Abstrakt

§ 1. Uwagi wprowadzające  Oznaczenia geograficzne (oznaczenia pochodzenia geograficznego) jako kategoria prawna znalazły swoje miejsce w polskiej rzeczywistości stosunkowo niedawno. Przyczyny tego stanu należy upatrywać w braku tradycji identyfikowania towarów lub usług z oznaczonym obszarem geograficznym. Miały na to wpływ warunki historyczne (brak państwowości obejmujący okres prawie dwustu lat), jak i polityczne i gospodarcze (prawie półwieczne sterowanie gospodarką). Pomimo to, począwszy od 1919 r., prawo polskie chroniło oznaczenia geograficzne, przy czym była to przede wszystkim ochrona zagranicznych oznaczeń geograficznych. Obecnie świadomość roli oznaczeń geograficznych jako instrumentu zapewniającego korzyści gospodarcze ogromnie wzrosła, czego przykładem jest rejestrowanie polskich oznaczeń geograficznych na szczeblu wspólnotowym.   Cywilnoprawna ochrona oznaczeń geograficznych w prawie polskim nie może abstrahować od regulacji międzynarodowych i – co oczywiste – prawa europejskiego. Problematyka ochrony oznaczeń geograficznych sięga przełomu XIX i XX w. Przyjęte międzynarodowe akty wpłynęły na pojęcie oznaczeń geograficznych i przyjmowane systemy ochrony. Akty międzynarodowe nie wyznaczyły jednego właściwego modelu, ale wskazywały minimum ochrony, jakie powinni wyznaczyć sygnatariusze porozumień. Oznaczenia geograficzne znalazły się w wielostronnych umowach międzynarodowych2. Pośród nich należy wymienić: konwencję paryską z 20.3.1883 r. o ochronie własności przemysłowej3, porozumienie madryckie z 14.4.1891 r. dotyczące zwalczania fałszywych lub oszukańczych oznaczeń pochodzenia towarów4 i porozumienie lizbońskie z 31.10.1958 r. dotyczące ochrony nazw pochodzenia i ich międzynarodowej rejestracji5. Zasady uczciwego używania oznaczeń pochodzenia geograficznego wyznacza najnowsza międzynarodowa umowa – Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS)6. Akt ten jest wyrazem ewolucji w zakresie wzmożonej ochrony oznaczeń, z którymi związana jest siła przyciągania klienteli wynikająca z warunków geograficznego pochodzenia. Dodajmy dla porządku, że Polska jest stroną konwencji paryskiej, porozumienia madryckiego oraz porozumienia TRIPS.  Prawo europejskie należy zaliczyć do najnowszych rozwiązań. Kontynentalna tradycja ochrony oznaczeń geograficznych i ekonomiczne ich znaczenie wpłynęły na rozstrzygnięcia i regulacje normatywne przyjęte w Unii Europejskiej, o czym w dalszych uwagach.   W przypadku oznaczeń geograficznych kluczowe znaczenie mają dwa zagadnienia. Po pierwsze, pojęcie i rodzaje oznaczeń geograficznych. Po drugie, model ich ochrony, z wykorzystaniem w naszym prawie różnych instrumentów.§ 2. Pojęcie i rodzaje oznaczeń geograficznychI. Oznaczenia geograficzne – kwestie terminologiczne  Przed przystąpieniem do przedstawienia pojęcia i natury prawnej oznaczenia geograficznego konieczne jest poświęcenie kilku słów terminologii. Można wskazać, że na przestrzeni wielu lat w aktach prawnych o różnej randze posługiwano się w tej materii nie zawsze jednolitym nazewnictwem, co rodziło trudności w wyznaczeniu zakresu pojęciowego.  Już na przełomie XIX i XX w. w regulacjach krajowych, z inspiracji prawników francuskich, wyodrębniono dwie kategorie oznaczeń pochodzenia geograficznego: oznaczenia pochodzenia (fr. indications de provenance) i nazwy pochodzenia (fr. appellations d’origine), na które wyraźnie wskazała Konwencja paryska i kolejne dwie ważne umowy międzynarodowe: Porozumienie madryckie oraz Porozumienie lizbońskie.   