Abstrakt

§ 1. Konwencja paryskaI. Zasady ogólne  Konwencja z 1883 r. o ochronie własności przemysłowej jest najstarszym i nadal najważniejszym aktem prawa międzynarodowego w dziedzinie prawa własności przemysłowej. Reguluje stosunki prawne dotyczące przedmiotów własności przemysłowej: wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych, nazw handlowych, geograficznych oznaczeń pochodzenia oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji. Ustanawia zasady zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczególnym. Zasady ogólne odnoszą się do wszystkich przedmiotów prawa własności przemysłowej. Są to zwłaszcza zasady: standardu narodowego, minimum ochrony konwencyjnej, terytorialności systemów ochrony prawnej. Zasady szczególne dotyczą określonego przedmiotu własności przemysłowej (np. znaku towarowego, wynalazku). W odniesieniu do znaków towarowych największe znaczenie w praktyce mają zasady: pierwszeństwa konwencyjnego, obowiązku używania znaku towarowego, przyznawania ochrony na znak towarowy telle-quelle (w niektórych państwach), przyznawania ochrony na znaki towarowe powszechnie znane, przyznawania ochrony na wspólne znaki towarowe1.  Podstawowe znaczenie w ramach tej konwencji ma zasada standardu narodowego, nazywana również zasadą traktowania narodowego lub asymilacji (art. 2). Wyraża się ona w tym, że państwo-sygnatariusz konwencji paryskiej jest zobowiązane przyznawać osobom fizycznym i osobom prawnym innego państwa należącego do konwencji (obcym przynależnym) taką samą ochronę, jaką przyznaje swoim własnym przynależnym w dziedzinie własności przemysłowej.   Zasada minimum ochrony konwencyjnej polega na przyznawaniu obcym przynależnym bezpośrednio przepisami konwencji ochrony przewidzianej w ramach tzw. praw specjalnych (np. art. 4, 4bis, 4ter, 4quater, 5 – poza pkt 5A, art. 6, 6quinquies). Podmioty uprawnione mogą się powoływać na te przepisy we wszystkich sytuacjach, gdy ustawodawstwo wewnętrzne danego państwa-sygnatariusza konwencji (członka Związku Paryskiego), państwa żądanej ochrony, przyznaje w swoim prawie wewnętrznym słabszą ochronę, niż wynika z postanowień konwencji dotyczących minimalnego poziomu ochrony.   Kluczowe praktyczne znaczenie ma pytanie o krąg podmiotów uprawnionych do skorzystania z minimum ochrony konwencyjnej. Chodzi w szczególności o to, czy przynależny danego państwa członkowskiego może, na podstawie konwencji, powołać się na prawa specjalne w „swoim” państwie, w sytuacji gdy system prawny tego państwa przyznaje słabszą ochronę. Od wielu lat w literaturze przedmiotu i orzecznictwie sądów krajowych dominuje pogląd odmawiający przynależnym państwa-strony konwencji paryskiej prawa do bezpośredniego korzystania z minimum ochrony konwencyjnej w swoim kraju ojczystym lub kraju siedziby. Przemawiają za tym przede wszystkim wnioski wynikające z wykładni historycznej przepisów, konwencji, utrwalonego stanowiska wielu państw członkowskich Związku Paryskiego oraz stanowiska przeważającej części doktryny prawa2. Ponieważ przynależny państwa-strony konwencji paryskiej nie może skutecznie powoływać się na przepisy konwencji ustanawiające minimum ochrony konwencyjnej w państwie, którego jest obywatelem lub w którym ma siedzibę, to w takim przypadku dochodzi do dyskryminacji odwrotnej (dyskryminowania własnych obywateli i osób prawnych). Przynależni innych państw mogą bowiem powołać się bezpośrednio na wyżej wymienione przepisy konwencji. Taka kompetencja nie przysługuje przynależnym państwa żądanej ochrony.   Zapoznanie się z praktyką legislacyjną państw-sygnatariuszy pokazuje, że podejmują one działania w celu usunięcia norm dyskryminujących własnych obywateli i własne osoby prawne. Państwo-członek Związku Paryskiego ma bowiem kompetencję, stosownie do swojej konstytucji, do ustalania, czy przepisy konwencji międzynarodowej i przy spełnieniu jakich przesłanek nadają się do bezpośredniego stosowania3.   