Studia Prawa Prywatnego

nr 2/2024

Potrzeba zmiany regulacji umowy kontraktacji

DOI: 10.32027/SPP.24.2.1
Rafał Adamus
Prof. dr hab., Uniwersytet Opolski
Abstrakt

Niniejsze studium odnosi się do umowy kontraktacji podlegającej prawu polskiemu. Przedstawiono w nim przyczyny, dla których należałoby dokonać gruntownej nowelizacji KC, w części, w której reguluje on umowę kontraktacji (art. ­613-626 KC). Konstytucja RP deklaruje oparcie ustroju rolnego państwa na gospodarstwach rodzinnych, a ich liczba ulega zmniejszeniu. Tymczasem rozkład ryzyka kontraktowego w obowiązującej regulacji umowy kontraktacji uprzywilejowuje kontraktującego. Kodeks cywilny w przepisach o umowie kontraktacji nie realizuje zatem aksjologii prawa mającej swoje źródło w Konstytucji RP. W studium została przedstawiona do dyskusji konkretna propozycja regulacji umowy kontraktacji w KC de lege ferenda wraz z uzasadnieniem. Rozważania oparto na analizie bogatego orzecznictwa sądowego dotyczącego umowy kontraktacji. Wnioski wyciągnięte z analizy orzecznictwa sądowego stały się podstawą do budowania postulatów ustawodawczych de lege ferenda.

Słowa kluczowe
kontraktacja, producent rolny, kontraktujący, gospodarstwo rodzinne
Bibliografia
R. Adamus, Legal protection of farmers in Poland on the level of civil rules de lege lata and de lege ferenda, nieopubl.;
R. Adamus, Następcza niemożliwość świadczenia producenta rolnego z umowy kontraktacji, SPr. Rozprawy i Materiały 2020, Nr 2;
R. Adamus, Preventing bankruptcy in Poland - financial restructuring of farmers who are natural persons in insolvency proceedings de lege ferenda, nieopubl.;
A. Ajao, G.A. Oyedele, Economic efficiency of contract farming in Oyo state: experience from British American Tobacco Company, International Journal of AgriScience 2013, Vol. 3, No. 9;
A. Akhter, Determinants of cherry production and marketing in Pakistan: a propensity score matching approach, Agricultural Economic Review 2013, Vol. 14;
K. Babuchowska, Wpływ zniesienia kwot mlecznych na funkcjonowanie gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego 2020, Nr 20;
E. Bagińska, Klauzula rebus sic stantibus - współczesne zastosowania, GSP 2010, t. XXIV;
J. Baker, Evaluating the Impact of Development Projects on Poverty: A Handbook for Practitioners. Directions in Development. Washington D.C. 2000: World Bank;
P. Baumann, Equity and Efficiency in Contract Farming Schemes: The Experience of Agricultural Tree Crops, Working paper 139, 2000, UK: Overseas Development Institute;
I. Begum, Contract farmer and poultry farm efficiency in Bangladesh: A data envelopment analysis. Applied Economics 2012, Vol. 44, No. 28;
M. Bellemare, F. Marc, As you sow, so shall you reap: the welfare impacts of contract farming. World Development, 2012, Vol. 40, No. 7
P. Bielski, Nadmiar czy niedobór regulacji prawnych części szczególnej prawa umów handlowych w kodeksie cywilnym?, Krytyka Prawa 2019, Nr 11;
J. Bingen, Producer Groups: Becoming Full Partners in Agricultural Markets and Agroenterprises, Guide to Developing Agricultural Markets and Agro-Enterprises Series, World Bank 1999, Building Climate Resilience for Food Security and Nutrition, Food and Agriculture Organization, 2018;
