Abstrakt

§ 1. Prawo międzynarodoweI. Wstęp. Źródła prawa  W porównaniu z regulacjami międzynarodowymi dotyczącymi patentów i znaków towarowych, postanowienia aktów międzynarodowych odnoszące się do wzorów przemysłowych są nieliczne, zaś same wzory przemysłowe pojawiły się w orbicie zainteresowań międzynarodowego prawa własności intelektualnej dość późno. Hybrydowa natura wzorów przemysłowych (rozwiązań z pogranicza sztuki i przemysłu), a co za tym idzie – brak wyrazistej odrębności przedmiotu ochrony oraz brak wyraźnych dyrektyw międzynarodowych co do sposobu ochrony spowodowały, że w regulacjach krajowych pojawiły się znaczne rozbieżności w zakresie koncepcji ochrony tych dóbr1. W aktach prawa międzynarodowego wzory przemysłowe traktowane są niemal jak „ubogi krewny” prawa własności intelektualnej. Nie wypracowano dla nich jednolitego i wyraźnie odrębnego modelu ochrony. Trudność w stworzeniu adekwatnego reżimu dla ochrony wzorów przemysłowych widoczna jest na gruncie podstawowych konwencji z zakresu własności intelektualnej – konwencji berneńskiej i konwencji paryskiej, a także w niejednoznacznych postanowieniach porozumienia TRIPS.  W myśl art. 5 PrWłPrzem osoby zagraniczne korzystają z uprawnień wynikających z tej ustawy na podstawie umów międzynarodowych. Osoby zagraniczne mogą, jeżeli nie narusza to postanowień umów międzynarodowych, korzystać z uprawnień wynikających z ustawy na zasadzie wzajemności. Przy tym ze względu na powszechność obu konwencji, a także porozumienia TRIPS, stosowanie zasady wzajemności jest ograniczone. Ponadto, zgodnie z art. 4 PrWłPrzem, jeżeli umowa międzynarodowa lub przepisy prawa Unii Europejskiej obowiązujące bezpośrednio w krajach członkowskich określają szczególny tryb udzielania ochrony wzorom przemysłowym, to w sprawach nieuregulowanych w tej umowie lub w tych przepisach albo pozostawionych w kompetencji organów krajowych przepisy PrWłPrzem stosuje się odpowiednio.II. Konwencja paryska  Wzory przemysłowe (fr. dessins et modeles industriels, ang. industrial designs) zostały wymienione wśród przedmiotów ochrony w konwencji paryskiej (art. 1 ust. 2)2 . W art. 5quinquies konwencji (dodanym w ramach rewizji lizbońskiej w 1958 r.) zawarte zostało postanowienie, iż „wzory przemysłowe są chronione we wszystkich państwach będących członkami Związku”, przy czym nie wymusiło ono na państwach-członkach Związku wprowadzenia regulacji szczególnej ochrony wzorów przemysłowych3. W konsekwencji kraje, które ratyfikowały tekst lizboński konwencji paryskiej, a które dotychczas nie miały własnego ustawodawstwa w zakresie ochrony wzorów przemysłowych, zobowiązane zostały do wydania odpowiednich aktów prawnych4. Mimo propozycji rozwiązań definiujących wzór przemysłowy, wyjaśniających przesłankę nowości oraz wyznaczających okres ochrony, w pracach nad tekstem konwencji na konferencji w Lizbonie w 1958 r. ostatecznie od nich odstąpiono. W rezultacie krajom członkowskim Związku Paryskiego pozostawiono swobodę w zakresie ustalenia definicji przedmiotu ochrony, warunków dotyczących nowości wzoru oraz minimalnego czasu ochrony. Ze względu na tę swobodę, w świetle konwencji ochrona wzorów przemysłowych może być realizowana różnymi środkami prawnymi – w drodze wydania ustaw szczególnych przeznaczonych dla tej kategorii dóbr niematerialnych, a także w prawie autorskim i w prawie zwalczania nieuczciwej konkurencji.   Do wzorów przemysłowych znajduje zastosowanie zasada traktowania narodowego (asymilacji) (art. 2 konwencji). Korzystanie z ochrony przez obywateli państwa związkowego uzależnione jest od spełnienia wszystkich warunków ochrony wzorów przemysłowych przewidzianych w prawodawstwie państwa-członka Związku Paryskiego, w którym poszukiwana jest ochrona.  