Pozostawanie Unii Europejskiej poza konwencją i członkostwo w Unii Europejskiej oraz związany z tym obowiązek respektowania prawa unijnego w interpretacji Trybunału Sprawiedliwości istotnie modyfikuje zasadę bezpośredniego stosowania przepisów tej konwencji w tych państwach konstytuujących minimum ochrony w dziedzinie znaków towarowych. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału, te przepisy nie mogą być bezpośrednio stosowane przez państwo członkowskie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy prawo unijne wskazuje expressis verbis na określoną normę konwencyjną4. Przypadki literalnego odesłania mają w praktyce duże znaczenie. Analogiczne stanowisko jest przyjmowane w odniesieniu do relacji między prawem unijnym i umowami międzynarodowymi w dziedzinie prawa autorskiego, a w szczególności konwencją berneńską5.119  Konwencja paryska respektuje w pełnym zakresie zasadę terytorialności ochrony. Polega ona na tym, że przepisy kraju żądanej ochrony określają przesłanki udzielenia ochrony na dany przedmiot własności przemysłowej (np. znak towarowy), definiują treść i zakres prawa naruszenia oraz środki ochrony. Skutkiem zasady terytorialności jest niezależność uzyskiwania i utrzymywania praw własności przemysłowej na to samo dobro niematerialne w poszczególnych państwach członkowskich Związku Paryskiego (w odniesieniu do znaków towarowych art. 6 ust. 1–3 konwencji paryskiej). Dlatego unieważnienie lub wygaszenie prawa w jednym państwie członkowskim nie wywołuje per se takiego skutku w innych państwach6.   Konwencja paryska już w zamierzeniu jej twórców nie była pomyślana jako jedyny akt prawa międzynarodowego w dziedzinie własności przemysłowej. Twórcy konwencji przewidzieli w jej tekście pierwotnym (paryskim) możliwość zawierania umów międzynarodowych między stronami konwencji, jak również określili stosunek tych umów do przepisów konwencji. Stosownie do art. 19, „państwa członkowskie będące członkami Związku zastrzegają sobie prawo zawierania oddzielnie między sobą porozumień szczególnych w sprawach ochrony własności przemysłowej pod warunkiem, że porozumienia te nie będą sprzeczne z postanowieniami niniejszej konwencji”. Zwrot „porozumienia szczególne nie będą sprzeczne z postanowieniami konwencji” oznacza, że zasada standardu narodowego stosuje się w pełnym zakresie także do osób fizycznych i osób prawnych państwa nienależącego do danego porozumienia szczególnego. Przepis art. 19 przesądza również, że porozumienie szczególne nie może powodować ograniczenia praw specjalnych składających się na minimum konwencyjne. Nie ma natomiast przeszkód, co wynika już z istoty tego minimum, jego rozszerzenia zarówno w aspekcie przedmiotowym, jak i podmiotowym.  Porozumieniami szczególnymi w dziedzinie prawa znaków towarowych, w rozumieniu art. 19 konwencji paryskiej, są: porozumienie madryckie7, protokół do porozumienia madryckiego8, traktat singapurski9, porozumienie wiedeńskie10, traktat z Nairobi11, porozumienie nicejskie12. Nie stanowi natomiast takiego porozumienia szczególnego porozumienie TRIPS13. Cechą charakterystyczną porozumienia TRIPS jest jego równorzędność wobec konwencji paryskiej. Jak wynika z treści tego porozumienia i aktualnej praktyki, jego postanowienia mają obecnie większe znaczenie niż konwencja paryska.   Rzeczpospolita Polska przyjęła powołane wyżej akty prawa międzynarodowego. Nie przystąpiła natomiast do TRT14 oraz do TLT.   