Abstrakt

§ 1. Wprowadzenie  Ochronę wzorów użytkowych wprowadziły Niemcy w 1891 r. w ustawie Gebrauchmustergesetz1. W ich ślady poszło na początku XX w. kilka innych krajów, a w 1924 r. również Polska.  W świetle umów międzynarodowych ochrona wzorów użytkowych przedstawia się następująco:  Po pierwsze, w 1911 r. w Waszyngtonie dokonano rewizji Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 r.2, dodając do katalogu chronionych przedmiotów własności przemysłowej wzory użytkowe. Wskutek tego, od stu już lat do wzorów użytkowych mają zastosowanie w szczególności dwie podstawowe zasady tej konwencji, a mianowicie zasada traktowania narodowego (art. 2) oraz zasada pierwszeństwa konwencyjnego (art. 4).   Po drugie, przyjęty w 1970 r. w Waszyngtonie Układ o współpracy patentowej (PCT) przewiduje, że dokonywane w tym trybie zgłoszenia mogą być podstawą uzyskania ochrony zarówno na wynalazki, jak i na wzory użytkowe. Stąd też w trybie zgłoszenia międzynarodowego można uzyskać krajową ochronę wzoru użytkowego.   Po trzecie, podpisane w 1971 r. w Strasburgu Porozumienie w sprawie międzynarodowej klasyfikacji patentowej3 ma zastosowanie do wzorów użytkowych. Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa obejmuje bowiem nie tylko patenty na wynalazki, ale również wzory użytkowe.   We Wspólnocie Europejskiej podejmowane były próby unormowania zagadnienia wzorów użytkowych w dyrektywie4, ale skończyły się one niepowodzeniem5. Niemniej jednak prawo wspólnotowe obejmuje niektóre zagadnienia związane z ochroną wzorów użytkowych.  Po pierwsze, do wzorów użytkowych ma zastosowanie rozporządzenie Komisji (WE) Nr 772/2004 z27.4.2004 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE do kategorii porozumień o transferze technologii6.  Po drugie, odnosi się do nich dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/48 z 29.4.2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej7. Została ona implementowana do prawa polskiego w ustawie z 9.5.2007 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw8. Jedną z ostatnio wskazanych ustaw była ustawa z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej.  Należy jednak stwierdzić, że ani prawo międzynarodowe, ani wspólnotowe nie wyznaczają standardów ochrony wzorów użytkowych. Dlatego też decyzja o ochronie wzorów użytkowych oraz jej kształcie należy do poszczególnych państw9. Skutkiem tego jest ogromne zróżnicowanie przesłanek zdolności ochronnej i zasad udzielania prawa. Okoliczność ta implikuje pytanie, czy występują jakieś wspólne, powszechnie przyjęte cechy wzorów.   Otóż przez dziesiątki lat wydawało się, że konstytutywną cechą wzorów użytkowych jest ich techniczny charakter i przestrzenna postać (trójwymiarowość)10. Niemniej jednak należy uwzględnić okoliczność, że w Niemczech, tj. w kraju, który pierwszy tę kategorię przedmiotu własności przemysłowej wprowadził, stan prawny zmienił się. W roku 1990, w ustawie Produktpirateriegesetz zniesiono jednak wymóg przestrzennej postaci11. Odcisnęło to piętno na sposobie rozumienia pojęcia wzorów użytkowych; trudno bowiem byłoby twierdzić, że nie jest wzorem użytkowym przedmiot, który obecnie za taki jest uważany w jego „kraju pochodzenia”. Zauważyć też należy, że we wskazanym wyżej projekcie dyrektywy wspólnotowej dotyczącej wzorów użytkowych, do tej kategorii zaliczono również sposoby, jednocześnie jako wzory użytkowe wymieniono wszystkie znane w krajach członkowskich (i różnie nazywane) przedmioty własności przemysłowej, będące rozwiązaniami technicznymi i niechronione patentami. Także we współczesnej literaturze przestało się traktować trójwymiarowość jako konieczną cechę wzoru użytkowego12, w konsekwencji uważając, że w około 130 krajach świata występuje instytucja wzoru użytkowego13. W świetle tych trendów, jedyną wspólną cechą wzorów użytkowych jest obecnie ich techniczny charakter.   