hermann, Zbieg przepisów prawnych jako problem interpretacyjny, w: Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy (red. M. Hermann, S. Sykuna), Warszawa 2016;
A. Hoops, Die Mitbestimmungsvereinbarung in der SE, Kenzingen 2009;
C. Höpfner, B. Rüthers, Grundlagen einer europäischen Methodenlehre, Archiv für die civilistische Praxis 2009, Nr 1;
I. Hykawy, Dyrektywa jako specyficzny środek harmonizacji prawa w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, PUG 1993, Nr 8-9;
K.J. Hopt, Europäisches Gesellschaftsrecht im Lichte des Aktionsplans der Europäischen Kommission vom Dezember 2012, ZGR 2013, Nr 2;
P. Jabłoński, P. Kaczmarek, O grze interpretatora z tekstem prawnym i czynnikami pozatekstowymi w derywacyjnej koncepcji wykładni prawa, Archiwum filozoficzne prawa i filozofii społecznej 2020, Nr 2;
M. Jacobs, w: Münchener Kommentar zum Aktiengesetz, Bd. 7: Europäisches Aktienrecht, SE-VO, SEBG, Europäische Niederlassungsfreiheit (Hrsg. W. Goette, M. Habersack, S. Kalss), München 2021;
A. Jurcewicz, Rola „miękkiego prawa” w praktyce instytucjonalnej Wspólnoty Europejskiej, w: Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porządkach prawnych (red. C. Mik), Toruń 1998;
A. Jurcewicz, Soft law w prawie Wspólnot Europejskich, PL 1997, Nr 4;
A. Kalisz, Interpretacja prawa Unii Europejskiej, w: Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy (red. A. Wróbel), t. 1, Warszawa 2010;
A. Kalisz, Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego, Warszawa 2007;
A. Kalisz, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, w: A. Kalisz, L. Leszczyński, B. Liżewski, Wykładnia prawa. Model ogólny a perspektywa Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Prawa Unii Europejskiej, Lublin 2011;
A. Kalisz, L. Leszczyński, Aksjologia zasad prawa jako argument wykładni operatywnej UE. Uwagi o ujednolicaniu praktyki i kontrolowanej autonomii, w: Z zagadnień teorii prawa i filozofii prawa. Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej (red. P. Kaczmarek), Wrocław 2009;
A. Kastelik-Smaza, CILFIT po liftingu? - Obowiązek sądów ostatniej instancji kierowania pytań prejudycjalnych w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 6.10.2021 r., C-561/19, Consorzio Italian Management, Catania Multiservizi SpA przeciwko Rete Ferroviaria Italiana SpA, EPS 2022, Nr 8;
T. Knoche, Anmerkung, w: Gesondertes Wahlverfahren für die von Gewerkschaften vorgeschlagenen Arbeitnehmervertreter bei Beteiligungsvereinbarung einer durch Umwandlung gegründeten SE, Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht 2022, Nr 17;
K. Kopaczyńska-Pieczniak, Korporacja. Elementy konstrukcji prawnej, Warszawa 2019;
M. Kordela, Systemowość aksjologiczna prawa, AUWr 2016, No 3718, PPiA CIV;
D. Kornobis-Romanowska, Sąd krajowy w prawie wspólnotowym, Kraków 2007;
M. Koszowski, Granice związania orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w: Granice państwa jako granice jurysdykcji w Unii Europejskiej (red. S.M. Grochalski), Dąbrowa Górnicza 2012, https://open.icm.edu.pl/server/api/core/bitstreams/6474b79a-3130-47c6-94c1-74166732364a/content, dostęp: 20.1.2025 r.;
A. Kotowski, Wykładnia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w świetle empirycznych badań orzecznictwa, Warszawa 2022;
L. Leszczyński, Operatywna wykładnia prawa a wielość normatywnych podstaw decyzji stosowania prawa (przepis, kryterium otwarte, precedens), w: Wykładnia operatywna prawa - perspektywa teoretyczna i dogmatyczna (red. L. Leszczyński, A. Szot), Toruń 2017;
L. Leszczyński, O wykładni prawa i jej wymiarze praktycznym. Kontekst sądowego stosowania prawa, AFPiFS 2021, Nr 2;
L. Leszczyński, Ratio decidendi w procesie sądowej wykładni prawa PiP 2019, Nr 11;