Przedmiotem poniższej, zwięzłej charakterystyki są postanowienia umów międzynarodowych przyjętych przez Rzeczpospolitą Polską. II. Zasady szczególne1. Pierwszeństwo konwencyjne  Pierwszeństwo ze zgłoszenia znaku towarowego w zagranicznym urzędzie patentowym polega na przyznaniu zgłaszającemu znak towarowy (osobie fizycznej, osobie prawnej państwa-członka konwencji paryskiej) prawa powołania się na datę wcześniejszego zgłoszenia takiego samego znaku towarowego w państwie-członku konwencji paryskiej, jeżeli późniejsze zgłoszenie w jednym z państw należących do tej konwencji nastąpi w terminie 6 miesięcy od daty pierwszego zgłoszenia tego znaku (art. 4 lit. A ust. 1–2 w zw. z lit. C ust. 1–2). Ze względu na miejsce regulacji takie pierwszeństwo jest nazywane pierwszeństwem konwencyjnym15.   Pierwszeństwo konwencyjne powstaje, jeżeli zgłoszenie znaku towarowego jest prawidłowe i pierwsze oraz zostało dokonane w kraju należącym do konwencji paryskiej przez przynależnego (osobę fizyczną lub osobę prawną) państwa-członka tej konwencji.   Zgłoszenie jest prawidłowe, jeżeli zawiera dane wymagane przez przepisy państwa kraju pierwszego zgłoszenia do potwierdzenia daty zgłoszenia. Chodzi o spełnienie wymagań formalnych zgłoszenia, określających przesłanki rejestracji w prawie kraju pierwszego zgłoszenia. Nie mają natomiast znaczenia wymogi materialnoprawne przewidziane w prawie tego kraju. Dlatego pierwszeństwo120powstaje niezależnie od tego, czy dany znak towarowy spełnia przesłanki zdolności rejestrowej w tym państwie (np. charakteryzuje się zdolnością odróżniającą).   Zgłoszenie należy uznać za pierwsze, jeżeli jest to pierwszy wniesiony przez tę osobę wniosek o zarejestrowanie danego znaku dla określonych towarów (pierwszy w znaczeniu podmiotowym). Dlatego fakt wcześniejszego zgłoszenia takiego samego znaku towarowego dla takich samych towarów przez inną osobę nie stoi na przeszkodzie kwalifikacji zgłoszenia danego znaku jako pierwszego. Nie może natomiast być, co do zasady, uznane za pierwsze takie zgłoszenie, które, wniesione później przez tego samego zgłaszającego, zawiera takie same oznaczenie dla tych samych towarów.   Datą pierwszego zgłoszenia jest data zgłoszenia znaku towarowego w urzędzie patentowym państwa-sygnatariusza konwencji paryskiej. Ta data pokrywa się z datą pierwszeństwa zwykłego (pierwszeństwo powstałe w wyniku zgłoszenia znaku towarowego w urzędzie patentowym państwa-członka konwencji paryskiej).  Podmiotową przesłanką powstania pierwszeństwa jest przynależność zgłaszającego do kręgu osób, o których stanowi art. 2 konwencji paryskiej. Przepis art. 3 przyznaje również to prawo osobom, które mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium państwa-członka konwencji paryskiej.  Późniejsze, kolejne zgłoszenia w innych państwach- -członkach konwencji powinny być dokonane w terminie 6 miesięcy od daty pierwszego zgłoszenia (art. 4 lit. C ust. 1–2).   Zgłoszenie to powinno być dokonane przez pierwszego zgłaszającego lub jego następcę prawnego. Prawo pierwszeństwa ze zgłoszenia w zagranicznym urzędzie może być przedmiotem następstwa prawnego. Dotyczy to przede wszystkim przeniesienia prawa ze zgłoszenia wraz z pierwszeństwem. Prawo pierwszeństwa może być jednak również przeniesione bez prawa ze zgłoszenia znaku towarowego. Taka sytuacja jest jednak w praktyce zupełnie wyjątkowa.   Zgłaszający, zainteresowany zastrzeżeniem daty pierwszeństwa wcześniejszego zgłoszenia, powinien złożyć oświadczenie o skorzystaniu z pierwszeństwa. Skuteczne zastrzeżenie pierwszeństwa konwencyjnego wymaga złożenia dowodów pierwszeństwa. Chodzi o udowodnienie faktu wcześniejszego zgłoszenia. Dowody pierwszeństwa powinny być wniesione w terminie 3 miesięcy od daty dokonania zgłoszenia.   