Studia Prawa Prywatnego

nr 2/2012

Kontrola koncentracji przedsiębiorców

Marek Wierzbowski
Autor jest profesorem zw. dr. hab. nauk prawnych; kierownikiem Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; radcą prawnym.
Katarzyna Karasiewicz
Autorka jest doktorem nauk prawnych; adiunktem w Katedrze Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; radcą prawnym.
Rafał Stankiewicz
Autor jest doktorem nauk prawnych; adiunktem w Katedrze Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; radcą prawnym.
Abstrakt

§ 1. Zagadnienia ogólneI. Miejsce regulacji administracyjnoprawnego oddziaływania na procesy koncentracji przedsiębiorców w systemie ochrony konkurencji  Uregulowany przepisami ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów model administracyjnoprawnej ingerencji regulacji antymonopolowej w sferę obrotu gospodarczego jest zróżnicowany. Należy wskazać, że OchrKonkurU zawiera w swej konstrukcji mechanizmy mające na celu przeciwdziałanie indywidualnym lub zbiorowym zachowaniom przedsiębiorców godzącym w konkurencję (zakaz praktyk ograniczających konkurencję, w tym zakaz porozumień ograniczających konkurencję), jak również tworzy prawną konstrukcję administracyjnoprawnego oddziaływania na procesy koncentracji przedsiębiorców. Jednym z obszarów regulacji OchrKonkurU jest zgodnie z art. 1 ust. 2 przeciwdziałanie „antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców”. Ustawa szczegółowo reguluje tę problematykę przede wszystkim w Dziale III OchrKonkurU – „Koncentracje przedsiębiorców”.  Należy wyraźnie zaznaczyć istotną odmienność dwóch przedstawionych powyżej sfer ustawy antymonopolowej. Pierwsza z nich jest bezpośrednio skierowana przeciwko nadużywaniu przez przedsiębiorców posiadanej przez nich siły rynkowej, co czyni w postaci sankcji administracyjnoprawnych stosowanych ex post, polegających na wydaniu rozstrzygnięcia zakazującego stosowania określonej, sprzecznej z prawem praktyki, oraz (ewentualnie) nałożeniu administracyjnej kary pieniężnej. Druga zaś zakłada możliwość oddziaływania na aktywność przedsiębiorców sprawowaną ex ante i jest nastawiona na ewentualną ingerencję w ich kształt strukturalny. W tym ostatnim przypadku ustawodawca zakłada sposób oddziaływania na zmianę formy organizacyjnoprawnej wykonywania działalności przez przedsiębiorców przez możliwość sankcjonowania zgłoszonego zamiaru koncentracji lub też wydanie zakazu jej dokonania.   Należy wskazać, że przepisy dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorców „wzbogacone” zostały przez opublikowanie wyjaśnień wydawanych przez Prezesa UOKiK na podstawie art. 32 ust. 4 OchrKonkurU. W październiku 2010 r. na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów opublikowano Wyjaśnienia Prezesa UOKiK w sprawie kryteriów i procedury zgłaszania koncentracji przedsiębiorców. Zaś w czerwcu 2012 r. opublikowano Wyjaśnienia dotyczące oceny przez Prezesa UOKiK zgłaszanych koncentracji. O ile, założeniem postawionym przed pierwszymi ze wskazanych Wyjaśnień było przedstawienie stanowiska UOKiK w zakresie interpretacji przepisów obejmujących głównie przedmiot obowiązku zgłoszeniowego oraz najważniejszych instytucji proceduralnych stosowanych przed organ antymonopolowy w tych sprawach, o tyle drugie z nich przedstawiają analizę definiowania rynku właściwego oraz badania siły rynkowej przedsiębiorców zgłaszających zamiar koncentracji. Należy jednak podkreślić, że tzw. wyjaśnienia Prezesa UOKiK nie mają waloru prawa powszechnie obowiązującego. Stanowią jedynie przejaw próby interpretacji konkretnych przepisów prawa przez organ stosujący prawo antymonopolowe w praktyce. Opublikowanie przedmiotowych wyjaśnień, daje możliwość zapoznania się przedsiębiorcom zamierzającym dokonywać procesów koncentracyjnych ze sposobem interpretacji przepisów powszechnie obowiązującego prawa przez organ antymonopolowy. Należy jednak w tym miejscu dodać, że interpretacja niektórych instytucji prawa antymonopolowego dokonana przez Prezesa UOKiK w przedmiotowych Wyjaśnieniach wzbudza uzasadnione kontrowersje.   