Abstrakt

§ 1. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej PolskiejI. Powstanie i krótki zarys dziejów Urzędu Patentowego1  Formalnie obowiązek utworzenia Urzędu Patentowego nałożyła na Polskę konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej, do której Polska – zobowiązana do tego przez tzw. traktat wersalski o mniejszościach – przystąpiła w listopadzie 1919 r.2. Zgodnie z art. 12 konwencji, każde państwo będące jej stroną „zobowiązuje się ustanowić specjalny urząd do spraw własności przemysłowej oraz centralne biuro zgłoszeń w celu podawania do wiadomości powszechnej patentów na wynalazki, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i znaków towarowych. Urząd ten będzie wydawał oficjalne pismo periodyczne, w którym będzie regularnie publikował: a) nazwiska uprawnionych z udzielonych patentów wraz z krótkim opisem opatentowanych wynalazków, b) reprodukcje zarejestrowanych znaków”3. Polska uczyniła to jednak wcześniej, bowiem urząd taki, pod nazwą „Urząd Patentowy Republiki Polskiej”, afiliowany przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu z siedzibą w Warszawie4, powołano już w grudniu 1918 r. dekretem tymczasowym Naczelnika Państwa5. Do zadań Urzędu należało „udzielanie patentów na wynalazki, wydawanie świadectw ochronnych na prawo własności wzorów rysunkowych i modeli, tudzież świadectw ochronnych na znaki towarowe”. Właściwa działalność Urzędu rozpoczęła się jednak dopiero po wydaniu ustawy z 5.2.1924 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych6. Zgodnie z jej art. 149, UP podlegał bezpośrednio Ministrowi Przemysłu i Handlu7.   Ówczesny skład osobowy UP tworzyli członkowie stali (Prezes Urzędu, naczelnicy wydziałów i radcowie stali) i członkowie niestali, do których zaliczano: radców niestałych oraz sędziów sądów okręgowych i apelacyjnych (bez bliższego określenia lokalizacji tych sądów). Radców, w zależności od ich wykształcenia, dzielono na prawnych i technicznych. Prezesa Urzędu mianował Prezydent na wniosek Ministra Przemysłu i Handlu, a naczelników wydziałów i radców mianował lub powoływał Minister Przemysłu i Handlu na wniosek Prezesa Urzędu8. W strukturze organizacyjnej ówczesnego UP mieściły się następujące komórki organizacyjne: wydział prezydialny, wydziały zgłoszeń, wydziały spraw spornych oraz wydział odwoławczy (art. 150 ustawy). Urząd wydawał czasopismo urzędowe pt. „Wiadomości Urzędu Patentowego”. Prowadził też rejestry, do których „wpisy uskuteczniać można [było] tylko na mocy uchwały wydziału”. Rejestry były „księgami publicznymi, dostępnymi dla wszystkich”. Osoby zainteresowane mogły – za opłatą – otrzymywać wyciągi z rejestrów (art. 154).  Podobne uregulowania zawierało rozp. Prezydenta Rzeczypospolitej z 22.3.1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych9. Z ważniejszych zmian na odnotowanie zasługuje nowy tryb mianowania Prezesa Urzędu (Prezydent Rzeczypospolitej mianował go odtąd na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Przemysłu i Handlu) oraz modyfikacja struktury organizacyjnej Urzędu polegająca na utworzeniu nowego wydziału – kontroli wykonywania wynalazków. Sprecyzowano też, że sędziami orzekającymi w UP są sędziowie sądów: okręgowego i apelacyjnego w Warszawie (art. 233).   