Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie. Normy prawa międzynarodowego i unijnego w systemie prawa polskiego W świetle art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłami prawa Rzeczypospolitej Polskiej są zarówno krajowe ustawy i rozporządzenia, jak i ratyfikowane umowy międzynarodowe. Według art. 91 Konstytucji ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy (ust. 1). Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (ust. 2)1. Status prawny umów międzynarodowych ratyfikowanych przed datą wejścia w życie Konstytucji (a tak jest w przypadku większości aktów prawa międzynarodowego z zakresu ochrony własności przemysłowej) reguluje jej art. 241 ust. 1. Zgodnie z tym przepisem umowy takie uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy cytowanego art. 91.  Od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej bezpośrednie zastosowanie mają również przepisy rozporządzeń wspólnotowych (np. rozporządzenia Nr 469/2009). Według bowiem art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, jeśli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Oczywiście zastosowaniu podlegają te normy prawa międzynarodowego, które są samowykonalne2. Należy podkreślić, że specyfiką prawa własności przemysłowej, a w szczególności prawa patentowego, jest stosowanie przepisów prawa międzynarodowego oraz europejskiego na co dzień, tzn. nie tylko i nie przede wszystkim w przypadku ich kolizji z przepisami krajowymi. Przykładowo, podstawą ochrony patentowej w Polsce może być zgłoszenie dokonane w trybie PCT – waszyngtońskiego Układu o współpracy patentowej (odwołującego się w zakresie wynalazku biologicznego do materiału zdeponowanego np. w Wielkiej Brytanii zgodnie z traktatem budapesztańskim), na podstawie którego Europejski Urząd Patentowy, opierając się na KPE, udzieli patentu; czas trwania ochrony patentowej może zostać przedłużony na podstawie dodatkowego świadectwa ochronnego udzielonego przez Urząd Patentowy RP w oparciu o przepisy rozporządzenia Nr 469/2009, a polskie sądy, dokonując wykładni zastrzeżeń patentowych określających zakres patentu europejskiego, mają obowiązek uwzględnienia zasad zawartych w Protokole interpretacyjnym do art. 69 konwencji. § 2. Ochrona wynalazkówI. Konwencja paryska1. Geneza uchwalenia konwencji paryskiej W XIX w. podstawą ochrony własności przemysłowej cudzoziemców były umowy bilateralne. Do 1883 r. podpisano ich około 70, przy czym tylko dwie z nich dotyczyły ochrony patentowej3. Obie te umowy statuowały zasadę asymilacji, ponadto pierwsza z nich – zasadę trzymiesięcznego priorytetu4. Ogólnie biorąc, w celu uzyskania ochrony patentowej w różnych krajach zgłoszenia powinny być dokonane w tym samym czasie, aby wynalazek nie utracił cechy nowości5. Z tych względów dojrzewała sprawa unormowania zagadnienia ochrony własności przemysłowej w skali międzynarodowej6. Pierwszy, nieoficjalny, zjazd specjalistów, w którym uczestniczyli przedstawiciele 13 państw, odbył się w Wiedniu w 1873 r., a jego efektem było wydanie czterech rezolucji. Trzeba przy tym zauważyć, że uczestnicy owego spotkania liczyli na to, że zostanie wypracowane jednolite prawo patentowe, które by obowiązywało we wszystkich państwach7.67 W 1878 r., w trakcie wystawy międzynarodowej, tym razem w Paryżu, odbył się kongres poświęcony ochronie własności przemysłowej. Powołano wtedy stałą komisję międzynarodową. Komisja ta przyjęła projekt traktatu w sprawie ochrony własności intelektualnej. Następną konferencję międzynarodową