Wskazać trzeba, że celem istnienia całej konstrukcji ustawodawstwa antymonopolowego staje się dążenie do rozwoju dobrobytu konsumentów1. Inną kwestią pozostaje to, jakie zadania kreuje ustawodawca, których spełnienie prowadzić będzie do realizacji zamierzonego celu. Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, różne podejście ustawodawcy w zakresie konstruowania dwóch odrębnych, wskazanych powyżej sfer regulacji antymonopolowej wynika właśnie przede wszystkim z odmienności zadań, jakie zamierza się realizować w wyniku podejmowanych działań antymonopolowych. Wynika to również z niejednakowej oceny prawnej zachowań przedsiębiorców w zakresie stosowania praktyk ograniczających konkurencję oraz prowadzenia przez nich aktywności zmierzającej do realizacji procesów koncentracyjnych2. Odmiennie niż sfera relacji nastawiona na ingerencję w zachowania przedsiębiorców związanych ze stosowaniem praktyk ograniczających konkurencję (które to działania uważa się ex lege za zakazane, zaś czynności z nimi związane za nieważne)3, sfera regulacji nastawiona na ocenę procesów koncentracji przedsiębiorców nie przyjmuje generalnego założenia bezprawności tego rodzaju przedsięwzięć. Ustawodawstwo antymonopolowe nie stawia tamy określonym formom koncentracji przedsiębiorców, jeżeli są one wyrazem dążenia do sprostania wymogom konkurencji oraz podnoszenia efektywności gospodarowania i nie zagrażają jednocześnie konkurencji. W warunkach gospodarki rynkowej procesy takie należy uznać za naturalne dążenie do wzmocnienia skuteczności działania przedsiębiorców – koncentracja gospodarcza jest jedną z form tzw. strategii konkurencji4. 6Jednak nadmierne procesy koncentracji gospodarczej prowadzą do zmniejszenia liczby przedsiębiorców na rynku, co może pociągać za sobą ograniczenie konkurencji – pogorszenie jakości towarów i usług świadczonych na rzecz konsumentów, podwyższenie cen, ograniczenie produkcji, zwiększenie bezrobocia, itd. – a w konsekwencji negatywne skutki dla konsumentów. Zadaniem skonstruowanej w powyższy sposób sfery ingerencji w aktywność prowadzoną przez przedsiębiorców staje się zapobieganie powstaniu takiej ich siły rynkowej, która może w przyszłości wywołać zagrożenie dla stanu konkurencji5. Z tego punktu widzenia to właśnie stosowanie mechanizmu kontroli koncentracji może okazać się najbardziej skutecznym instrumentem walki z antykonkurencyjnymi praktykami przedsiębiorców6. Nie ma wątpliwości, że przedstawione mechanizmy antymonopolowe wzajemnie się uzupełniają.  Przeprowadzenie uprzedniej kontroli koncentracji ma umożliwiać nałożony na przedsiębiorców obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji Prezesowi UOKiK (por. art. 13 w zw. z art. 94 OchrKonkurU7). Obowiązkiem zgłoszenia objęty został zamiar dokonania ściśle określonych przez ustawę procesów strukturalnych uznawanych za „koncentracje”8. Ustawodawca stworzył więc właściwy dla prawa unijnego, jak również większości krajowych ustawodawstw państw europejskich mechanizm oparty na tzw. „czystym modelu prewencyjnej kontroli koncentracji”, zakładającym poddanie określonych zamiarów koncentracyjnych ocenie dokonywanej przez organ antymonopolowy zanim zostaną skutecznie zrealizowane9. Zagadnienia genetycznej i funkcjonalnej zbieżności ustawodawstwa krajowego w tym względzie z właściwymi rozwiązaniami prawnymi funkcjonującymi w prawie unijnym (jak również problematyka wzajemnego przenikania się i uzupełniania obu jurysdykcji) zostanie omówiona w § 1 pkt III niniejszego opracowania.  