Abstrakt

§ 1. WprowadzenieI. Pojęcie nadużycia patentu  Nadużycie patentu, jako postać nadużycia prawa podmiotowego, to zachowanie, które, choć odpowiada abstrakcyjnie ustalonej treści patentu, jednak z uwagi na szczególne okoliczności – odmienne pod typowych – nie tylko nie służy celom, dla jakich prawo to, czyli patent, zostało stworzone, ale, z uwagi na szczególne okoliczności, staje się sprzeczne z celem tego prawa bądź z aksjologicznymi założeniami porządku prawnego. Tak pojmowana koncepcja nadużycia patentu jest powszechna na gruncie współczesnych systemów prawnych, choć jej normatywne odzwierciedlenie jest zróżnicowane. Znajduje ona wyraz zarówno w sformułowanych expressis verbis zakazach nadużywania patentu, jak też w normach, ustanawiających dopuszczalność ingerencji w wykonywanie patentu (np. przez udzielenie licencji przymusowej), jeśli ich ratio legis stanowi przeciwdziałanie nadużyciu patentu, niezależnie od tego, czy w ten sposób jest określone zachowanie uprawnionego.   Istota systemu ochrony patentowej, cele, dla osiągnięcia których został stworzony i które przywoływane są jako uzasadnienie jego utrzymywania, a także funkcje, poprzez które cele te są realizowane, sprawiają, że ocena sposobu wykonywania patentu przez pryzmat zakazu nadużywania tego prawa podmiotowego obejmuje jego oddziaływanie zarówno na dobro ogólne (w szczególności poziom zaspokajania potrzeb ludzkich, postęp techniczny – jego tworzenie i upowszechnienie, reguły konkurencji), jak też na sytuację prawną i ekonomiczną poszczególnych podmiotów. Jako narzędzie rozstrzygania konfliktów interesów1 instytucja nadużycia patentu znajduje więc zastosowanie zarówno, gdy chodzi o konflikt między interesem uprawnionego a interesem publicznym (dobrem ogółu), jak też w relacjach z innym podmiotem indywidualnym.   Do niedawna instytucja nadużycia patentu, a także instrumenty przeciwdziałania w ten sposób kwalifikowanym zachowaniom pozostawały poza głównym nurtem zainteresowań zarówno teoretyków prawa, jak i praktyków. Wynikało to w szczególności z daleko posuniętej zgodności poglądów co do celów i funkcji systemu ochrony patentowej, jego roli i miejsca w systemie gospodarczym i społecznym. Powszechne było także głębokie przeświadczenie o szkodliwości z punktu widzenia celu ochrony patentowej ingerencji w sposób wykonywania patentu i o tym, że dla prawidłowego, czyli zgodnego z zamierzonymi celami, a przede wszystkim służącego dobru ogólnemu, funkcjonowania systemu patentowego wystarczy istnienie zagrożenia skorzystaniem z instytucji przeciwdziałania nadużyciom; zbędne jest natomiast sięganie do nich2. W ostatnim jednak czasie sytuacja ulega zmianie m.in. w rezultacie pogłębiających się rozbieżności poglądów w kwestii optymalnych sposobów realizacji celów, jakim służyć ma system ochrony patentowej, a tym samym i oceny sposobu wykonywania patentu przez pryzmat tych celów3. II. Nadużycie patentu w świetle wiążących Polskę umów międzynarodowych  Dopuszczalność przeciwdziałania przypadkom nadużycia patentu przewidziano już w Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej4. Określenie przesłanek stanowiących o uznaniu zachowania za nadużycie patentu pozostawiono stronom konwencji, ograniczając się do wskazania przykładów tak kwalifikowanych zachowań, tj. zaniechania stosowania lub niewystarczającego stosowania wynalazku5. W tym celu wykorzystana może być instytucja licencji przymusowej, a jeśli okaże się ona niewystarczająca dla zapobieżenia nadużyciom, to dopuszczalne jest wydanie decyzji o wygaśnięciu patentu (art. 5 ust. 2 konwencji paryskiej)6. Jako konsekwencja nadużycia patentu, decyzja o wygaśnięciu tego prawa może być wydana jedynie po uprzednim udzieleniu licencji przymusowej i nie wcześniej niż po dwóch latach od takiej decyzji (art. 5 ust. 3 konwencji paryskiej). Jest to jedyne ograniczenie swobody państw członkowskich w zakresie doboru środków przeciwdziałania nadużyciu patentu.   