Abstrakt

W gospodarce rynkowej zasada swobody umów odgrywa bardzo ważną rolę. Umożliwia efektywne prowadzenie działalności gospodarczej, w tym wymianę dóbr i usług w ramach tej działalności – poprzez wykorzystanie odpowiednio dostosowanych kształtem czynności prawnych, zwłaszcza umów. Zasada wolności kontraktowej ma również szczególnie istotne znaczenie w odniesieniu do umów stanowiących akty założycielskie (sensu largo) podmiotów prowadzących działalność (gospodarczą) w formie prawnej spółki, zwłaszcza spółki handlowej. Zgodnie z art. 2 KSH, do spółek handlowych mają zastosowanie przepisy KC, w tym przepisy dotyczące czynności prawnych, w szczególności umów. W związku z tym pojawiają się pytania: czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie wyrażona w art. 3531 KC zasada swobody umów ma zastosowanie do umowy spółki handlowej. Umowa spółki handlowej ma bez wątpienia charakter cywilnoprawny, zobowiązaniowy, co wynika jednoznacznie z przepisu art. 3 KSH. Jednakże umowa spółki handlowej wykazuje istotne różnice w porównaniu z „klasycznymi” umowami prawa cywilnego. Ponadto, liczne przepisy KSH wprowadzają modyfikacje, niekiedy daleko idące, podstawowych zasad prawa cywilnego (np. co do nieważności czynności prawnych, czy wad oświadczeń woli, które nie mają zastosowania w odniesieniu do aktów założycielskich spółek handlowych oraz uchwał organów kolegialnych spółek). Także niektóre przepisy KC, przewidziane dla potrzeb nieprofesjonalnego, indywidualnego obrotu, nie mogą być niekiedy stosowane. Chodzi o pewność i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, w tym zwłaszcza o ochronę interesów działających w dobrej wierze innych uczestników obrotu wchodzących w stosunki prawne ze spółką. Dlatego w sytuacjach gdy wymaga tego natura stosunku prawnego spółki handlowej, pierwszeństwo mają przepisy KSH (lex specialis) przed przepisami KC (lex generalis). Trzeba również podkreślić, iż niektóre zagadnienia normowane w KSH, w tym określające kształt ustrojowy spółek, zostały uregulowane przepisami bezwzględnie wiążącymi, zostały więc narzucone przez ustawodawcę. Inne zaś – ujęte w postaci przepisów względnie wiążących – stanowią jedynie regulację, którą strony umowy spółki mogą przyjąć, zmodyfikować, bądź nawet odrzucić. W odniesieniu do każdego z siedmiu typów spółek – chociaż w różnym zakresie dla każdej z nich – pozostaje sfera nieobjęta regulacją normatywną. Do umowy spółki handlowej znajduje jednak zastosowanie zasada swobody umów, z większymi wprawdzie ograniczeniami niż w odniesieniu do umów zobowiązaniowych regulowanych w KC, a także w różnym zakresie w poszczególnych typach spółek, wynikającym z odmiennej koncepcji prawnej każdej z nich i przyjętej przez ustawodawcę regulacji prawnej.