zorganizowano także w Paryżu w 1880 r. Była to pierwsza konferencja dyplomatyczna poświęcona międzynarodowej ochronie praw własności przemysłowej. Przyjęto wówczas projekt, obejmujący oprócz wynalazków również inne przedmioty ochrony8. Postanowiono również utworzyć Międzynarodowe Biuro Ochrony Własności Przemysłowej9. Konwencję o ochronie własności przemysłowej przyjęto ostatecznie podczas krótkiej konferencji, która odbyła się 20.3.1883 r. w Paryżu. Utworzono też wtedy – zgodnie z art. 1 konwencji – Międzynarodowy Związek Ochrony Własności Przemysłowej. Konferencje rewizyjne odbyły się w Rzymie (1886 r.), Madrycie (1891 r.), Brukseli (1900 r.), Waszyngtonie (1911 r.), Hadze (1925 r.), Londynie (1934 r.), Lizbonie (1958 r.) oraz Sztokholmie (1967 r.). Ponadto epizodyczne regulacje wprowadzano (zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i krajowym) po obu wojnach światowych w celu zapewnienia ochrony wynalazkom, które ze względu na brak możliwości dokonania zgłoszenia utraciły zdolność patentową. W szczególności zezwolono na dokonanie zgłoszeń zagranicznych pomimo upływu terminów konwencyjnych10.2. Zasady ogólne Ogólną zasadą, mającą zastosowanie do wszystkich przedmiotów własności przemysłowej uregulowanych w konwencji paryskiej jest zasada traktowania narodowego, zwana też zasadą standardu narodowego lub zasadą asymilacji. Zgodnie z art. 2 ust. 1 konwencji paryskiej osobom fizycznym i prawnym któregokolwiek państwa będącego członkiem Związku będą przysługiwały we wszystkich innych państwach będących członkami Związku – w sprawach ochrony własności przemysłowej – korzyści, jakie odnośne ustawy zapewniają obecnie lub zapewnią w przyszłości osobom fizycznym i prawnym z tych państw, nie naruszając praw specjalnie przewidzianych w niniejszej konwencji. Zgodnie z tym będą one miały tę samą ochronę oraz te same środki prawne przeciw wszelkiemu naruszeniu ich praw, z zastrzeżeniem dopełnienia warunków i formalności wymaganych od osób fizycznych i prawnych danego państwa. Z cytowanych przepisów konwencji paryskiej wynika, że każdy podmiot zagraniczny musi być traktowany w każdym państwie należącym do Związku Paryskiego tak samo jak własny. Zakres „traktowania narodowego” jest przy tym szeroki, gdyż obejmuje nie tylko uzyskanie i utrzymanie ochrony, ale także jej egzekwowanie. Uznaje się przy tym, że nie narusza się art. 2 ust. 3 in fine konwencji, żądając ustanowienia krajowego pełnomocnika11. Z zasadą asymilacji łączy się kwestia tzw. minimum konwencyjnego. Chodzi mianowicie o to, czy państwa członkowskie mogą – w drodze wydania przepisów krajowych – zmieniać korzystnie dla zgłaszających merytoryczne postanowienia konwencji, a jeżeli tak, to czy także w takich przypadkach obowiązuje zasada asymilacji. Ponadto czy dopuszczalne jest przedłużenie 12-miesięcznego okresu priorytetu konwencyjnego, np. do 15 miesięcy, i ograniczenie regulacji tylko do własnych zgłaszających. Na oba pytania odpowiedź jest twierdząca, a wynika ona z treści art. 2 ust. 1 zd. 1 in fine konwencji12, w świetle którego zasada asymilacji nie obejmuje praw w niej określonych. Oczywiście gdyby w przepisach nie było takiego ograniczenia, wówczas stosowałoby się ją na zasadach ogólnych również do zagranicznych zgłaszających.  