Abstrakt

§ 1. Uwagi wstępne  W przeciwieństwie do praw wyłącznych do dzieł prawa autorskiego (utworów), które powstają na skutek samego stworzenia dzieła, prawa wyłączne do wynalazków (a także do innych przedmiotów tej własności) są udzielane2 przez państwo (lub przez organizacje międzynarodowe – np. przez EUP w przypadku patentów europejskich albo OHIM w przypadku wspólnotowych wzorów i znaków towarowych). Dlaczego tak jest? Na pytanie to trudno zdecydowanie i jednoznacznie odpowiedzieć. Z teoretycznego punktu widzenia nie jest niemożliwe zastosowanie analogicznego rozwiązania w ramach systemu patentowego. Były zresztą czynione próby wywodzenia prawa wyłącznego korzystania z wynalazku z aktu jego dokonania, jak np. lansowana w prawie szwajcarskim przez E. Eichelbergera, a w prawie polskim przez S. Grzybowskiego, koncepcja tzw. prawa wynalazcy (Erfinderrecht). Zostały one jednak odrzucone3. Być może wpływ na przyjęcie stosowanego w prawie patentowym mechanizmu miała sięgająca wieków średnich tradycja udzielania przywilejów patentowych przez ówczesnych władców4, a być może fakt, że waga monopolu prawnego jest w obszarze działalności gospodarczej większa niż w sferze kultury i sztuki. Nie można więc wykluczyć, że z tego względu państwu (a w szerszym wymiarze – społeczeństwu) bardziej zależy na kontroli sytuacji prawnej w gospodarce. Poprzez liberalne udzielanie praw wyłącznych w jednych dziedzinach techniki i ich ograniczanie lub reglamentowanie w innych państwa uprawiają też określoną politykę gospodarczą. Z własnego, polskiego doświadczenia wiemy przecież, że poprzez odpowiednie uregulowania w tej dziedzinie można chronić określone sfery gospodarki przed konkurencją ze strony przedsiębiorców zagranicznych. Dotyczy to zwłaszcza tak newralgicznych sfer życia gospodarczego i społecznego, jak przemysł chemiczny, farmaceutyczny i spożywczy. Czasami, jak np. w przypadku produktów przemian jądrowych, w grę wchodzi zapewne także ochrona interesów nauki i bezpieczeństwa narodowego, w tym również energetycznego. Nie było przecież rzeczą przypadku, że jeszcze do 1993 r. ochrona w Polsce takich wynalazków, jak wspomniane artykuły spożywcze, związki chemiczne, środki farmaceutyczne oraz produkty przemian jądrowych była możliwa tylko za pomocą mechanizmu tzw. pośredniej ochrony patentowej, tj. wyłącznie przez patentowanie sposobów wytwarzania tych wyrobów5. Istotne znaczenie ma prawdopodobnie i to, że podstawowy atrybut przesądzający o autorskoprawnej ochronie utworów – oryginalność – jest, w przeciwieństwie do nowości wynalazku, takim imponderabilium, które nie daje się oceniać przy pomocy obiektywnie mierzalnych kryteriów. Trudności, jakie wciąż stwarza ocena poziomu wynalazczego (nieoczywistości, doniosłości) – drugiej z przesłanek zdolności patentowej wynalazku, zdają się to potwierdzać6. Możliwe też, że w grę wchodzą jeszcze inne czynniki.  Zasady i tryb udzielania patentów zostały unormowane w dwóch miejscach PrWłPrzem: w Tytule II, w Rozdziałach 2 i 3 (art. 31–55) oraz w Tytule VI (art. 235–254). Przepisy Tytułu II (z kilkoma wyjątkami) stosuje się odpowiednio do udzielania praw ochronnych na wzory użytkowe (co do szczegółów zob. art. 100 ust. 1 PrWłPrzem), a przepisy art. 42, 46 i 49 ust. 2, z mocy art. 753 i 755 ust. 1 PrWłPrzem, stosuje się odpowiednio także do udzielania dodatkowych praw ochronnych na produkty lecznicze oraz produkty ochrony roślin. Do postępowań w sprawach udzielania praw ochronnych na wzory użytkowe i dodatkowych praw ochronnych zastosowanie mają również przepisy Tytułu VI, z tym że w pierwszym wypadku stosuje się je (tak jak przy udzielaniu patentów) wprost i w całej rozciągłości, natomiast w postępowaniu w sprawie udzielenia dodatkowego prawa ochronnego – odpowiednio (art. 752 ust. 2 PrWłPrzem).