Abstrakt

§ 1. WprowadzenieJest oczywiste, że pandemia koronawirusa wywołuje negatywne skutki przede wszystkim w sferze zdrowotnej. Stała się ona jednak także przyczyną pogłębiającego się kryzysu ekonomicznego. Zaczyna kształtować się świadomość, że w trakcie pandemii i po jej ustąpieniu największym wyzwaniem będzie zmaganie się z jej skutkami gospodarczymi. Przestój gospodarki spowodowany pandemią i wprowadzonymi środkami ochronnymi wywołuje rozmaite reakcje przedsiębiorców. Obawy przed niepewną przyszłością skłaniają niektórych z nich do różnych działań obronnych (oszczędności na „czarną godzinę”, zamrażanie inwestycji, wstrzymywanie zapłaty na rzecz kontrahentów mimo posiadania środków, niechęć do podejmowania ryzyka, ograniczanie działalności, wstrzymywanie wypłat pracownikom, zwalnianie personelu), ale też wywołują oczekiwanie na pomoc ze strony państwa. Pomoc ta, zgodnie z propozycjami rządu, polegać ma m.in. na czasowym zwolnieniu z płacenia składek ZUS i podatków, uruchomieniu dopłat do wynagrodzeń w celu utrzymania poziomu zatrudnienia w możliwie niezmienionym stanie, udzielaniu pożyczek na preferencyjnych warunkach, a także ustanowieniu wakacji kredytowych, których celem jest umożliwienie zachowania środków potrzebnych do finansowania bieżących i zaległych zobowiązań. Nie wymaga dowodu twierdzenie, że gospodarka jest silnie powiązanym układem różnego rodzaju współzależności. Dlatego większość krajów uruchamiających programy antykryzysowe stawia przed sobą jako cel podstawowy podtrzymywanie egzystencji podmiotów gospodarczych.Przedsiębiorcy w sytuacji kryzysu liczą z reguły na to, że w wyniku powołania się na pandemię nie będą musieli ponosić odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umów łączących ich z kontrahentami. Odstąpienie, w następstwie pandemii, od wykonania przyjętych zobowiązań jest dla gospodarki niezwykle niebezpieczne, może doprowadzić do zerwania ogromnej liczby powiązań kontraktowych. W większości przypadków może to być efekt nieodwracalny.Sytuacja podmiotów gospodarczych nie jest jednak jednolita. Część przedsiębiorców wykorzystuje stan kryzysu jako pretekst, aby nie płacić obciążających ich należności. Nasila się praktyka zawiadamiania wierzycieli o zaprzestaniu płatności. Podstawą tego zaprzestania ma być uznanie pandemii za zdarzenie „siły wyższej”.Inną grupę stanowią przedsiębiorcy, którzy potrzebują środków na kontynuowanie działalności. Nie mogą oni pozwolić sobie na czekanie na zapłatę zaległych należności przez dłużników dotkniętych skutkami pandemii. Nie chcąc jednak doprowadzić do zerwania powiązań gospodarczych, podejmują rozmaite próby ratowania łączących ich umów, w tym próby renegocjacji ich postanowień.W opisanej w skrócie sytuacji coraz wyraźniej kształtuje się przekonanie o jej wyjątkowości, a wobec tej wyjątkowości – o istnieniu pilnej potrzeby stosowania wszelkich dostępnych rozwiązań. Najważniejsze instrumenty prawne, które mogą być wykorzystywane do zmniejszenia skutków kryzysu wywołanego pandemią, należą do sfery uregulowań publicznoprawnych. Należy jednak zwrócić uwagę także na możliwość wykorzystania instrumentarium prywatnoprawnego z szeroko rozumianego zakresu regulacji wpływu zmiany okoliczności na wykonanie zobowiązań i skutków ich niewykonania lub nienależytego wykonania. Celem tego opracowania jest rozważenie, czy dostępne dla przedsiębiorców instrumentarium prywatnoprawne jest w stanie wypełnić swoją funkcję w odniesieniu do walki z kryzysem wywołanym pandemią. Ocenie poddane zostaną w pierwszej kolejności rozwiązania, których skutki zastosowania zależne są od samych stron (renegocjacje umów, klauzule umowne alokacji ryzyka zmiany okoliczności). Następną grupę stanowią przepisy KC regulujące: przypadki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań (w tym kwestię siły wyższej); następczą niemożliwość spełnienia świadczenia (w tym koncepcję gospodarczej niemożliwości świadczenia); nieuchronne naruszenie zobowiązania; opóźnienie i zwłokę. Odrębna uwaga poświęcona zostanie art. 3531 KC. Podsumowanie zawiera wskazówki co do przydatności badanych instrumentów prawnych i propozycje rozwiązań o charakterze nadzwyczajnym, możliwych do szybkiego zastosowania.