L. Leszczyński, Wykładnia Operatywna (podstawowe właściwości), PiP 2009, Nr 6;
L. Leszczyński, w: A. Kalisz, L. Leszczyński, B. Liżewski, Wykładnia prawa. Model ogólny a perspektywa Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i prawa Unii Europejskiej, Lublin 2011;
L. Leszczyński, Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryna i tezy orzecznictwa, Kraków 2004;
S. Lewandowski, Retoryczne i logiczne podstawy argumentacji prawniczej, Warszawa 2015;
M. Lutter, Die Auslegung angeglichenen Rechts, Juristen Zeitung 1992, Nr 12;
M. Lutter, Theorie der Mitgliedschaft - Prolegomena zu einem Allgemeinen Teil des Korporationsrechts, Archiv für die civilistische Praxis 1980, Nr 1-2;
E. Łętowska, Dialog i metody. Interpretacja w multicentrycznym systemie prawa (cz. II), EPS 2008, Nr 12;
E. Łętowska, Kilka uwag o praktyce wykładni, KPP 2002, Nr 1;
E. Łętowska, „Multicentryczność” polskiego systemu prawa i wykładnia jej przyjazna, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana (red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar), Kraków 2005;
E. Łętowska, Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, Nr 4;
E. Łętowska, Zwrot nadpłaconej akcyzy, czyli między zasadą effet utile i redukcjonizmem interpretacyjnym sądów krajowych (cz. II), EPS 2012, Nr 1;
J. Maliszewska-Nienartowicz, Zasady ogólne jako źródło europejskiego prawa wspólnotowego, PiP 2005, Nr 4;
E. Maniewska, Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego w po akcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, EPS 2005, Nr 10;
P. Marcisz, Koncepcja tworzenia prawa przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2015;
S.A.E. Martens, Methodenlehre des Unionsrechts, Tübingen 2013;
W. Mayer, Sprache und Recht bei der Europäischen Aktiengesellschaft, Tübingen 2018;
M. Mazur, A. Szczęsna, A.-M. Weber, Zrównoważony ład korporacyjny (sustainable corporate governance) - kierunek ewolucji polskiego prawa spółek?, PPH 2022, Nr 6;
M. Miąsik, Instytucja pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości w praktyce Sądu Najwyższego RP, RPEiS 2020, Nr 1;
C. Mik, Metodologia implementacji europejskiego prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych, w: Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porządkach prawnych (red. C. Mik), Toruń 1998;
K. Mikołajewicz, Pojmowanie prawa, w: Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe; rozstrzygnięcia intertemporalne. Geneza, funkcje i aksjologia (red. J. Mikołajewicz), Warszawa 2015;
Mularski, Faza rekonstrukcyjna derywacyjnej koncepcji wykładni - próba krytycznej analizy, SPr 2017, Nr 3;
J. Napierała, Partycypacja pracowników w radzie nadzorczej Spółki Europejskiej powstałej w drodze przekształcenia spółki akcyjnej (zasada „przed i po”), w: Sensum, non verba spectamus. Księga jubileuszowa Profesor Urszuli Promińskiej (red. M. Balcerzak, J. Chlebny, W.J. Katner, J. Janeta), Łódź 2024;
J. Napierała, Skarga pauliańska jako instrument ochrony wierzycieli spółki dzielonej, w: Ius civile vigilantibus scriptum est. Księga jubileuszowa Profesora Adama Olejniczaka (red. J. Haberko, J. Grykiel, K. Mularski), Warszawa 2022;
J. Napierała, Societas Unius Personae - projekt dyrektywy w sprawie jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, EPS 2015, Nr 1;
J. Napierała, Systemowa spójność prawa spółek Unii Europejskiej, SPP 2018, Nr 2;
J. Napierała, Wykładnia prawa spółek Unii Europejskiej, Warszawa 2020;
A. Opalski, Europejskie prawo spółek, Warszawa 2010;
A. Opalski, Wyzwania modernizacji prawa spółek handlowych w Polsce, PPH 2024, Nr 10;
K. Osajda, Multiźródłowość - teoria czy praktyka? Atypowe źródła prawa prywatnego, w: Źródła prawa. Teoria i praktyka (red. T. Giaro), Warszawa 2016;