Także w porozumieniu TRIPS przewidziano dopuszczalność ustanawiania w prawie krajowym instrumentów umożliwiających przeciwdziałanie nadużyciu patentu, stanowiąc tylko, że powinny one być zgodne z jego postanowieniami (art. 8 ust. 2 TRIPS). W szczególności może być w tym celu wykorzystywana instytucja licencji przymusowej (art. 8 ust. 2 w zw. z art. 31 TRIPS). Porozumienie TRIPS nie wyklucza innych sposobów i instrumentów prawnych przeciwdziałania nadużyciu patentu. Chociaż nie określono rodzaju zachowań, które mogą lub powinny być kwalifikowane jako nadużycie patentu, to pewne wskazówki w tej materii zawiera art. 7 TRIPS, w którym zdefiniowano cele systemu ochrony własności intelektualnej. Zgodnie z tym przepisem, ochrona oraz dochodzenie97i egzekwowanie praw własności intelektualnej powinny przyczynić się do promocji innowacji technicznych oraz do transferu i upowszechniania technologii, ze wzajemną korzyścią dla producentów i użytkowników wiedzy technicznej, w sposób sprzyjający osiągnięciu dobrobytu społecznego i gospodarczego oraz zrównoważeniu praw i obowiązków. Tak określony cel odgrywa istotną rolę przy kwalifikacji prawnej sposobu wykonywania patentu, a zwłaszcza przy ocenie jego zgodności z przeznaczeniem społeczno-gospodarczym tego prawa.   Mając powyższe na uwadze, można stwierdzić, że Polska, jako strona obu przywołanych wyżej umów międzynarodowych, ma dużą swobodę w zakresie doboru instrumentów przeciwdziałania nadużyciu patentu, a także ustalania przesłanek kwalifikacji zachowań uprawnionego jako nadużycia tego prawa.III. Nadużycie patentu w prawie polskim – ujęcie historyczne  Szczególna regulacja prawna expressis verbis dotycząca nadużycia patentu pojawiła się w polskim ustawodawstwie dopiero w 1992 r.7. Wcześniej ustawy patentowe nie zawierały przepisów charakteryzujących nadużycie patentu ani też nie wskazywały wprost nadużycia patentu jako przesłanki udzielenia licencji przymusowej. Przewidywały jednak środki przeciwdziałania zachowaniom, które, choć zgodne z treścią uprawnień wynikających z patentu, sprzeczne były z przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie zachowania stanowiły np. przewidziane w WynU w jej pierwotnym brzmieniu przesłanki udzielenia licencji przymusowej8. Ponadto, zgodnie z art. 66 WynU, jeśli mimo udzielenia licencji przymusowej – w ciągu dwóch lat – nie uzyskano zamierzonego rezultatu (wynalazek nie był należycie stosowany), dopuszczalne było stwierdzenie przez UP wygaśnięcia patentu. Nowelizując tę ustawę w 1992 r., wprowadzono do niej wyraźny zakaz nadużywania patentu przez uprawnionego, a także przez licencjobiorcę. Wskazano zarazem, iż nadużycie patentu może polegać w szczególności na stosowaniu niedozwolonych praktyk monopolistycznych (art. 42), dodatkowo stanowiąc, że takie nadużywanie patentu przyjmować może postać uniemożliwiania – przez odmowę zawarcia umowy licencyjnej – stosowania wynalazku, będącego przedmiotem patentu zależnego, a ponadto nadużywa patentu także uprawniony, który bez uzasadnionych powodów nie udostępnia lub utrudnia udostępnianie produktów według wynalazku na warunkach zaspokajających potrzeby społeczne (art. 49 ust. 1 pkt 1 i 2 WynU)9. We wszystkich przypadkach takich zachowań uprawnionego przewidziana była dopuszczalność udzielenia licencji przymusowej....