Na gruncie współczesnych systemów prawnych za wzory użytkowe we wskazanym, szerokim rozumieniu, uważa się14: 1) rozwiązania techniczne, zarówno trójwymiarowe, jak i inne, których przesłanki ochrony są łagodniejsze aniżeli wynalazków (np. Niemcy);512) rozwiązania techniczne trójwymiarowe, których przesłanki ochrony są łagodniejsze aniżeli wynalazków (np. Polska i Japonia);3) wynalazki (tj. rozwiązania spełniające przesłanki zdolności patentowej), na które ochrona jest uzyskiwana poprzez ich rejestrację (tj. bez badania merytorycznego) – jeżeli równolegle funkcjonuje system udzielania „normalnych” patentów (np. Francja)15.  Wzory użytkowe zostały wprowadzone do prawa polskiego w ustawie z 5.2.1924 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych. Identyczną merytorycznie regulację zawierało rozporządzenie Prezydenta RP z 22.3.1928 r., pod takim samym zresztą tytułem16.   Wskazane akty prawne wprowadziły ogólną definicję wzorów17. Mianowicie, w świetle art. 87 OchrWynRozp, wzorem (użytkowym lub zdobniczym) była „nowa postać przedmiotu, występująca w kształcie, w rysunku, w barwie lub w materjale przedmiotu” (ust. 1). „Jeżeli nowość postaci miała na celu podniesienie pożytku, wzór nazywało się użytkowym, jeżeli zmierzała do celów artystycznych – nazywało się wzorem zdobniczym” (ust. 2).  Wspólną cechą obu kategorii wzorów było to, że przejawiały się w ukształtowaniu postaci konkretnego, ściśle określonego przedmiotu18, ale od początku było dla wszystkich oczywiste, że wzory użytkowe są blisko pokrewne nie wzorom zdobniczym, lecz wynalazkom (lub wręcz są wynalazkami). Wskazywano w szczególności, że – tak samo jak w przypadku wynalazków – warunkiem dokonania wzoru jest istnienie zagadnienia technicznego, którego rozwiązanie stanowi istotę wzoru19.   Przyjęto zasadniczo system rejestracyjny, tzn. udzielano ochrony bez badania merytorycznego (co zresztą w tym czasie dotyczyło również wynalazków).  Zarówno na gruncie OchrWynU, jak na gruncie OchrWynRozp, czas ochrony wzoru użytkowego wynosił 10 lat – i pozostało to niezmienione aż do PrWłPrzem włącznie20.  W ustawie z 31.5.1962 r. – Prawo wynalazcze zmieniono zasadniczo sposób unormowania zagadnienia wzorów użytkowych. Mianowicie rozerwano ich systemowy związek ze wzorami zdobniczymi, przenosząc te przedmioty ochrony do odrębnego aktu prawnego21, poddając je natomiast reżimowi przewidzianemu dla wynalazków22.   Zgodnie z art. 76 PrWyn, „za wzór użytkowy uważało się techniczne, nie stosowane dotychczas w Polsce, ukształtowanie przedmiotu, jego układu, budowy lub zestawienia, o trwałej postaci, umożliwiające większą użyteczność lub łatwość stosowania tego przedmiotu”.  Jak widać, wprowadzono – do teraz aktualną – zasadę, iż wzorem może być tylko obiekt przestrzenny.   System rejestracyjny zastąpiono systemem pełnego badania przesłanek zdolności ochronnej23, połączony z wyłożeniem.   W ustawie z 19.10.1972 r. o wynalazczości nastąpiły kolejne zmiany. Według art. 73 WynU w wersji pierwotnej24, „wzorem użytkowym podlegającym ochronie jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci”. Przepis ten nie został zmieniony w trakcie głębokiej nowelizacji WynU, dokonanej w 1984 r.25 (wówczas jako art. 77) ani późniejszej, w 1992 r. (art. 77), i pozostał aktualny również na gruncie obowiązującej ustawy PrWłPrzem. W świetle tej definicji, utrzymano wprowadzoną w PrWyn zasadę trójwymiarowości wzorów.   W odniesieniu do kwestii użyteczności, zmiana polega na tym, że ograniczono się do jej wymienienia w postaci tego właśnie, jednego słowa, bez znanych z poprzednich unormowań uzupełnień (takich jak „podniesienie pożytku” w OchrWynRozp czy „większa użyteczność” w PrWyn). § 2. Przedmiot prawaI. Uwagi wstępne  Zgodnie z art. 94 PrWłPrzem, „wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci” (ust. 1). „Wzór uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów” (ust. 2).  Poniżej przedstawiam pojęcie wzoru użytkowego następująco: najpierw wskazuję, do jakiego zakresu przedmiotów ograniczony jest wzór. Następnie omawiam52 wymóg „technicznego charakteru”, łącząc go z niemożnością zakwalifikowania wzorów jako pomysłów wymienionych w art. 28 PrWłPrzem. Potem przedstawiam kategorie rozwiązań, które – z mocy art. 29 PrWłPrzem – nie mają zdolności ochronnej. Na koniec omawiam przesłanki zdolności ochronnej, a mianowicie: nowość...