W literaturze przedmiotu wskazuje się na znacznie większą skuteczność mechanizmów ukształtowanych przepisami Działu III OchrKonkurU10, związaną z prewencyjnym oddziaływaniem (opartym na wspomnianej już możliwości ingerencji ex ante) na strukturę rynku w zakresie wspierania procesów konkurencyjnych11. Słusznie podkreśla się również, że zastosowanie przeciwnego rozwiązania – stosowanie kontroli ex post – wobec koncentracji przedsiębiorców na rynku w przypadku przeprowadzonych procesów strukturalnych, które prowadziłyby do istotnego ograniczenia konkurencji, skutkowałoby koniecznością przywrócenia w wyjątkowych wypadkach stanu sprzed dokonania koncentracji. Takie rozwiązanie nie zapewniałoby pewności obrotu, byłoby kosztowne i nie zawsze musiało prowadzić do skutków wystarczających dla zachowania konkurencji na rynku12. Następcze metody ingerencji państwa w zachowania przedsiębiorców naruszające zasady konkurencji gospodarczej na rynku są zazwyczaj mniej skuteczne i – co istotne – posiadają ograniczoną wieloma czynnikami możliwość „naprawy” skutków naruszeń, głównie przy pomocy czasochłonnych i nie zawsze skutecznych procedur cywilnoprawnych13.  Do szeroko rozumianych mechanizmów administracyjnoprawnego oddziaływania na procesy koncentracji przedsiębiorców zaliczyć należy znajdujące się również w rękach Prezesa UOKiK normatywnie ograniczone możliwości ingerencji w istniejącą (przeprowadzoną uprzednio przez dokonanie określonego procesu koncentracyjnego) strukturę organizacyjną przedsiębiorców. Możliwość taka występuje tylko na skutek wystąpienia ściśle określonych przesłanek uzależnionych, w gruncie rzeczy, od naruszenia przepisów OchrKonkurU lub opartego na tym akcie normatywnym uprzednio wydanym rozstrzygnięciu koncentracyjnym organu antymonopolowego (por. § 5 pkt III niniejszego opracowania.).   Dokonywanie zmian struktur gospodarczych w zakresie przeprowadzanych procesów koncentracji stanowi typowy przykład korzystania z gwarantowanej przedsiębiorcom przez Konstytucję RP zasady wolności gospodarowania (art. 20 i 22), wolności zrzeszania się (art. 11–13, 58, 59) oraz gwarancji własności (art. 20, 21, 64, 165)14. Obszar zastosowania regulacji antymonopolowej w omawianym zakresie stwarza państwu możliwość podjęcia odpowiednich instrumentów strukturalnych zapobiegających powstaniu takiego stanu rzeczywistego, który może w przyszłości prowadzić do nadużywania przez przedsiębiorców osiągniętego drogą przeprowadzonej koncentracji siły rynkowej. Metoda ingerencji strukturalnej w procesy koncentracji podmiotów gospodarczych staje się istotnym elementem zapobiegania wytworzenia określonego stanu naruszającego w dalszej perspektywie swobodne reguły konkurowania 7większej ilości uczestników rynku. Normatywnie kreowana przepisami OchrKonkurU sfera „interwencji publicznej”15 w zamierzone procesy strukturalne podmiotów gospodarczych jest realizowana przez stworzenie możliwości ustawowego wyłączenia lub ograniczenia swobody podejmowania określonej aktywności przez przedsiębiorców na rzecz zagwarantowania nienaruszalności wolności gospodarczej szerszej grupy podmiotów. Oceniając zakres ingerencji administracyjnoprawnej państwa w procesy koncentracji przedsiębiorców podkreśla się, że wypełnia ona zasady przydatności, konieczności i proporcjonalności sformułowane w art. 22 Konstytucji RP16.  Ustawa antymonopolowa kreuje konstrukcję ochrony konkurencji opartą na założeniu ingerencji wyłącznie w „przyszłe” procesy koncentracji na rynku. Zrezygnowano z istniejącej jeszcze pod rządami AMopU instytucji dekoncentracji. Nadzór wobec procesów koncentracji dotyczy tylko wyraźnie wskazanych ustawowo zamierzonych procesów koncentracji17.   Abstrahując od powyższego, obecnie obowiązująca regulacja ingeruje w istniejące już struktury gospodarcze przy pomocy wskazanych mechanizmów instrumentów prawnych, o ile dokonany proces koncentracji odbył się z pominięciem regulowanego ustawą obowiązku zgłoszeniowego, jak również w sytuacji, gdy co prawda wydano rozstrzygnięcie pozytywne w przedmiocie zamierzonej i zgłoszonej koncentracji, jednak z określonych przyczyn istnieje konieczność ponownego podjęcia postępowania.  