Przepisy rozporządzenia o zakresie działania i organizacji Urzędu obowiązywały, z drobnymi zmianami10, do wejścia w życie ustawy z 31.5.1962 r. o Urzędzie Patentowym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej11, tj. do 1.10.1962 r. Zmieniono wtedy nazwę Urzędu12 i rozszerzono zakres jego działania o sprawy wzorów zdobniczych i projektów racjonalizatorskich (art. 1 ust. 1 UPPRLU). Inaczej określono zakres działania Urzędu, wysuwając na pierwszy plan zadania związane ze stymulowaniem działalności wynalazczej („inicjowanie, organizowanie i koordynowanie” tej działalności), „czuwaniem” nad wykorzystaniem projektów wynalazczych w gospodarce narodowej oraz ochroną praw twórców. Wyraziło się to m.in. w takich nowych funkcjach UP, jak inicjowanie wdrożeń projektów wynalazczych do gospodarki narodowej, prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza o krajowych wynalazkach i ważniejszych projektach racjonalizatorskich, kontrola i analiza stosowania projektów wynalazczych, badanie efektów osiąganych w wyniku ich stosowania w gospodarce narodowej oraz przekazywanie wyników kontroli i badania zainteresowanym jednostkom, troska o interesy państwowe w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych i zdobniczych, stanowiących3 własność państwa, działalność rzeczoznawcza – opiniowanie na potrzeby zainteresowanych instytucji materiałów potrzebnych przy nabywaniu od osób zagranicznych patentów, wzorów użytkowych i licencji13, a także prowadzenie biblioteki technicznej i zbioru opisów patentowych, działalności wydawniczej i szkoleniowej oraz popularyzowanie wynalazczości i racjonalizacji (art. 2 UPPRLU). Nadzór nad Urzędem powierzono Prezesowi RM (który mógł go jednak przekazać jednemu z członków rządu); w ramach tych uprawnień Prezes RM powoływał Prezesa UP PRL i jego zastępców oraz określał skład, zakres i tryb działania Rady Wynalazczości przy UP PRL (art. 1 ust. 2, art. 3 i 4 UPPRLU). Przy Urzędzie afiliowano dwa organy orzecznicze: Komisję Odwoławczą14 oraz Komisję Rozjemczą15. Pierwsza rozpatrywała odwołania od decyzji i zażalenia na postanowienia UP, kognicja drugiej obejmowała sprawy wynagrodzeń twórców pracowniczych (oraz niektórych niepracowniczych) projektów wynalazczych.  Ustawa z 1962 r. obowiązywała do wejścia w życie PrWłPrzem, tj. do 22.8.2001 r. W tym okresie przepisy dotyczące UP ulegały jeszcze pewnym zmianom. W szczególności 1.1.1973 r. zlikwidowano Komisję Rozjemczą (§ 81 ust. 2 pkt 1 rozp. RM z 11.12.1972 r. w sprawie projektów wynalazczych16), a działalność Komisji Odwoławczej oparto na nowych zasadach17. Kolejnych zmian w organizacji i funkcjonowaniu tej Komisji dokonano w latach 1984 i 199318. W 1991 r. przywrócono dawną nazwę Urzędu19, a w 1993 r. – jego tradycyjny zakres działania i tradycyjne zadania20.II. Pozycja ustrojowa Urzędu Patentowego i jego Prezesa  Urząd Patentowy jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach z zakresu własności przemysłowej (art. 259 PrWłPrzem). Oznacza to, że organ ten:1) stanowi samodzielną jednostkę organizacyjną w systemie władz publicznych, usytuowaną w segmencie władzy wykonawczej, a ściślej – w obrębie administracji rządowej21. Jest to jednostka wyodrębniona, tzn. nie działa w ramach innego organu ani nie jest przy nim afiliowana;2) jest wyposażony w określone kompetencje służące do organizowania bezpośredniej, praktycznej realizacji zadań państwa w obszarze swej właściwości rzeczowej;3) działa w formach typowych dla administracji publicznej, zwłaszcza przez wydawanie decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej22;4) podlega Radzie Ministrów (art. 146 ust. 3 Konstytucji RP i art. 260 ust. 2 PrWłPrzem);5) jego Prezes nie wchodzi w skład Rady Ministrów;6) terytorialny zasięg działania Urzędu obejmuje cały obszar państwa23.  