Abstrakt
§ 1. Zobowiązania weksloweI. Przepisy konwencyjne i ustawowe Charakterystyczną cechą prawa wekslowego i czekowego jest stosunkowo wczesne podjęcie starań o ujednolicenie w skali międzynarodowej norm kolizyjnych odnoszących się do tego rodzaju zobowiązań. Potrzeba harmonizacji międzynarodowego prawa wekslowego wynikła z międzynarodowego zasięgu transakcji wekslowych w XIX i na początku XX w. i towarzyszyła potrzebie ujednolicenia reguł prawnomaterialnych wobec znacznych rozbieżności pomiędzy systemami prawa krajowego2. Reguły kolizyjne prawa wekslowego zawarte zostały w Konwencji o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych, zawartej 7.6.1930 r. w Genewie3. Konwencja ta w art. 1 zobowiązuje państwa-strony do stosowania wobec siebie nawzajem zawartych w niej reguł rozstrzygania kolizji ustaw wekslowych. Normy konwencyjne w Polsce mają także zastosowanie w stosunku do państwa niebędącego stroną konwencji. Wprawdzie konwencja w art. 10 stanowi, że każde z państw-stron zastrzega sobie możliwość niestosowania tych reguł w odniesieniu do zobowiązań zaciągniętych poza obszarem tych państw oraz w przypadku, gdy reguły te wskazywałyby jako właściwą ustawę niebędącą ustawą jednego z państw-stron konwencji, jednak nasz ustawodawca z tych możliwości nie skorzystał. W odróżnieniu od jej materialnoprawnego odpowiednika – Konwencji w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych4 – konwencja kolizyjna nie zobowiązuje państw-stron do wprowadzenia na ich obszarach jednolitych reguł w ustawach krajowych, ale wprost takie reguły ustanawia i zobowiązuje do ich stosowania. Mimo to, obowiązek wynikający z konwencji Polska zrealizowała wprowadzając konwencyjne reguły kolizyjne do ustawy z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe5, jako Dział XIV Tytułu I tej ustawy (art. 77–84). Dzięki temu całość merytorycznej i kolizyjnej problematyki obrotu wekslowego unormowana jest w jednym akcie prawnym, co jest ułatwieniem dla praktyki. Z drugiej strony jednak, prawnomiędzynarodowy, a nie krajowy charakter tych norm, z którym wiążą się szczególne reguły ich wykładni, ulega przez to pewnemu zatarciu6. Podkreślić należy, że przepisy międzynarodowego prawa wekslowego zawarte w ustawie mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, a także w stosunku do rozporządzenia Rzym I, co wynika z jego art. 1 ust. 2 lit. d7. Zakres regulacji konwencyjnej i transponujących ją przepisów polskiej ustawy wekslowej obejmuje wskazanie prawa właściwego do oceny następujących kwestii: zdolności do czynności prawnych w zakresie stosunków wekslowych, formy tych czynności, treści zobowiązania i niektórych aspektów jego relacji do zobowiązania będącego podstawą wystawienia weksla, a także umorzenia weksla. Omawiane przepisy posługują się trzema łącznikami: prawa ojczystego, miejsca dokonania czynności i miejsca wykonania zobowiązania (płatności). Wymienione powyżej zagadnienia stanowią najistotniejsze, ale nie wszystkie problemy kolizji norm pojawiające się w związku z międzynarodowym obiegiem weksli. W pozostałych sprawach, głównie leżących na pograniczu prawa wekslowego i powszechnego prawa cywilnego, zastosowanie znajdują przepisy ogólne, czyli PrPrywM z 2011 r. i rozporządzenia kolizyjne UE. Ujednolicenie w drodze konwencji międzynarodowej merytorycznych reguł prawa wekslowego rodzi pytanie o praktyczne znaczenie reguł kolizyjnych. Znaczenie to wciąż jednak istnieje (choć maleje w miarę jak zanika międzynarodowy obrót wekslowy), a wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, wiele państw nie przyjęło konwencji w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych, wśród nich przede wszystkim Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej8. W efekcie konwencja ta nie spowodowała pełnego ujednolicenia prawa wekslowego w skali światowej, a tylko zmniejszyła liczbę głównych systemów tego prawa do dwóch – konwencyjnego i anglosaskiego. Po drugie, konwencja materialnoprawna pozostawiła (wprost lub milcząco) niektóre kwestie związane z obrotem wekslowym poza zakresem swojej regulacji, zachowując zróżnicowanie praw krajowych w tych obszarach, a także przyznała państwom będącym jej stronami możliwość odstępowania od rozwiązań zawartych w ustawie jednolitej w drodze tzw. zastrzeżeń krajowych. Państwa z możliwości tych korzystały, w wyniku czego ustawy wekslowe krajów, które ratyfikowały konwencję i wykonały wynikające z niej zobowiązania nadal nieco się różnią.19 Z tym ostatnim zjawiskiem wiąże się istotna kwestia. Konwencje genewskie nie stworzyły jednolitego systemu rozstrzygania...