Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie  Jednym z podstawowych, niekwestionowanych założeń, towarzyszących dokonywaniu czynności prawnych jest przeświadczenie, że czynność jest w pełni ważna i może wywołać projektowane przez strony skutki. Wadliwość czynności prawnej, w związku z którą oczekiwane przez strony rezultaty nie mogą być osiągnięte, jest niepożądana i może wiązać się z dotkliwymi konsekwencjami. W szczególności dotyczy to wypadków, gdy ze względu na drobne uchybienia, obejmujące jedynie część czynności prawnej, unicestwione zostają wszelkie jej skutki. Problem ten ma wyjątkową doniosłość w przypadku umów, gdzie konieczna jest ochrona szeroko rozumianego bezpieczeństwa obrotu, wzajemnego zaufania stron co do skutków dokonanej czynności oraz zapewnienie tzw. równowagi kontraktowej.  W związku z tym zasadne jest poszukiwanie takich rozwiązań, które pozwolą na uwzględnianie wadliwości dokonywanych czynności prawnych w zakresie niezbędnym dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu i równowagi kontraktowej. Problem ten można określić jako dążenie do realizacji postulatu proporcjonalności sankcji1. Przejawem tej tendencji jest, między innymi, przyjęcie dopuszczalności odniesienia określonej postaci wadliwości czynności prawnej jedynie do jej części. Choć ustawodawca przewidział wprost taką możliwość jedynie w stosunku do nieważności bezwzględnej (art. 58 § 3 KC2), poszukiwanie proporcjonalności sankcji przemawia przynajmniej za rozważeniem możliwości uwzględnienia częściowego skutku również w stosunku do innych postaci wadliwości3.  Celem niniejszej pracy jest analiza dopuszczalności istnienia w prawie cywilnym sankcji wzruszalności czynności prawnej w części oraz znalezienie mechanizmu takiej częściowej wzruszalności, który dałby się pogodzić z obowiązującymi przepisami prawa. Przyczynek do tej analizy stanowią rozwiązania przyjęte przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego4. Artykuł 123 Projektu Księgi Pierwszej Kodeksu Cywilnego stanowi, że: „Jeżeli przyczyna uchylenia się od skutków oświadczenia woli dotyczy jedynie części czynności prawnej, do niej ograniczają się skutki uchylenia się; w takim przypadku stosuje się przepisy o częściowej nieważności czynności prawnej”.  Na gruncie obowiązujących przepisów prawa pogląd o niedopuszczalności zawężenia zakresu działania sankcji wzruszalności do części czynności prawnej jest niemal jednomyślnie reprezentowany w orzecznictwie i doktrynie5. Regulacja zawarta w projekcie nowego Kodeksu Cywilnego skłania jednak do ponownej refleksji na temat dopuszczalności wzruszenia czynności prawnej w części de lege lata. Warto przy tym wspomnieć, że dopuszczalność odniesienia sankcji wzruszalności jedynie do części czynności prawnej jest przyjmowana między innymi w prawie niemieckim6, szwajcarskim7, jak i francuskim8. Jest ona również przewidziana wprost w projekcie Wspólnego Systemu Odniesienia9.  Niniejsza praca dotyczy jedynie wzruszalności czynności prawnej opartej na wadach oświadczenia woli. W artykule pominięto natomiast kwestię wzruszalności czynności prawnej na podstawie konstytutywnego wyroku sądu10. W przypadku takich czynności trudno bowiem w obowiązującym systemie prawnym odnaleźć podstawę dla częściowego wzruszenia11. Ponadto poszczególne przypadki 39wzruszalności czynności prawnej na mocy orzeczenia...