Pomimo, że OchrKonkurU normatywnie określa omawianą sferę regulacji tzw. „kontrolą koncentracji przedsiębiorców”18, to należy jednak wyraźnie podkreślić, że w praktyce chodzi tutaj o kreowaną przepisami prawa instytucję nadzoru administracyjnoprawnego19. Ingerencja państwa przy pomocy rozstrzygnięć wydawanych przez podmioty należące do aparatu administracyjnego w sferę określonej aktywności podmiotów gospodarczych przybiera w tym przypadku formę władczego oddziaływania w zamierzone (lub w pewnych wyjątkowych przypadkach, przeprowadzone również uprzednio) procesy koncentracji przedsiębiorców. Tak skonstruowany nadzór przeprowadzany jest z punktu widzenia oceny szeregu kryteriów zawartych w OchrKonkurU, które zadecydują o ostatecznej treści administracyjnoprawnego rozstrzygnięcia w danej sprawie. Podstawowym zadaniem założonej ingerencji w ten obszar działalności przedsiębiorców staje się wykorzystanie posiadanego instrumentarium prawnego, celem przeciwdziałania skutkom przeprowadzenia określonych procesów koncentracyjnych naruszającym w rzeczywisty sposób (lub mogącym potencjalnie naruszać) konkurencyjność funkcjonowania rynku20.  Jako istotną cechę instytucji nadzoru w relacjach organ administracji (podmiot sfery zewnętrznej) literatura przedmiotu wskazuje możliwość podejmowania tego typu relacji przez ustawodawcę w celu zapobiegania określonym zagrożeniom dla normalnego toku życia zbiorowego, przeciwdziałania ich wystąpieniu oraz usuwania skutków zagrożeń przez dokonywaną na podstawie i w granicach prawa ingerencję administracji w sferę aktywności rozmaitych podmiotów21. Przedstawioną powyżej cechę nadzoru wyróżnia się, ze względu na cel leżący u podstaw istnienia przepisów kreujących tę instytucję. Najogólniej wskazuje się, że celem tym jest „prewencja – prawna ochrona pewnego zespołu dóbr”22.  Można stwierdzić, że użyte przez ustawodawcę pojęcie „kontrola koncentracji” odnieść należy do całości konstrukcji stworzonego systemu prewencyjnego oddziaływania w sferę stosunków gospodarczych podmiotów uczestniczących w „grze rynkowej”, przy pomocy stworzonego systemu zróżnicowanych relacji nadzorczych, obejmujących swoim zakresem wyłącznie wskazywane treścią OchrKonkurU procesy koncentracji (procesy związane z faktycznym tworzeniem nowych podmiotów, lub też wzmacnianiem pozycji rynkowej już istniejących).   Według generalnego podziału sfery relacji nadzoru zaprezentowanej w literaturze stwierdzić należy, że uprawnienia organu nadzorującego w omawianej sferze regulacji antymonopolowej przybierają formę środków oddziaływania merytorycznego23, a konkretnie związane są z faktem wydawania władczych rozstrzygnięć, „uznających w istocie prawidłowość pewnego stanu rzeczy” (w przypadku decyzji zezwalających na dokonanie zamierzonej i zgłoszonej organowi antymonopolowemu koncentracji) 8lub też zakazujących przeprowadzenia określonej aktywności (podlegającej obowiązkowi zgłoszenia)24.   Upoważnienie do wydania rozstrzygnięć nadzorczych ujmowane jest w regulacjach prawnych mocą, których zniesiona została wolność zachowań w danej dziedzinie. Przyjmując za M. Szewczykiem podział stosowanych przez ustawodawcę ujęć technik nadzorczych należy wskazać, że w będącej przedmiotem zainteresowania niniejszego opracowania sferze regulacji prawnej, ustawodawca zdecydował się dokonać zniesienia możliwości swobodnego przeprowadzania określonego zachowania25 (w tym przypadku, możliwości przeprowadzenia określonej koncentracji) po zajściu przesłanek wskazanych w treści OchrKonkurU. Odbywa się to przez ustanowienie obowiązku zgłoszenia zamiaru dokonania określonego procesu koncentracji, uzależnionego od wypełnienia