Abstrakt

§ 1. Uwagi wstępne  Jednym z pierwszych zagadnień, podlegających ocenie w ramach kolizyjnoprawnej analizy czynności prawnej jest problem jej dopuszczalności oraz pytanie o to, czy czynność rzeczywiście doszła do skutku (została dokonana). Dotychczasowa krajowa regulacja kolizyjna, obowiązująca przed rozpoczęciem stosowania ustawy z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe, nie poświęcała tym kwestiom osobnej uwagi, mimo że bez ich rozstrzygnięcia jakiekolwiek dalsze rozważania na temat danej czynności są w praktyce bezprzedmiotowe1. W literaturze przyjmowano, że powołane zagadnienia podlegają zasadniczej właściwości legis causae, czyli prawu właściwemu dla samej czynności2.   Specjalne unormowanie w tym względzie po raz pierwszy pojawiło się w Polsce wraz z wejściem w życie w naszym kraju postanowień konwencji rzymskiej z 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, co miało miejsce 22.1.2008 r.3 Artykuł 8 konwencji był poświęcony istnieniu i ważności materialnej kontraktu i to właśnie on obejmował obie analizowane tu kwestie. Wzmianka o istnieniu umowy musi być bowiem rozumiana – jak będzie o tym jeszcze mowa – jako odniesienie do problemu dokonania czynności prawnej. Z kolei w ramach problematyki ważności materialnej, jednym z istotnych zagadnień podlegających ocenie (choć nie jedynym) jest kwestia dopuszczalności umowy. Wprawdzie po niespełna dwóch latach obowiązywania w Polsce, konwencja rzymska została zastąpiona rozporządzeniem Rzym I o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, stosowanym od 17.12.2009 r., to jednak sposób wskazania prawa właściwego dla istnienia i ważności kontraktu nie uległ zmianie. Regulacja zawarta w art. 8 konwencji została w całości przejęta przez art. 10 rozporządzenia4.   Jeżeli chodzi o treść reguły kolizyjnej wprowadzonej przez prawodawcę unijnego, to – jak już powiedziano – doszło tu do przyjęcia zasadniczej właściwości legis causae, której rolę pełni w tym przypadku statut kontraktowy. Statutem dopuszczalności i dokonania umowy obligacyjnej jest zatem prawo właściwe dla tej umowy5. Jednocześnie wprowadzono istotny wyjątek, w ramach którego w pewnym zakresie do głosu zostaje dopuszczany inny system prawny. Przy spełnieniu określonych warunków, ostateczna konkluzja o niedokonaniu czynności prawnej może zostać przyjęta na podstawie przepisów statutu pomocniczego (subsydiarnego), mimo że prawo zasadniczo właściwe traktowało umowę jako zawartą. Powołany wyjątek ma na celu ochronę podmiotu kwestionującego dokonanie czynności prawnej przez umożliwienie mu powołania się na własne prawo personalne6.  Regulacja wspólnotowa spotkała się z akceptacją komentatorów7. Przyjęte rozwiązanie było przy tym zgodne z poglądami wyrażanymi już wcześniej na gruncie polskiego prawa prywatnego międzynarodowego8. Nie powinno zatem dziwić, że formuła wypracowana w ramach jednolitej europejskiej regulacji kolizyjnej zobowiązań umownych została wykorzystana przy przygotowywaniu nowej krajowej ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, tym bardziej, że prace nad ustawą zbiegły się w czasie z rozpoczęciem stosowania w Polsce konwencji rzymskiej, a następnie rozporządzenia Rzym I. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, przekonana o słuszności rozwiązania obowiązującego już w prawie unijnym zdecydowała o wprowadzeniu analogicznego przepisu do unormowania krajowego. Chodziło o przyjęcie uniwersalnego unormowania, mającego zastosowanie do różnych czynności prawnych i jednoznacznie rozstrzygającego kwestię prawa właściwego dla dokonania czynności. Regulacja ustawowa miała naturalnie dotyczyć przypadków innych niż umowy obligacyjne, które były już objęte normami unijnymi. Pozostając w zgodzie z tymi ostatnimi, rozwiązanie krajowe miało gwarantować stosowanie tych samych zasad do wszystkich typów czynności, usuwając jednocześnie swoistą lukę normatywną. Jak już bowiem powiedziano, dokonanie czynności prawnej nie było wyraźnie uregulowane w PrPrywM z 1965 r.9 W efekcie, nowy art. 24 PrPrywM z 2011 r. jest jednym z tych przepisów, które nie posiadają swego odpowiednika w poprzedniej ustawie krajowej.   Należy przy tym zauważyć, że art. 24 PrPrywM z 2011 r. zajmuje się wyłącznie zagadnieniem dokonania czynności 61prawnej....