A. Brzozowski, Regulacja wpływu zmiany okoliczności na zobowiązania w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego z dnia 28 lipca 1990 r., Pal. 1992, Nr 5-6;
A. Brzozowski, Wpływ zmiany okoliczności na wykonanie zobowiązania, Warszawa 2014;
Contract farming and out-grower schemes: appropriate development models to tackle poverty and hunger?, Policy Discussion Paper, March 2015. Johannesburg, Action Aid;
W. Czachórski, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968;
W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1994;
M. Czepelak, Zasada najściślejszego związku Zasada najściślejszego związku jako reguła kierunkowa prawa prywatnego międzynarodowego, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2016, Nr 18;
A. Dorward, The Effects of Transaction Costs, Power and Risk on Contractual Arrangements: a Conceptual Framework for Quantitative Analysis, Journal of Agricultural Economics 2001, No. 52;
L. Drelichowski, Systemy logistyczne agrobiznesu w warunkach ekspansji sieci hipermarketów, Postępy Nauk Rolniczych 2000, Nr 2;
M. Dróżdż, Zakres przedmiotowy Konwencji Narodów Zjednoczonych w umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, IN 2012, Nr 4;
C. Eaton, A. Shepherd, Contract Farming, Partnerships for Growth, FAO Agricultural Sercvices Bulletin 2001, No. 145;
A. Fiołek, Odpowiedzialność za wytworzenie przedmiotu kontraktacji w gospodarstwie prowadzonym przez kilka osób wspólnie, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2011, Nr 2;
B. Gawlik, Pojęcie umowy nienazwanej, SC 1971, t. XVIII;
Z. Gawlik, Klauzula rebus sic stantibus w znowelizowanym kodeksie cywilnym, NP 1990, Nr 10-12;
D. Glover, K. Kusterer, Small Farmers, Big Business: Contract Farming and Rural Development. London 1990;
S. Grzybowski, Nowe oraz istotnie zreformowane w kodeksie cywilnym rodzaje umów, NP 1965, Nr 1;
S. Grzybowski, Umowa kontraktacji systemie kodeksu cywilnego, RPEiS 1967, Nr 1;
I. Hasińska, Prawno-ekonomiczne ujęcie rolniczej działalności gospodarczej w świetle „Konstytucji Biznesu”, RPEiS 2021, Nr 3;
P. Janusz, Umowa z ceną gwarantowaną, Top Agrar Polska 2011, Nr 5;
A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2009;
A. Klein, Pojęcie umowy i stosunku zobowiązaniowego kontraktacji według KC, SC 1972, t. XIX;
J. Krajewski, Z zagadnień kontraktacji, NP 1956, Nr 2;
H. Kurek, Problemy organizacyjne zaopatrzenia w środki do produkcji rolnej w świetle przemian strukturalnych rolnictwa, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 1981, Nr 247;
T. Kurowska, Założenia konstrukcyjne umowy przyznania pomocy z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, SIA 2009, t. VII;
R. Laskowski, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej: różnorodność czy jednolitość jej celów?, SPr. Rozprawy i Materiały 2019, Nr 1;
K. Leśkiewicz, I. Lipińska, Prawne aspekty kwalifikacji stosunku prawnego jako umowy kontraktacji w świetle orzecznictwa sądów powszechnych, SI 2016, Nr 66;
I. Lipińska, Kontraktacja jako ogniwo łańcucha agro-logistycznego, Logistyka 2012;
I. Lipińska, Rodzinne gospodarstwa rolne w systemie prawa żywnościowego, prawa rolnego i działów specjalnych oraz podstawy prawne prowadzenia przez nie rolniczej i pozarolniczej działalności gospodarczej, w: Ekonomiczne i prawne mechanizmy wspierania i ochrony rolnictwa rodzinnego (red. Marian Podstawka), Warszawa 2015;