Przedstawione terminy są różnie tłumaczone w polskim piśmiennictwie. Wymienione indication de provenance powszechnie tłumaczone jest jako oznaczenie pochodzenia. Natomiast appellation d’origine tłumaczone jest jako nazwa pochodzenia bądź nazwa regionalna albo jako powołanie się na źródło pochodzenia.   Trudności terminologiczne i właściwe rozumienie pojęć wiążą się z najnowszymi regulacjami. Porozumienie TRIPS posługuje się pojęciem oznaczenia geograficznego (fr. indication géogrphque, ang. geographical indication). Natomiast wspólnotowy ustawodawca przewidział ochronę dla oznaczeń geograficznych (fr. indication géographique, ang. geographical indication) i nazw pochodzenia (fr. appellation d’origine, ang. designation of origin). Również nazewnictwo oznaczeń geograficznych w regulacji prawa polskiego zobowiązuje do właściwego zdefiniowania użytych przez ustawodawcę pojęć.  Uprzedzając dalsze rozważania, należy wskazać, że uzupełniającą terminologią, zwłaszcza w literaturze prawniczej, jest nazywanie oznaczeń geograficznych (oznaczeń geograficznego pochodzenia) wskazujących jedynie na pochodzenie geograficzne (fr. indications de provenance)73oznaczeniami zwykłymi (neutralnymi), a oznaczenia, z którymi nierozerwalnie związana jest jednocześnie funkcja gwarancyjna (fr. appellations d’origine), oznaczeniami kwalifikowanymi.II. Funkcje oznaczeń geograficznych  Rozróżnienia obu pojęć należy dokonać ze względu na funkcje, jakie pełnią w obrocie7. Podstawową funkcją dla obu wyżej wymienionych kategorii: oznaczeń pochodzenia (fr. indication de provenance) i nazw pochodzenia (fr. appellation d’origine) jest odróżnianie danego towaru od towarów tego samego rodzaju ze względu na ich pochodzenie geograficzne. Oznaczenia geograficzne wskazują na miejsce geograficznego pochodzenia i pozwalają na odróżnienie od towarów wytworzonych w innych miejscach. Funkcję tę podobnie jak w przypadku znaków towarowych można określić jako odróżniającą bądź jako oznaczenia pochodzenia8. Pierwsza z wymienionych kategorii, oznaczenie pochodzenia, stanowi więc prostą informację o miejscu pochodzenia produktu. Tytułem przykładu wskażmy następujące oznaczenia: „polski len” czy „Made in Italy„.   Funkcja gwarancyjna zapewnia o tym, że istnieje obiektywna, jakościowa więź między towarem a określonym miejscem geograficznym. Funkcja ta związana jest nierozerwalnie z nazwami pochodzenia. Odzwierciedla ona szczególne właściwości towaru będące wynikiem pochodzenia z określonego obszaru geograficznego9. Przykładowo można wymienić kilka znanych nazw takich jak „Champagne„, „Tokaj„, „Madera„, „Parmigiano Reggiano„, „Prosciutto di Parma„, „Oscypek”.   Oznaczenia geograficzne, a zwłaszcza nazwy pochodzenia, pełnić mogą również funkcję reklamową. W oznaczeniu geograficznym tkwić może siła atrakcyjna, przyciągająca klientelę, wynikająca z pochodzenia, ale także skojarzeń, jakie wiążą się z pochodzeniem. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że oznaczenia w powyższych przykładach taką funkcję spełniają. III. Kategorie oznaczeń geograficznych: nazwa pochodzenia i oznaczenie pochodzenia  Przechodząc do znaczenia wymienionych pojęć i wyjaśnienia istoty oznaczeń geograficznych, należy skupić się na trzech...