K. Piernik-Wierzbowska, Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej w związku z ESG i Sustainability, PPH 2024, Nr 10;
K. Płeszka, Wykładnia rozszerzająca, Warszawa 2010;
K. Płeszka, T. Gizbert-Studnicki, Dwa ujęcia wykładni prawa. Próba konfrontacji, ZNUJ. Prace z nauk politycznych 1984, Nr 20;
D. Poelzig, Die geschlossene Kapitalgesellschaft im europäischen Gesellschaftsrecht - Der steinige Weg von der SPE über die SUP zur SES, ZGR 2023, Nr 5;
J. Potrzeszcz, Racjonalność aksjologiczna jako założenie interpretacyjne, w: Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy (red. M. Hermann, S. Sykuna), Warszawa 2016;
A. Pyrzyńska, Kilka uwag o wykładni prawa cywilnego, SPPub 2015, t. 10, Nr 2;
Z. Radwański, Derywacyjna koncepcja wykładni polskiego prawa prywatnego a wykładnia prawa Unii Europejskiej, w: Aurea praxis aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego (red. J. Gudowski, K. ­Weitz), t. II, Warszawa 2011;
Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977;
V. Rieble, Vereinbarte Mitbestimmung in der Europaischen AG from status to contract, Ritsumeikan Law Review 2009, Nr 26;
M. Romanowicz, Teoria klaryfikacyjna wykładni prawa jako teoria uzasadnienia. Perspektywa psycholingwistyczna a pozytywistyczna koncepcja wykładni prawa, Archiwum filozofii prawa i filozofii społecznej 2011, Nr 1;
M. Romanowski, A.M. Weber-Elżanowska, Prawo członka organu spółki kapitałowej do „bycia zapomnianym”, PPH 2017, Nr 8;
W. Rowiński, Dyskusja nad modelem wykładni prounijnej w polskiej nauce prawa, Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2012, Nr 1;
M. Safjan, Europeizacja prawa prywatnego - ewolucja czy rewolucja. Perspektywa orzecznicza, w: Aurea praxis aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza ­Erecińskiego (red. J. Gudowski, K. Weitz), t. 2, Warszawa 2011;
M. Safjan, O urokach eklektyzmu metodologicznego. Od wspólnoty zasad i aksjologii do wspólnoty konstrukcji i wykładni prawa, w: Problemy pogranicza prawa cywilnego (red. R. Szczepaniak), Warszawa 2022;
K. Scheuring, Kwestionowanie aktów prawa UE - nowy obszar aktywności prawników krajowych, Studia Lubuskie, t. VII, Sulechów 2011;
K. Scheuring, Precedens w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2010;
W. Schön, Das Bild des Gesellschafters im Europäischen Gesellschaftsrecht, Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht 2000, Nr 1;
W. Schön, Die Personengesellschaft im europäischen Gesellschaftsrecht, Zeitschrift für das gesamte Handels- und Wirtschaftsrecht 2023, Nr 1;
C. Schuber, Mitbestimmungssicherung bei der SE-Gründung durch Umwandlung - EuGH v. 18. Oktober 2022, C677/20 (IG Metall und ver.di), Zeitschrift für Unternehmens- und Gesellschaftsrecht 2022, Nr 2;
J. Seitz, Anmerkung von Rechtsanwalt, w: Gesondertes Wahlverfahren für die von Gewerkschaften vorgeschlagenen Arbeitnehmervertreter bei Beteiligungsvereinbarung, Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht 2022, Nr 32;
O. Simon, P. Deuchler, Die EuGH-Entscheidung zur Sitzgarantie von Gewerkschaften bei der formgewechselten SE - Klarstellung mit neuen Fragen, Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht 2022, Nr 21;
P. Simon, M. Rein, P. Deuchler, „Einfrieren” des Mitbestimmung bei SE-Gründung durch formwechselnde Umwandlung. Soll-Zustand oder Ist-Zustend als richtiger Anknüpfungspunkt? Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht 2021, Nr 24;
J. Skrzydło, Doktryna acte éclairé w orzecznictwie Trybunału Wspólnoty Europejskiej i sądów krajów członkowskich Unii Europejskiej, Studia Prawno-Europejskie 1997, Nr 2;
Q. Skuczyński, Soft law w perspektywie teorii prawa, w: System prawny a porządek prawny (red. O. Bogucki, S. Czepita), Szczecin 2008;