Zauważyć jednak należy, że możliwość faworyzowania własnych zgłaszających jest obecnie tylko teoretyczna, w nieodległej przeszłości bywało natomiast odwrotnie – zdarzały się przypadki ustawowego preferowania obcych13. Wejście w życie porozumienia TRIPS, które wprowadziło zasadę najwyższego uprzywilejowania, uniemożliwiło ponowne zaistnienie takich sytuacji. Konwencja zobowiązała państwa członkowskie do ustanowienia specjalnego urzędu do spraw własności przemysłowej oraz centralnego biura zgłoszeń w celu podawania do wiadomości powszechnej m.in. patentów na wynalazki. Urząd taki wydaje oficjalne pismo periodyczne w celu regularnego publikowania m.in. nazwisk (lub nazw) uprawnionych z patentów wraz z krótkim opisem opatentowanych wynalazków.3. Zasady szczególne Poniżej zostaną przedstawione zasady konwencyjne niemające zastosowania do wszystkich przedmiotów ochrony, ale odnoszące się do wynalazków i/lub wzorów użytkowych.A. Pierwszeństwo konwencyjne Zasadę pierwszeństwa (czyli priorytetu) konwencyjnego traktuje się powszechnie jako fundament konwencji68paryskiej – ważniejszy nawet niż zasada asymilacji14. Dzięki przepisom ustanawiającym pierwszeństwo możliwe jest uzyskanie patentu na ten sam wynalazek w wielu krajach.  Zasadę pierwszeństwa uregulowano w art. 4 konwencji paryskiej następująco: Każdy, kto dokonał prawidłowego zgłoszenia o udzielenie patentu na wynalazek, zgłoszenia wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego lub znaku towarowego w jednym z państw będących członkami Związku, albo jego następca prawny, będzie korzystał w celu dokonania zgłoszenia w innych państwach z prawa pierwszeństwa w terminach niżej określonych (lit. A ust. 1). Wprowadzenie zasady priorytetu zniosło ryzyko utraty zdolności patentowej wynalazku w kraju A z powodu braku jego nowości wskutek wcześniejszego zgłoszenia go do ochrony i późniejszego ujawnienia w kraju B. Jednocześnie roczny termin, w ciągu którego uprawniony może dokonać zgłoszenia za granicą, umożliwia mu podjęcie rozsądnej decyzji co do patentowania wynalazku. Istotą instytucji pierwszeństwa jest to, że urzędy patentowe kolejnych państw, badając przesłanki zdolności patentowej (nowość, poziom wynalazczy), nie mogą przeciwstawić zgłoszonemu rozwiązaniu żadnego takiego, które zostało ujawnione po dacie pierwotnego zgłoszenia. Przyjmowana jest więc fikcja prawna co do terminu wpłynięcia wniosku o udzielenie patentu. W doktrynie wskazuje się dwa skutki pierwszeństwa15. Skutek pozytywny znajduje wyraz w wyłączeniu w okresie pierwszeństwa oddziaływania na ocenę rozwiązania zdarzeń, które mogłyby wykluczyć jego ochronę patentową. Oznacza to, że dokonanie w tym czasie zgłoszenia identycznego pomysłu albo ujawnienie (np. poprzez publikację) informacji niweczących zdolność patentową nie oddziałuje na ocenę wynalazku korzystającego z pierwszeństwa. Skutek negatywny oznacza, że wskazane ostatnio zdarzenia, mające miejsce w okresie pierwszeństwa, nie mogą spowodować powstania jakiegokolwiek prawa osób trzecich. W szczególności nie może dojść do opatentowania tego samego wynalazku zgłoszonego przez osobę trzecią16 ani też do uzyskania przez taką osobę praw używacza. W świetle art. 4 lit. B konwencji paryskiej po wskazanej dacie nie jest również możliwe nabycie przez osobę trzecią – nawet działającą w dobrej wierze – praw do korzystania z wynalazku. Prawa takie mogą powstać jedynie wówczas, gdy osoba trzecia zacznie wcześniej korzystać z tego wynalazku17.  Należy podkreślić, że termin 12-miesięczny, w ciąguktórego może dokonać zgłoszenia w kolejnych urzędach18 jest liczony od daty pierwszego prawidłowego zgłoszenia (z jedynym wyjątkiem wymienionym w art. 4 lit. C ust. 4), z tego względu wszystkie następne zgłoszenia muszą nastąpić w tym...