Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie dotyczy konfliktu między dwiema wartościami chronionymi prawem: wolnością twórczości artystycznej i wolnością słowa a dobrami osobistymi osób przedstawionych jako fikcyjne w utworze literackim. Problematyka została ograniczona wyłącznie do dzieł literackich z uwagi na fakt, iż obraz bohaterów kształtuje się indywidualnie w wyobraźni każdego czytelnika, co czyni niniejsze zagadnienie bardziej nurtującym. Samo wniesienie pozwu o ochronę dóbr osobistych przeciwko autorowi powieści i prowadzone następnie postępowanie sądowe, ukierunkowane zazwyczaj na uwypuklanie wyłącznie jednego aspektu dzieła, może potencjalnie zagrażać dobrej sławie dzieła jak i naruszać autorskie prawa osobiste w postaci rzetelnego wykorzystania utworu. Zastosowanie wielu środków ochrony dóbr osobistych z kolei ogranicza swobodę twórczości artystycznej bądź to ingerując w treść utworu i nakazując usunięcie odpowiednich fragmentów, bądź zakazując jego dalszego rozpowszechnienia. Sprawy te powinny zatem być rozstrzygane ze szczególną ostrożnością. Kolizja ta jest problematyczna z uwagi na to, że dotyczy równych sobie wartości. Obie mają fundamentalny charakter, gwarantowane są przez najwyższe akty prawne, tak krajowe jak i międzynarodowe, ale nie są absolutne. Obecna sytuacja nie sprzyja swobodnemu korzystaniu z prawnie gwarantowanej wolności twórczej. Swą aktualność ciągle zachowuje spostrzeżenie, iż „granice tego, co wolno a co zabronione wciąż są tu płynne i nieznane, pozostawione autorskiemu sumieniu i wyczuciu, a także przypadkom”. Sytuacja ta wynika z braku jasnego stanowiska doktryny prawniczej w tej kwestii. Z racji tego, iż zagadnienie to niesie ze sobą ogromną doniosłość praktyczną, podjęta zostanie próba wskazania schematu i metod rozstrzygnięcia kolizji między wchodzącymi w konflikt równowartościowymi dobrami osobistymi, tak by granice dopuszczalności umieszczania osób rzeczywistych w dziełach literackich przestały być wyłącznie intuicyjne. Rozważania te staną się podstawą do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy fikcja literacka uchyla odpowiedzialność autora.