Przyznanie daty pierwszeństwa wcześniejszego zgłoszenia zasadniczo wymaga identyczności oznaczeń (znaków towarowych) zawartych w pierwszym i kolejnych zgłoszeniach w państwach członkowskich Związku Paryskiego. Sprawa nie budzi wątpliwości w praktyce, jeżeli oznaczenia zawarte w obydwu zgłoszeniach są w pełni identyczne. W praktyce powstaje problem, jeżeli pomiędzy tymi oznaczeniami występują różnice. Z pewnością dla skutecznego zastrzeżenia pierwszeństwa daty wcześniejszego zgłoszenia nie jest wymagana całkowita, absolutna tożsamość obydwu oznaczeń. Przykładowo, odmienne liternictwo znaku słownego nie może być podstawą do twierdzenia, że chodzi o odmienne oznaczenia16.   Przesłanką skutecznego zastrzeżenia pierwszeństwa – obok identyczności oznaczeń – jest również identyczność towarów (usług) zawartych w obydwu zgłoszeniach. Przesłanka ta jest realizowana, gdy w obydwu zgłoszeniach są zawarte identyczne towary (usługi). Jest ona jednak spełniona także wtedy, gdy wykaz towarów w zgłoszeniu wspólnotowym jest węższy niż wykaz we wcześniejszym zgłoszeniu. Jeżeli natomiast wykaz towarów w zgłoszeniu wspólnotowym jest szerszy, to zgłoszenie może korzystać dla poszczególnych towarów ze zróżnicowanego pierwszeństwa daty.  Podstawowym skutkiem prawa pierwszeństwa jest uznanie daty wcześniejszego zgłoszenia za datę pierwszeństwa późniejszego zgłoszenia znaku towarowego. W następstwie uznania daty pierwszeństwa wcześniejszego zgłoszenia dokonuje się przesunięcie daty rzeczywistego, późniejszego zgłoszenia na datę pierwszego zgłoszenia. Dlatego wszystkie kolizyjne zgłoszenia znaków towarowych, które są wnoszone w okresie pierwszeństwa, są wyłączone od rejestracji przez znak faktycznie później zgłoszony w danym państwie, jeżeli doszło do skutecznego zastrzeżenia pierwszeństwa daty wcześniejszego zgłoszenia.   Pierwszeństwo konwencyjne jest uregulowane w prawie polskim w art. 126–128 PrWłPrzem oraz przepisami ZgłZnTowR. 2. Obowiązek używania znaku towarowego  Wskazany obowiązek jest uregulowany w art. 5 lit. C ust. 1 i 2 konwencji paryskiej. Państwo-sygnatariusz nie ma obowiązku wprowadzać tego obowiązku do swojego prawa wewnętrznego. Jeżeli jednak ustanowi taki obowiązek, to należy równocześnie spełnić wymogi z art. 5 lit. C ust. 1. Państwo członkowskie jest obowiązane uzależnić możliwość pozbawienia (lub też ograniczenia) ochrony na znak towarowy z powodu nieużywania od upływu stosownego terminu tego nieużywania, a także przyznając uprawnionemu możliwość obrony przez usprawiedliwienie jego bezczynności. Dozwolone jest wypełnienie obowiązku używania zarejestrowanego znaku towarowego poprzez jego używanie w odmiennej postaci. Taka postać znaku może różnić się od zarejestrowanej postaci jedynie w stopniu, który nie zmienia jej znamion odróżniających (art. 5 lit. C ust. 1–2)17.121  Obowiązek używania zarejestrowanego znaku towarowego w prawie polskim jest uregulowany w art. 169–170 PrWłPrzem.  W związku z wymogiem obowiązkowego używania znaku pozostaje też postanowienie konwencji, które za niedopuszczalny, z punktu widzenia skuteczności prawa do znaku towarowego, uważa warunek zamieszczenia na towarze jakiejkolwiek wzmianki czy wskazania na fakt jego rejestracji lub zgłoszenia do ochrony (art. 5 lit. D). Przepisy polskie nie ustanawiają też takiego warunku skuteczności prawa do znaku. Przewidują jedynie możliwość zamieszczenia na towarze, w sąsiedztwie znaku, symbolu „®”, informującego o jego rejestracji (art. 151 PrWłPrzem).3. Znaki towarowe telle-quelle  Znak towarowy, który jest prawidłowo zarejestrowany w państwie-sygnatariuszu, może korzystać z przywileju znaku telle-quelle. Chodzi o możliwość zgłoszenia i ochrony takiego znaku, w takiej samej postaci, w innych państwach-sygnatariuszach (art. 6quinquies konwencji paryskiej). Rejestracja jest