W art. 4 lit. A ust. 1 konwencji przewidziano możliwość skorzystania z tzw. priorytetu konwencyjnego, którego termin w odniesieniu do wzorów przemysłowych wynosi 6 miesięcy (art. 4 lit. C ust. 1)5. Ponadto, ze względu na brak jednolitych zasad ochrony wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych, w art. 4 lit. E konwencji przewidziano, że „jeżeli wzór przemysłowy zostanie zgłoszony w którymkolwiek państwie Związku Paryskiego, z prawem pierwszeństwa opartym na zgłoszeniu wzoru użytkowego, termin pierwszeństwa będzie ten sam, jak ustalony dla wzorów199przemysłowych”. Warunkiem skorzystania z tej możliwości jest jednak identyczność przedmiotu ochrony6.   W myśl art. 5 lit. B konwencji ochrona wzorów przemysłowych nie może wygasnąć z powodu zaniechania stosowania wzoru lub z powodu importu przedmiotów takich samych jak przedmioty chronione7. W piśmiennictwie wskazuje się, że regulacja ta należy do nielicznych postanowień konwencji zmierzających do ustalenia jednolitego systemu ochrony wzorów przemysłowych8. Postanowienia art. 5 lit. B konwencji nie wyłączają również dopuszczalności wprowadzenia regulacji umożliwiającej ustanowienie licencji przymusowych w przypadku braku stosowania wzoru9.   Zgodnie zaś z art. 5 lit. D konwencji wzmianka na produkcie o zgłoszeniu lub rejestracji wzoru przemysłowego nie stanowi warunku powstania ochrony prawnej wzoru10. Członkowie Związku Paryskiego mogą jednak postanowić, iż brak wzmianki skutkuje niekorzystnymi następstwami w zakresie odpowiedzialności cywilnej lub karnej11. Przykładowo w niektórych państwach (np. USA) ustawodawstwo przewiduje negatywne konsekwencje dotyczące zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej naruszyciela, które są uzależnione od zamieszczenia takiej wzmianki na produkcie.  Do wzorów przemysłowych znajdują również zastosowanie postanowienia art. 5bis konwencji paryskiej nakazującego członkom Związku wprowadzenie terminu dodatkowego (nie krótszego niż 6 miesięcy) do uiszczenia opłaty za przedłużenie okresu ochrony, w przypadku niedotrzymania przez zgłaszającego terminu wyznaczonego w ustawodawstwie wewnętrznym12. Do wzorów przemysłowych stosuje się ponadto art. 11 konwencji paryskiej. Dotyczy on ochrony tymczasowej wzorów przemysłowych wystawianych na wystawach międzynarodowych13 . III. Konwencja berneńska  Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9.9.1886 r.14 stanowi drugi ważny akt międzynarodowy odnoszący się do kwestii ochrony (tu: w prawie autorskim) wzornictwa przemysłowego traktowanego jako sztuka użytkowa. Konwencja berneńska oparta jest na zasadzie asymilacji (traktowania narodowego), zgodnie z którą autor powinien być traktowany w kraju dochodzenia ochrony, innym niż państwo pochodzenia dzieła, jak obywatel tego kraju (art. 5) oraz na zasadzie konwencyjnego minimum ochrony, gwarantującej twórcom ex iure conventionis, niezależnie od postanowień prawa wewnętrznego, minimalny zakres praw15.  