M. Smolak, Zmiana paradygmatu interpretacyjnego w okresie transformacji ustrojowej w Polsce, RPEiS 1998, Nr 3-4;
A. Sołtys, Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015;
T. Sójka, Umowa objęcia akcji, Warszawa 2012;
M. Szpunar, Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego a obowiązek dokonywania prowspólnotowej wykładni prawa krajowego, w: Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego ofiarowane Panu Rejentowi Romualdowi Sztykowi (red. E. Drozd, A. Oleszko, M. Pazdan), Kluczbork 2007;
M. Szuniewicz, Interpretacja prawa wspólnotowego - metody i moc wiążąca wykładni ETS, SPr 2006, Nr 1;
Ch. Teichmann, Das Informationsmodell des Europäischen Gesellschaftsrechts im digitalen Zeitalter, Recht Digital 2023, Nr 8;
Ch. Teichmann, Gewerkschaftssitze im Aufsichtsrat nach Umwandlung in eine SE, Zeitschrift für Wirtschaftsrecht 2021, Nr 3;
D. Ullenboom, Die Auslegung von EuGH-Entscheidungen - ein Blick aus der Gerichtspraxis, Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 2024, Nr 3;
V. Voβberg, Gewerkschaftliche Sitzgarantien im Aufsichtsrat einer durch Umwandlung gegründeten SE, Neue Juristische Wochenschrift 2022, Nr 49;
F. Weiler, Grammatikalische Auslegung des vielsprachigen Unionsrecht, Zeitschrift für europäisches Privatrecht 2010, Nr 4;
T. Winzer, U. Baeck, S. Schaaf, Neuere Entwicklungen im Arbeitsrecht. Deutsche Mitbestimmung goes Europe? - Die SAP-Entscheidung des EuGHs zu den Inhalten von Beteiligungsvereinbarungen, Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht 2022, Nr 35;
Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Poznań 2005;
Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001;
J. Wróblewski, Rozumienie prawa i jego wykładnia, Łódź 1990;
J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988;
J. Wróblewski, Zagadnienia wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959;
B. Wróblewski, M. Zajęcki, O normatywności redundantności i zbędności przepisów prawnych. Część druga: typologia przepisów, Przegl.Sejm. 2017, Nr 5(142);
J. Wutte, Employee involvement protection in the transformation to a Societas Europaea (SE) - feedback from national law to identify indispensable elements, European Company Case Law 2023, No. 1;
A. Wyrozumska, Instrumenty międzynarodowe niewiążące prawnie (soft law lub flexible law), w: Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka (red. A. Łazowski, R. Ostrihansky), Kraków 2005;
A. Wyrozumska, Instrumenty nieformalne prawa wspólnotowego, R.Pr. 2004, Nr 4;
M. Zajęcki, Dwie próby operacjonalizacji derywacyjnej koncepcji wykładni prawa, w: Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy (red. M. Hermann, S. Sykuna), Warszawa 2016;
M. Zieliński, Wykładnia prawa; zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017;
M. Zieliński, M. Zirk-Sadowski, Klaryfikacyjność i derywacyjność w integrowaniu polskich teorii wykładni prawa, RPEiS 2011, Nr 2;
M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988;
M. Zieliński, O. Bogucki, A. Choduń, S. Czepita, B. Kanarek, A. Municzewski, Zintegrowanie polskich koncepcji wykładni prawa, RPEiS 2009, Nr 4;
Z. Ziembiński, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974;
Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980;
Z. Ziembiński, Przepis prawny a norma prawna, RPEiS 1969, Nr 1;
M. Zirk-Sadowski, Wykładnia i rozumienie prawa w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej, w: Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej (red. S. Wronkowska), Kraków 2005;
M. Żak, Corporate governance w XXI wieku - w stronę instytucjonalizacji nowego paradygmatu prawa handlowego?, PPH 2019, Nr 5;
M. Żak, Soft law jako instrument koordynacji regulacyjnej good governance, Przegląd Legislacyjny 2019, Nr 1.