Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie  Znak towarowy wspólny stanowi samodzielną kategorię normatywną znaków towarowych, wyróżnianą zarówno w aktach prawa międzynarodowego, jak i w ustawach krajowych. Nie jest jednak przedmiotem szczególnych dociekań teoretyków prawa, a i praktyka dowodzi, że liczba zarejestrowanych znaków towarowych wspólnych w porównaniu do znaków indywidualnych nie jest znacząca1. Niemniej jest to kategoria interesująca choćby z dwóch względów. Po pierwsze, łączy w sobie dwie funkcje. Z jednej strony, jej genezy należy upatrywać w znakach cechów i bractw, które informowały o pochodzeniu towaru od rzemieślników skupionych w tych właśnie organizacjach. Z drugiej – w zapewnieniu o pewnych cechach towarów (usług) właściwych tylko ze względu na ich pochodzenie. Cechy, bractwa, związki, poprzez wewnętrzną kontrolę, dawały gwarancję spełnienia przez towar (usługę) oczekiwanych właściwości. Często mówi się, że znak towarowy wspólny jest „pomostem” łączącym znak towarowy indywidualny ze znakiem jakości. Stanowisko takie nie jest w pełni uprawnione ze względu na to, że wskazane wyżej funkcje nie zawsze muszą się ze sobą łączyć, o czym przekonują różne ujęcia znaku wspólnego w poszczególnych porządkach prawnych; są one przedmiotem poniższych uwag. Co więcej, w przypadku znaków wspólnych, kontrola oznaczonych cech lub właściwości towarów/usług ma charakter wewnątrzorganizacyjny, a jej zasady wynikają z przyjętego regulaminu. Dla znaków jakości konieczny jest zewnętrzny system kontroli jakości, poddany reglamentacji odpowiednich przepisów2. Poza tym w przypadku znaków jakości występują wymagania obiektywne co do cech i właściwości spełnianych przez towar, gdy tymczasem w przypadku znaku indywidualnego mamy do czynienia z jakością subiektywną – przekonaniem osoby uprawnionej o tym, że jakość jest należyta3. Po drugie, konstrukcja prawa do znaku wspólnego wykazuje specyfikę, która przejawia się w rozszczepieniu prawa do znaku (z rejestracji) i prawa używania znaku. Prawo używania znaku wspólnego służy wielu podmiotom, choć prawo z rejestracji jest udzielane na rzecz określonej organizacji.   W ramach wprowadzenia konieczne wydaje się także zwrócenie uwagi na kwestie terminologiczne, które mają znaczenie dla rozważań merytorycznych. Nomenklatura stosowana dla nazwania znaku, który jest przedmiotem prawa jednego podmiotu, przy jednoczesnym zapewnieniu wielu innym podmiotom prawa jego używania (znak wspólny, kolektywny, gwarancyjny), jest istotna. To samo dotyczy kwalifikacji prawnej uprawnionego do rejestracji znaku wspólnego, zwłaszcza gdy chodzi o jego status prawny i konieczność posiadania przedsiębiorstwa. Istotne jest także wskazanie konstytutywnych funkcji, które znak wspólny ma spełniać (czy tylko wskazanie pochodzenia od przedsiębiorcy zrzeszonego, czy tylko zapewnienie o właściwościach towarów/usług, czy obie funkcje łącznie). Szczególne problemy dotyczą statusu uprawnionego do rejestracji, kwestia podmiotowości (osobowości) prawnej jest bowiem ujmowana odmiennie w systemach prawnych kultury germańskiej i frankońskiej. Natomiast konwencja paryska, która z założenia przyjęła najszerszą formułę umożliwiającą objęcie minimalną ochroną wszystkich znaków, które należą do zrzeszeń (art. 7bis), i wszystkich możliwych funkcji pełnionych przez te znaki, nie ułatwia oceny wskazanych wyżej kwestii.   Należy dodatkowo zwrócić uwagę na ewolucję rozwiązań prawnych dotyczących wspólnych znaków towarowych, zarówno na płaszczyźnie międzynarodowej, regionalnej (unijnej), jak i krajowej. Wnioski płynące z wykładni komparatystycznej i historycznej mają wpływ na analizę obecnego unormowania znaków wspólnych w prawie polskim.   