Kategoria dzieł sztuki stosowanej (fr. les oeuvres des arts appliques a l’industrie, ang. works of applied arts) została wprowadzona do katalogu przedmiotów ochrony (zawartego w art. 2 konwencji berneńskiej) w 1908 r. w ramach rewizji berlińskiej16, przy czym dopiero w tekście brukselskim z 1948 r. dzieła sztuki stosowanej objęte zostały ogólnym pojęciem „dzieł literackich i artystycznych” chronionych ex iure conventionis17 . Wzory przemysłowe stanowiące dzieła sztuki stosowanej w przemyśle, w myśl postanowień tekstu berlińskiego konwencji berneńskiej włączone do nielicznej grupy utworów, o których autorskoprawnej ochronie rozstrzygają ustawodawstwa krajów związkowych, po rewizji brukselskiej nieznacznie zmieniły swój konwencyjny status. Sposób ochrony zagwarantowany im w redakcji brukselskiej konwencji berneńskiej stanowi rozwiązanie pośrednie pomiędzy ochroną ex iure conventionis a ochroną uzależnioną od postanowień ustawodawstwa wewnętrznego18. O ile więc inne dzieła wymienione w art. 2 ust. 1 konwencji są chronione niezależnie od formy wyrażenia i wartości estetycznej, o tyle w odniesieniu do sztuki stosowanej mogą być formułowane w prawie krajowym państw Związku Berneńskiego dodatkowe wymogi200prawnoautorskiej ochrony tych przedmiotów. Konwencja nie definiuje pojęcia „sztuki stosowanej”, pozostawiając problem interpretacji tego pojęcia ustawodawstwu i jurysprudencji państw Związku.   W literaturze wskazuje się, że art. 2 ust. 7 konwencji berneńskiej jest źródłem współistnienia w systemach prawnych państw Związku Berneńskiego dwóch modeli ochrony wzorów przemysłowych (ochrony prawnoautorskiej i ochrony szczególnej), gdyż zachęcił ustawodawców do swobodnego wyznaczania granic między sztuką a przemysłem19. Postanowienia art. 2 ust. 7 konwencji pozwoliły również na dowolne ustalenie relacji między obiema formami ochrony: od przyjęcia jako zasady kumulacji ochrony20, poprzez wprowadzenie różnorakich ograniczeń dla pełnej kumulacji21, po wyłączenie możliwości zbiegu obu podstaw ochrony. Przykładowo we Francji obowiązuje zasada pełnej kumulacji ochrony w prawie autorskim i ochrony szczególnej (fr. cumul total). We Włoszech dotychczas stosowano kryterium rozdzielności efektu artystycznego i użytkowego, dysocjacji (wł. scindibilita), a co za tym idzie – wyłączenia prawnoautorskiej ochrony wzorów przemysłowych, z czego w rezultacie implementacji dyrektywy 98/71 zrezygnowano. W Grecji natomiast przez długi czas przewidziana była jedynie ochrona prawnoautorska wzornictwa przemysłowego, co również zmieniło się w związku z obowiązkiem wdrożenia dyrektywy 98/71. Podobnie w USA zastosowanie znajduje doctrine of separability, natomiast w Niemczech z problemem kumulacji ochrony w reżimie prawnoautorskim i sui generis radzi sobie orzecznictwo i doktryna, stosując względem wytworów sztuki użytkowej wyższe wymogi przy ocenie spełnienia przesłanek ochrony prawem autorskim (niem. das Erfordernis einer besonderen Gestaltungshöhe).  Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 2 ust. 7 konwencji berneńskiej22 państwa Związku mają swobodę ustalenia warunków ochrony dzieł sztuki użytkowej, wzorów i modeli przemysłowych (ang. works of applied art and industrial designs and models)23. Wobec braku zobowiązania międzynarodowego do ochrony prawem autorskim wzorów stosowanych w produkcji przemysłowej w art. 2 ust. 7 konwencji zawarto klauzulę wzajemności, bowiem stosowanie w omawianych przypadkach zasady asymilacji stawiało w niekorzystnej sytuacji państwa udzielające ochrony prawnoautorskiej bez gwarancji analogicznej ochrony w państwach, które takiej ochrony odmawiały24. W myśl klauzuli wzajemności zamieszczonej w art. 2 ust. 7 konwencji, jeżeli w jakimś państwie Związku poza ochroną szczególną wzorów przemysłowych przysługuje ochrona prawnoautorska, wówczas może być ona podstawą ochrony dzieł pochodzących z innego państwa Związku, w którym dzieła te chronione są jako dzieła artystyczne. Zgodnie z art. 2 ust. 7 konwencji berneńskiej, jeżeli w państwie przyznana jest ochrona szczególna wzorów przemysłowych (reżim sui generis), wówczas państwo to...