zakresu przedmiotowego regulacji oraz szeregu kryteriów determinujących, z jednej strony ustawowy obowiązek zgłoszenia tegoż zamiaru, z drugiej zaś tzw. istotnego ograniczenia konkurencji (por. § 5 pkt II niniejszego opracowania.) pozwalającego dokonać rzeczywistej, wszechstronnej oceny określonego procesu koncentracji26. Wypełnienie pierwszej grupy kryteriów powoduje jedynie poddanie określonego zamiaru koncentracji obowiązkowi zgłoszeniowemu. Dopiero ocena pozycji rynkowej przedsiębiorców będzie determinować podjęcie ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Powyższy zakaz ma charakter zakazu prewencyjnego27.   Ustawodawca tworzy jednak również możliwość uruchomienia przez organ administracji określonych środków nadzorczych w sytuacji, gdy poweźmie wiadomość o naruszeniu przez podmiot sfery zewnętrznej obowiązku zawiadomienia o zamierzonej koncentracji posługując się wówczas systemem tzw. restrykcyjnych nakazów działania28, zmierzających do wydania rozstrzygnięć skierowanych, skierowanych w celu usunięcia skutków naruszeń prawa29.   Poddając krytyce zastosowaną terminologię ustawową, interesującą i przydatną30 może okazać się próba dokonania podziału form relacji nadzorczych występujących w będącym przedmiotem zainteresowania mechanizmie prawnym. Mając na uwadze poważny niedostatek doktryny w zakresie tworzenia klasyfikacji podziału relacji nadzorczych zachodzących w sferze kreowanej przepisami prawa administracyjnego po okresie rozpoczęcia procesów transformacji ustrojowej w 1989 r., jak również niepełną możność dostosowania rozwiązań wypracowanych w tym zakresie w literaturze dawniejszej, przyjmujemy – jak się wydaje – najbardziej odpowiedni z punktu widzenia obszaru badawczego założonego w niniejszej rozprawie, podział form relacji nadzorczych na nadzór prewencyjny31 oraz nadzór represyjny32. Podjęta współcześnie literatura przedmiotu w tym zakresie przyjmuje, z jednej strony, jako kryterium klasyfikacyjne zaprezentowanego podziału moment, w jakim stosowane są środki nadzoru, czyli moment, w którym podmiot nadzorujący (Prezes UOKiK) staje się uprawniony do podjęcia czynności nadzorczych wobec podmiotu nadzorowanego (przedsiębiorcę dokonującego koncentracji), z drugiej zaś, sposób zagrożenia dobra podlegającego ochronie.  Relacja nadzoru administracyjnoprawnego nawiązuje się w momencie wystąpienia przesłanki uzasadniającej dopełnienie ustawowego obowiązku zgłoszenia określonego zachowania, w tym przypadku zamiaru koncentracji, niezależnie od tego, czy przedsiębiorca zgłosił zamiar koncentracji, czy też nie dopełnił tego obowiązku i podjął się przeprowadzenia koncentracji bez uzyskania wymaganego prawem rozstrzygnięcia administracyjnego zezwalającego mu na dokonanie takiego działania33.  Zakres obu ze wskazanych powyżej form relacji nadzoru (prewencyjnego oraz represyjnego) wykazuje jednak w regulacji antymonopolowej charakter nierównomierny, co związane jest z przyjętym założeniem realizacji podstawowego zadania, jakim jest ochrona konkurencji na podstawie całości konstrukcji prawnej OchrKonkurU. Nadzór w omawianym zakresie może przybrać charakter prewencyjny – w przypadku podejmowania rozstrzygnięć w zakresie zamierzonej i zgłoszonej koncentracji. Poddanie nadzorowi określonej aktywności przedsiębiorcy zgłaszającego zamiar koncentracji (podmiotu nadzorowanego) prowadzi do wydania rozstrzygnięcia zezwalającego na dokonanie 9zamierzonej koncentracji lub też rozstrzygnięcia zakazującego jej dokonania. Nadzór o charakterze represyjnym skonstruowany został natomiast wielowymiarowo, z uwagi na przesłanki determinujące możliwość jego zastosowania. Wskazując w sposób ogólny, relacja nadzoru represyjnego może być zastosowana wobec podmiotów nadzorowanych, albo w sytuacji niedopełnienia ustawowego obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji, albo też