I. Lipińska, Rola kontraktacji w kształtowaniu współpracy w agrobiznesie, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej 2013, Nr 101;
I. Lipińska, Umowa kontraktacji jako instrument polityki rolnej, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu 2012, Nr 14;
M. Lis, G. Lis, Podstawy prawne produkcji i wprowadzania do obrotu biopaliw ciekłych oraz zasoby rzepaku, Inżynieria Rolnicza 2007, Nr 5;
R. Longchamps de Bérier, Zobowiązania, Poznań 1948;
W. Łyszczarz, Zwalczanie nadużywania przewagi kontraktowej w handlu detalicznym produktami spożywczymi w Niemczech - przegląd, iKAR 2017, Nr 6;
A. Malarewicz, Wpływ zmiany stosunków na wykonanie zobowiązań - cz. I, MoP 2005, Nr 11;
R. Mańko, Wybrane relikty prawne epoki realnego socjalizmu w polskim prawie cywilnym - analiza zmiany funkcji społecznej instytucji prawnych w następstwie transformacji ustrojowej, SI 2016, Nr 66;
A. Mikuła, Bezpieczeństwo żywnościowe Polski, RPEiS 2012, Vol. 99, Nr 4;
W. Mioduszewski, Zjawiska ekstremalne w przyrodzie - susze i powodzie, w: Współczesne Problemy Kształtowania i Ochrony Środowiska, Monografie 2012, Nr 3, Wybrane problemy ochrony mokradeł;
S. Miyata, N. Minot, D. Hu, Impact of contract farming on income: linking small farmers, packers, and supermarkets in China, World Development 2009, Vol. 37, No. 11;
M. Namysłowska, A. Piszcz, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Komentarz, Warszawa 2017;
J. Napierała, Źródła praw i obowiązków stron umowy międzynarodowej sprzedaży towarów, RPEiS 1996, Nr 4;
A. Okurowska, Z problematyki wykładni aktów prawa Unii Europejskiej na przykładzie umowy dostawy produktów rolnych, Przegląd Prawa Rolnego 2022, Nr 2;
M. Pannert, Wpływ upadłości na zobowiązania z umów wzajemnych, Warszawa 2006;
Z. Pinkalski, Podmiotowy zakres zastosowania ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi - analiza krytyczna, ZNUJ 2018, Nr 4;
J. Pokrzywniak, Klauzula siły wyższej, MoP 2005, Nr 6;
Z. Policzkiewicz, Odpowiedzialność stron stosunku kontraktacji w obrocie powszechnym, Warszawa 1980;
Powszechny Spis Rolny 2020, Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2020 r., Warszawa 2022;
M. Prowse, Contract Farming in developing Countries: A Review, Institute of Development Policy and Management, University of Antwerp; Agence Française de Développement (AFD); 2012, hhttp://www.value-chains.org/dyn/bds/docs/830/12-VA-A-Savoir_ContractFarmingReview.pdf, dostęp: 22.2.2024 r.;
Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977;
J. Rajski, Prawo o kontraktach w obrocie gospodarczym, Warszawa 1994;
J. Rajski, Z problematyki funkcjonowania zasady pacta sunt servanda i klauzuli rebus sic stantibus we współczesnym klimacie gospodarczym, PPH 2010, Nr 3;
A. Rembieliński, Elementy swobody kontraktowej w stosunkach obrotu uspołecznionego, SPE 1979, t. XIV;
A. Rembieliński, w: Kodeks cywilny z komentarzem (red. J. Winiarz), t. II, Warszawa 1989;
W. Robaczyński, Kilka uwag na temat relacji między art. 357 1 a 358 1 § 3 KC, Rej.1996, Nr 11;
W. Robaczyński, Sądowa zmiana umowy, Warszawa 1998;
Rocznik Statystyczny Rolnictwa Statistical, Yearbook of Agriculture, Warszawa 2020;
M. Rysz, E. Szymańska, Kanały dystrybucji a sytuacja ekonomiczna gospodarstw sadowniczych, Economics and Organization of Logistics 2022, Vol. 7;