Podległość UP Radzie Ministrów wynika nie tylko z przedwojennej tradycji Urzędu, ale przede wszystkim z faktu, że RM kieruje administracją rządową oraz koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej (art. 146 ust. 3 i 4 pkt 3 Konstytucji RP). Unormowanie PrWłPrzem określa bliżej formy sprawowania przez Radę Ministrów nadzoru nad Urzędem, stanowiąc, że:1) Prezes Rady Ministrów:a) nadaje statut Urzędowi Patentowemu (art. 260 ust. 2);b) na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki powołuje i odwołuje Prezesa UP (art. 263 ust. 2);c) na wniosek Prezesa UP powołuje i odwołuje jego zastępców (art. 263 ust. 3);2) Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa szczegółowy zakres działania UP (art. 262).4  Z ramienia RM nadzór nad działalnością UP sprawuje Minister Gospodarki (art. 260 ust. 1 zd. 2 PrWłPrzem). Oznacza to, że Minister Gospodarki ma znaczący wpływ na obsadę kierowniczych stanowisk w UP (zob. art. 263 ust. 2 PrWłPrzem), strukturę Urzędu oraz kierunki działania i metody jego pracy. Wiąże się z tym również obowiązek UP corocznego przedstawiania Ministrowi planu zadań podstawowych oraz sprawozdania z ich wykonania i z wykonania budżetu Urzędu, a także uzgadniania z nim – w określonych wypadkach – stanowiska, jakie UP ma prezentować na forum organizacji międzynarodowych, w których pracach Urząd uczestniczy (§ 4 rozp. RM z 8.1.2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej24).  W świetle ustawy nie jest jednak w pełni jasne, kto w istocie jest tutaj organem administracji – Urząd, jako taki, czy jego Prezes. Wykładnia językowa skłania do wniosku, że jest nim Urząd. Ustawa mówi bowiem, i to konsekwentnie, o „Urzędzie Patentowym, jako organie”, o „decyzjach Urzędu Patentowego”, o faktycznych działaniach Urzędu, takich jak np. wydawanie dokumentów patentowych czy świadectw ochronnych. Określając rolę Prezesa UP, mówi, że „stoi [on] na czele Urzędu Patentowego”, „kieruje Urzędem”, „reprezentuje go na zewnątrz” oraz wykonuje inne zadania określone w ustawie. Jednak taka wykładnia jest sprzeczna z poglądami teoretyków prawa administracyjnego. Twierdzą oni mianowicie, że „organy określane terminem takim jak urząd (np. Wyższy Urząd Górniczy) czy podobnym nie są organami kolegialnymi. Przepisy szczegółowe powierzają bowiem kompetencje działającemu w ramach urzędu organowi jednoosobowemu (dyrektorowi, prezesowi), a nie zespołowi osób”25. „Cały zaś urząd jest zespołem osób danych mu do pomocy w wykonywaniu zadań”26. Analiza ustawowej regulacji zadań Prezesa UP całkowicie tę opinię potwierdza. Istotne jest również to, że centralne organy „są najczęściej powoływane przez Prezesa Rady Ministrów”27, a taki właśnie jest tryb powołania Prezesa UP. Z powyższych względów należy więc uznać, iż mimo że verba legis skłaniać mogą do odmiennych wniosków, centralnym organem administracji rządowej nie jest UP, lecz jego Prezes.III. Zakres działania i zadania Urzędu Patentowego  Przedmiotowy zakres działania Urzędu obejmuje sprawy własności przemysłowej (art. 259 PrWłPrzem). Ustawa nie definiuje tego pojęcia, z jej przepisów wynika jednak, że jego znaczenie nie pokrywa się z definicją własności przemysłowej zawartą w art. 1 konwencji paryskiej....