uprzedniego wydania przez organ nadzorujący rozstrzygnięcia opartego na nierzetelnych informacjach przedstawionych przez przedsiębiorców, które miały wpływ na wydanie rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie zgłoszonego zamiaru koncentracji, albo też w sytuacji podjęcia przez organ antymonopolowy przekonania o niewypełnianiu przez przedsiębiorcę nałożonych uprzednim rozstrzygnięciem, zezwalającym na dokonanie koncentracji przyjętych zobowiązań lub obowiązków. Stosownie do poglądu wyrażonego w literaturze przedmiotu wskazać można, iż celem tak skonstruowanego mechanizmu będzie, w tym zakresie „zapewnienie lub przywrócenie warunków konkurencji w sytuacjach, w których koncentracja nastąpiła z naruszeniem przepisów”34. Chodzi o użycie środków sprawdzających, a następnie weryfikujących zdarzenie, które zaistniało z pominięciem lub naruszeniem przepisów prawa. II. Metoda regulacji ustawowej1. Pojęcie koncentracji. Pozaustawowe kryteria kwalifikacyjne procesów koncentracji  Polski ustawodawca posługuje się w OchrKonkurU pojęciem „koncentracja” na określenie rozmaitych procesów gospodarczych polegających na skupieniu (nagromadzeniu) władzy rynkowej, które podaje się nadzorowi administracyjnoprawnemu celem ewentualnego zapobieżenia ich niekorzystnemu wpływowi na stan konkurencji gospodarczej na rynku. Dodać należy, iż tym pojęciem ustawodawca posługuje się od momentu wejścia w życie OchrKonkurU z 2000 r. Poprzednio (w AMopU) dla określenia tych procesów regulacja antymonopolowa używała pojęcia „łączenie”. Należy podkreślić, że podstawowy dla funkcjonowania systemu gospodarczego akt normatywny o charakterze prywatnoprawnym – KSH, używa pojęcia „łączenie” na określenie tej sfery aktywności przedsiębiorców, która podporządkowana została wyłącznie nadzorowi w zakresie gromadzenia władzy rynkowej w aspekcie strukturalnym35. Pojęcie „koncentracja” jest polskojęzycznym odpowiednikiem angielskiego pojęcia „concentration„36 znanego unijnemu prawu konkurencji (tj. obecnie rozporządzeniu Nr 139/2004).  W szerokim (pozaustawowym) ujęciu, pod pojęciem koncentracji należy rozumieć wszelkie sposoby aktywności przedsiębiorców zmierzające do przyrostu zewnętrznego, prowadzące do bardziej lub mniej trwałych zmian strukturalnych. Procesy te posiadają jednak bardzo zróżnicowany charakter. Co do istoty, koncentracja jest typowym procesem gospodarczym, mającym na celu pozytywny wpływ na rozwój i funkcjonowanie rynku. U jej podstaw leży zazwyczaj oczekiwanie efektów synergetycznych, konieczność restrukturyzacji pozwalającej na ograniczenie kosztów produkcji lub dystrybucji, czy też wymóg sprostania konkurencji na rynku37. Koncentracja jest zjawiskiem gospodarczym, które oznacza łączenie aktywów lub/i pasywów dwóch lub większej ilości przedsiębiorców, powodujące zmiany strukturalne w gospodarce. Ekonomiczną istotę koncentracji gospodarczej wyraża jej kontekst podmiotowy, skutek i treść operacji38. Nauka ekonomii nie zbudowała jednak jednolitej definicji koncentracji39.  W aspekcie ustrojowym, koncentracja oznacza możliwość utraty przez jeden z podmiotów w niej uczestniczących całości lub części samodzielności gospodarczej, chociaż niekoniecznie prawnej40. W praktyce pojęcie to obejmie swoim zakresem różnorodne aspekty aktywności przedsiębiorców związane z łączącymi ich określonymi związkami umownymi. Związki te mogą przybrać charakter strukturalny, kapitałowy czy też personalny.   Przedmiotem zainteresowania regulacji antymonopolowej pozostają – co do zasady – koncentracje, których skutkiem jest trwała zmiana w strukturze dominacji i podporządkowania przedsiębiorców w niej uczestniczących (koncentracje sensu stricto). Ustawodawstwo może jednak poddać nadzorowi także stany faktyczne koncentracji, które nie powodują z wyżej wymienionych skutków, jednak mogą mieć wpływ na stosunki konkurencyjne...