Zasygnalizowana wyżej specyfika znaków towarowych wspólnych narzuca kolejność przedmiotowych rozważań. § 2. Uwagi prawnoporównawcze i historyczneI. Regulacja znaków wspólnych w konwencji paryskiej  Zgodnie z art. 7bis ust. 1 konwencji paryskiej, państwa będące członkami Związku zobowiązują się zezwalać na zgłoszenie i chronić znaki wspólne należące do zrzeszeń, których istnienie nie jest sprzeczne z ustawodawstwem państwa pochodzenia, nawet jeżeli zrzeszenia te nie posiadają przedsiębiorstwa przemysłowego lub handlowego. Według normy zawartej w ust. 2, każde państwo będzie ustalało warunki szczególne, na jakich znak wspólny będzie chroniony, a także będzie mogło odmówić ochrony, jeżeli znak ten jest sprzeczny z interesem społecznym”. Z kolei art. 7 ust. 3 konwencji paryskiej zastrzega, że nie będzie można odmówić ochrony tych znaków żadnemu zrzeszeniu, którego istnienie nie jest sprzeczne z ustawodawstwem państwa pochodzenia, z tego powodu, że nie posiada ono siedziby w państwie, w którym wnosi się o ochronę, lub że nie zostało ono utworzone zgodnie z ustawodawstwem tego państwa.   W zgodnej opinii komentatorów konwencji paryskiej wskazany przepis nakłada obowiązek ochrony znaków wspólnych, których zakres podmiotowy i przedmiotowy jest ujęty bardzo szeroko. Znak wspólny w ujęciu konwencji to znak należący do zrzeszenia (collectivité, association, Verband), którego utworzenie i zdolność do posiadania znaków wspólnych ocenia się według prawa państwa pochodzenia. Nie wdając się w rozstrzyganie wątpliwości,223jakie powstają w związku z zakresem pojęcia „zrzeszenia” i „państwa pochodzenia zrzeszenia”, na gruncie stosowania art. 7 konwencji paryskiej, trzeba podkreślić szeroką formułę tego przepisu. Nakazuje on objąć ochroną znaki wspólne należące do zrzeszeń bez względu na to, czy mają one osobowość prawną i bez względu na to, czy prowadzą przedsiębiorstwo, o ile tylko ich istnienie nie jest sprzeczne z prawem pochodzenia. Gdy chodzi zaś o zakres przedmiotowy znaku wspólnego, art. 7 konwencji paryskiej pozwala na objęcie tym pojęciem znaku, który realizuje: 1) funkcję wyróżniania towarów/usług ze względu na ich pochodzenie od przedsiębiorców skupionych w zrzeszeniu (znak przynależności organizacyjnej); 2) funkcję wyróżniania towarów/usług różnych przedsiębiorców ze względu na posiadanie przez nie wspólnej cechy, wskazanej przez zrzeszenie i poddanej jego kontroli (znak gwarancyjny); 3) obie funkcje wyżej wskazane (znak przynależności organizacyjnej i jednocześnie znak gwarancyjny)4.   Zatem o statusie prawnym podmiotu uprawnionego do posiadania znaku wspólnego oraz o funkcjach pełnionych przez znak wspólny decyduje prawo państwa pochodzenia tego podmiotu, a nie prawo państwa Związku, w którym żąda się jego rejestracji lub ochrony. Z punktu widzenia analizy pojęcia znaku wspólnego (aspektu podmiotowego i przedmiotowego) postanowienia konwencji są mało przydatne. Konwencja nie definiuje znaku wspólnego. Zawiera jedynie minimalne wymagania, które muszą być spełnione, aby dany znak mógł być uznany za wspólny5. Jej znaczenie wyraża się w tym, że konwencja potwierdza istnienie znaku towarowego wspólnego jako samodzielnej kategorii znaku towarowego i nakłada na państwa Związku obowiązek jego ochrony nawet wówczas, gdy ustawodawstwo kraju, w którym żąda się jego ochrony, w ogóle nie zawiera przepisów o znakach towarowych wspólnych. Pewne znaczenie dla rozwiązań prawnych poszczególnych państw w zakresie znaków wspólnych ma także bardzo ogólne, niemniej jednak wyraźne, wskazanie kwalifikacji podmiotowej uprawnionego do znaku wspólnego, którym ma być zrzeszenie. Sugeruje ono w pierwszym rzędzie korporacyjny charakter tego podmiotu, jak również pozwala objąć nim podmioty publicznoprawne o charakterze zrzeszeń bądź wspólnot terytorialnych6. II. Regulacja prawna znaków towarowych w wybranych obcych systemach prawnych państw europejskich przed wejściem w życie dyrektywy 89/104 i po jej implementacji  W okresie poprzedzającym wejście w życie dyrektywy 89/104 występowały trzy podstawowe ujęcia normatywne znaku towarowego wspólnego. W systemie anglo-amerykańskim (Wielka Brytania) znak towarowy wspólny był traktowany jako znak certyfikacyjny, który spełniał wyłącznie funkcję gwarancyjną. Zatem mógł być używany przez przedsiębiorców, których towary/usługi wykazywały oznaczoną cechę. Uprawniony z rejestracji nie mógł używać znaku, ponieważ jego rola sprowadzała się wyłącznie do wskazania takiej cechy, ustalenia zasad korzystania ze znaku wspólnego (regulaminu) i kontroli ich przestrzegania. W prawie RFN, Francji i Szwajcarii znak wspólny pełnił wyłącznie funkcję wskazania przynależności...