Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie W ramach Akademickiego Projektu Kodeksu Cywilnego prowadzone są aktualnie prace nad częścią szczegółową prawa zobowiązań. Ich pierwszym krokiem jest próba odpowiedzi na pytanie o strukturę tej części KC i umiejscowienie w jej ramach poszczególnych typów umów. Dotyczy to nie tylko katalogu umów, które powinny zostać objęte regulacją, lecz – co równie istotne – modelu, zgodnie z którym powinno nastąpić ukształtowanie tej części kodeksu. Na pierwszym etapie prac zajęto się umowami, określonymi na potrzeby prac mianem „umów o pośrednictwo”. Etapowi temu przyświecał zarówno cel szczegółowy (dotyczący grupy umów o pośrednictwo), jak i ogólny. Ten drugi sprowadza się do wyboru sposobu regulacji kodeksowych wszystkich typów umów. Innymi słowy, chodziło o wybór określonego modelu legislacyjnego dla umów obligacyjnych. Próbę odpowiedzi na to pytanie w kontekście umów o pośrednictwo uznano za użyteczną z kilku powodów. Po pierwsze, umowy o pośrednictwo tworzą stosunkowo wyraźnie wyodrębnioną grupę, w ramach której można wyróżnić co najmniej trzy podstawowe typy: umowę agencyjną, dystrybucyjną i franczyzę. Mają one wiele cech wspólnych, łatwo dostrzegalnych, zwłaszcza z perspektywy praktycznej. Służą bowiem tworzeniu sieci dystrybucji dóbr i usług oraz rozszerzaniu tym samym udziału w rynku, z wykorzystaniem innych przedsiębiorców, działających jako pośrednicy. Z tego powodu umowy te wykazują naturalną tendencję do grupowania się w łańcuchy lub sieci, o których jest mowa niżej (w § 5). W pierwszej kolejności struktura przepisów wymaga więc określenia zakresu regulacji – a więc tego, jakie umowy zostaną nim objęte oraz jaka relacja ma zachodzić między przepisami normującymi poszczególne umowy. Otwiera to także pytanie o potrzebę „wyjęcia przed nawias” niektórych cech wspólnych dla umów o pośrednictwo lub uznanie regulacji jednej z nich za wzorcową dla pozostałych (i stworzenia odpowiedniego systemu odesłań). Po drugie, obok wymienionych trzech typów umów, w zakresie pośrednictwa występuje wiele konstrukcji umownych o mniej jednoznacznym czy hybrydowym charakterze. W konsekwencji konieczne jest określenie miejsca tych umów na tle projektowanej regulacji. Chodzi tu zwłaszcza o odpowiedź na pytanie, czy system przepisów KC powinien mieć charakter zamknięty (znajdują zastosowanie do innych umów jedynie w ramach rozumowań per analogiam legis), czy też powinien zawierać elementy „otwierające”, pozwalające na odpowiednie stosowanie wszystkich lub wybranych rozwiązań do umów podobnych (na podstawie wyraźnego ustawowego odesłania o charakterze ogólnym). Po trzecie, umowy o pośrednictwo są regulowane w różnym zakresie i z różnym stopniem szczegółowości w innych systemach prawnych oraz w aktach modelowych. Stwarza to szerokie pole do prawnoporównawczych odniesień, pozwalając na wyodrębnienie kilku modeli regulacji, możliwych do rozważenia w odniesieniu do systemu prawa polskiego. Dotyczy to przy tym nie tylko desygnatów składających się na katalog umów traktowanych w innych systemach jako nazwane, lecz przede wszystkim sposobu ujęcia całej grupy, wraz z wewnętrznymi powiązaniami między jednostkami redakcyjnymi odnoszącymi się do poszczególnych umów (lub brakiem takich powiązań). Na podstawie tychże założeń, prowadzone badanie zmierzało do odpowiedzi na cztery podstawowe pytania: 1) jakie typy umów o świadczenie usług pośrednictwa powinny zostać ujęte w KC; 2) czy umowy te powinny zostać regulowane w oderwaniu od siebie, czy też bardziej zasadne jest wprowadzenie między nimi powiązań konstrukcyjnych (w postaci odesłań lub wyodrębnienia elementów wspólnych); 3) jakie ogólne cele regulacyjne powinny realizować przepisy o umowach o pośrednictwo; 4) w jakim zakresie celom tym nie służy obowiązująca regulacja, w świetle przyjmowanej przez sądy metodologii wykładni i stosowania prawa.