M. Safjan, Zasada swobody umów (uwagi wstępne na tle wykładni art. 3531 KC), PiP 1993, Nr 4;
P. Schlechtriem, P. Butler, UN law on International Sales, Berlin 2009;
I. Schwenzer, w: Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG). Komentarz (red. I. Schwenzer, K. Iwiński), Warszawa 2021;
A. Skarżyńska, Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność, Roczniki Nauk Rolniczych 2011, t. 98, Nr 1;
D. Skrzywanek-Jaworska, Nieważne zobowiązania ex stipulatione. Znaczenie Imposssibilium nulla obligatio est Celsusa (D. 50,17,185) w prawie rzymskim, SPE 2011, t. LXXXIII;
J. Sroczyński, Ustawa o przewadze kontraktowej: pierwsze refleksje i kontrowersje, w: Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu (red. M. Bernatt, M. Namysłowska, A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz), Warszawa 2017;
Z. Staszczyk, B. Zdziennicki, W sprawie rozkładu ryzyka w umowie kontraktacji (dwugłos), PiP 1972, Nr 10;
A. Stelmachowski, Kontraktacja, Katowice 1965;
A. Stelmachowski, Kontraktacja produktów rolnych, Warszawa 1960;
A. Stelmachowski, Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984;
A. Stelmachowski, Zagadnienia prawne kontraktacji, PiP 1954, Nr 7-8;
A. Suchoń, Z prawnej problematyki zakładania i prowadzenia działalności przez spółdzielcze grupy producentów rolnych, Przegląd Prawa Rolnego 2012, Nr 2;
A. Suchoń, Jeszcze o pojęciu działalności rolniczej, Rejent 2017, Nr 12;
A. Suchoń, Prawne aspekty zakładania i prowadzenia działalności przez wstępnie uznane grupy oraz organizacje producentów owoców i warzyw, Przegląd Prawa Rolnego 2013, Nr 2;
A. Suchoń, Z prawnej problematyki umowy kontraktacji w praktyce, Przegląd Prawa Rolnego 2017, Nr 1;
A. Szpunar, Charakter prawny umowy kontraktacyjnej, NP 1955, Nr 5;
J. Szwaja, Kontraktacja w kodeksie cywilnym, Pal. 1967, Nr 11;
E. Szymańska, Opłacalność produkcji żywca wieprzowego w Polsce po integracji z UE, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego 2007, Nr 2;
E. Szymańska, Współpraca producentów żywca wieprzowego i przedsiębiorstw mięsnych w łańcuchach dostaw wieprzowiny w Polsce, Przedsiębiorczość i Zarządzanie 2017, Nr 18;
M. Śmiglak-Krajewska, Sposoby ograniczania ryzyka w gospodarstwach rolnych z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014, t. 101, Nr 4;
S. Stępień, M. Śmigła, Zarządzanie ryzykiem cenowym w rolnictwie w praktyce wybranych krajów na świecie, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego 2012, Nr 12;
R. Tollik, Nowe uregulowanie klauzuli rebus sic stantibus oraz nominalizmu i waloryzacji świadczeń pieniężnych w kodeksie cywilnym (art. 357’ i 358’ kc.), Problemy Ustawodawstwa Gospodarczego 1991, Nr 6;
J. Topiński, Prawo gospodarki uspołecznionej w zarysie, Warszawa 1966;
G. Tracz, Sposoby jednostronnej rezygnacji z zobowiązań umownych, Warszawa-Kraków 2008;
J. Trojanek, Społeczno-gospodarcze znaczenie umów długoterminowych w uspołecznionym obrocie towarowym, RPEiS 1977, t. 39, Nr 4;
A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne, Warszawa 1998;
B. Zdziennicki, Kontraktacja produktów rolnych. Funkcje i problemy organizacyjne, Warszawa 1975;
C. Żuławska, Wokół zasady wolności umów (art. 3531 KC i wykładnia zwyczaju), AUWr 1994, Nr 1960, Prawo CCXXXVIII.