bezwzględną przesłanką ochrony znaku na zasadzie telle-quelle (art. 6quinquies lit. D konwencji paryskiej). Jej brak nie przeszkadza jednak, aby przy ubieganiu się o rejestrację znaku telle-quelle skorzystać z prawa wcześniejszego pierwszeństwa, dotyczącego znaku w państwie pochodzenia, o ile ostatecznie dojdzie tam do jego rejestracji, choćby już po jego zgłoszeniu w innym państwie (art. 6quinquies lit. F konwencji paryskiej). Osoba, która chce skorzystać z uzyskania ochrony na znak telle-quelle, musi w państwie rejestracji (państwie pochodzenia) tego znaku mieć rzeczywiste lub poważne przedsiębiorstwo przemysłowe lub handlowe albo miejsce stałego zamieszkania, albo też być obywatelem wymienionego państwa (art. 6quinquies lit. A ust. 2 konwencji paryskiej). Ta regulacja nie daje jednak prawa domagania się przedłużenia ochrony na znak telle-quelle w innym państwie w razie przedłużenia ochrony znaku w państwie pochodzenia (art. 6quinquies lit. E konwencji paryskiej). Jako ostateczny warunek rejestracji tego rodzaju znaku może być wymagane przedstawienie świadectwa jego rejestracji w państwie pochodzenia, wydanego przez właściwy organ, choć bez potrzeby jego legalizacji (art. 6quinquies lit. A ust. 1 konwencji paryskiej).   Konwencja określa też wyczerpująco okoliczności, na podstawie których dopuszczalne jest odmówienie lub unieważnienie rejestracji znaku towarowego telle-quelle. Do tych okoliczności należą: 1) możliwość naruszenia praw nabytych przez osoby trzecie w państwie ubiegania się o ochronę; 2) pozbawienie znaku jakichkolwiek znamion odróżniających lub jego złożenie wyłącznie z oznaczeń, mogących w handlu służyć do oznaczania właściwości (np. rodzaju, jakości, ilości itp.) towarów albo używanych zwykle w mowie potocznej lub w uczciwych i stałych zwyczajach handlowych w państwie ubiegania się o ochronę;3) sprzeczność znaku z zasadami moralności lub porządkiem publicznym (do czego nie wystarczy sama niezgodność z ogólnym przepisem prawa krajowego, dotyczącym znaków towarowych), a zwłaszcza możliwość wprowadzenia odbiorców w błąd;4) niezgodność znaku z przepisem konwencji o ochronie przed nieuczciwą konkurencją (art. 6quinquies lit. B konwencji paryskiej). Ocena dopuszczalności udzielenia ochrony znakowi telle-quelle musi uwzględniać wszystkie okoliczności faktyczne, w tym zwłaszcza okres używania znaku. Ocena ta nie może wypadać negatywnie, jeśli przeszkodą w udzieleniu ochrony takiemu znakowi miałaby być tylko jego częściowa różnica wobec znaku zarejestrowanego w państwie pochodzenia, która nie zmienia znamion odróżniających i nie narusza identyczności tego znaku (art. 6quinquies lit. C konwencji paryskiej).   Obowiązujące przepisy polskie nie zawierają postanowień dotyczących znaków telle-quelle, co powoduje, że korzystanie z tego przywileju, w razie potrzeby, powinno niwelować powołanie się bezpośrednio na wymienione przepisy konwencji. De lege lata prawo polskie reguluje wszystkie sytuacje objęte normą art. 6quinquies, co w praktyce, niezależnie od stanowiska Trybunału Sprawiedliwości w kwestii bezpośredniego zastosowania przepisów tej konwencji18, jak się wydaje, wyłącza bezpośrednie zastosowanie powołanego przepisu.4. Warunkowa rejestracja herbów, flag, godeł i podobnych oznaczeń jako znaków towarowych  Herby, flagi, godła i podobne oznaczenia podlegają w świetle konwencji jedynie warunkowej rejestracji jako znaki towarowe. Konieczne jest bowiem uzyskanie zezwolenia właściwych organów. W braku tego zezwolenia państwa-sygnatariusze są zobowiązane odmawiać rejestracji lub unieważniać, a także – na podstawie odpowiednich decyzji (zarządzeń) – zakazywać ich używania jako znaków towarowych lub ich części.   Pierwszą grupą wymienionych oznaczeń są...