§ 2. Ogólna charakterystyka postępowania zgłoszeniowegoI. Organ właściwy w sprawach udzielania patentów  Udzielanie patentów należy do właściwości organów administracji państwowej, nazywanych zwyczajowo „urzędami patentowymi”7. Organy te z reguły właściwe są także do udzielania tytułów ochronnych na inne przedmioty własności przemysłowej, a niekiedy także w sprawach własności intelektualnej. W Polsce organem właściwym do udzielania patentów jest Urząd Patentowy RP. Jest to jego podstawowe zadanie8. Właściwości UP nie zmienia fakt, iż na jego decyzję w sprawie udzielenia patentu można wnieść skargę do sądu administracyjnego, sąd może29 bowiem jedynie uchylić tę decyzję, nie może natomiast udzielić skarżącemu patentu. Podobnie było w przeszłości, gdy organem II instancji była Komisja Odwoławcza przy Urzędzie Patentowym9. II. Pojęcie i charakter postępowania zgłoszeniowego  W niniejszych rozważaniach pojęcie postępowania zgłoszeniowego rozumiane jest w aspekcie funkcjonalnym, tj. z punktu widzenia celu, do którego to postępowanie zmierza. Dlatego uwzględniono w nich także przypadek, w którym postępowanie to, mimo pozytywnej dla zgłaszającego decyzji UP, kończy się stwierdzeniem jej wygaśnięcia i umorzeniem postępowania zgłoszeniowego. W doktrynie można jednak spotkać się z innym podejściem do tej kwestii, mianowicie takim, że postępowanie to kończy się prawomocną decyzją w sprawie udzielenia patentu10. Postępowania, które zmierzają do uchylenia tej decyzji11, a mutatis mutandis, jak można zakładać, także do stwierdzenia jej wygaśnięcia, stanowią postępowania szczegółowe; cytowany autor przyznawał jednak, że są one „w pewnym sensie dalszym ciągiem postępowania zgłoszeniowego”. Jako klamrę pojęciową spinającą obie kategorie tych postępowań proponował ogólniejsze określenie postępowania patentowego. W takim ujęciu postępowanie zgłoszeniowe było więc tylko jednym ze stadiów postępowania patentowego.   Communis opinio panuje natomiast w ocenie charakteru tego postępowania, zgodnie bowiem uznaje się je za postępowanie administracyjne o charakterze szczególnym12.III. Struktura postępowania zgłoszeniowego1. Postępowanie zgłoszeniowe jako ciąg działań administracyjnych  Celem postępowania zgłoszeniowego jest ustalenie, czy zgłaszającemu przysługuje materialne prawo do uzyskania patentu, a jeśli tak – to jego udzielenie. Udzielanie patentu jest ciągiem działań administracyjnych realizowanych przez UP w imieniu państwa. Ciąg ten składa się z określonych przez ustawę czynności i działań procesowych o charakterze aktu administracyjnego (decyzja o udzieleniu patentu) oraz czynności i działań faktycznych (techniczno-organizacyjnych), które ten akt poprzedzają albo po nim następują. Z czynności i działań uprzednich wymienić należy zwłaszcza zgłoszenie wynalazku w UP i jego badanie, z czynności następczych – działania zmierzające do wykonania decyzji podjętej przez ten Urząd i podanie tego faktu do wiadomości powszechnej. Chodzi tutaj m.in. o wydanie uprawnionemu dokumentu patentowego stwierdzającego udzielenie patentu (art. 54 ust. 1 PrWłPrzem), publikację opisu patentowego będącego częścią dokumentu patentowego (art. 54 ust. 2 PrWłPrzem), wpis wzmianki o udzieleniu patentu do rejestru patentowego (art. 228 ust. 1 pkt 1 PrWłPrzem) oraz ogłoszenie w WUP o udzieleniu patentu (art. 232 ust. 1 PrWłPrzem).2. Etapy i czynności postępowania zgłoszeniowego  W algorytmie postępowania zgłoszeniowego można wyróżnić kilka istotnych z prawnego punktu widzenia etapów i czynności, a mianowicie:1) zgłoszenie wynalazku; 2) rejestracja i wstępne badanie zgłoszenia;3) ogłoszenie o zgłoszeniu wynalazku;4) sporządzenie sprawozdania o stanie techniki;5) wydanie decyzji w sprawie udzielenia patentu;6) wykonanie decyzji o udzieleniu patentu;7) stwierdzenie wygaśnięcia decyzji o udzieleniu patentu.  W pewnych przypadkach w postępowaniu tym może być jeszcze wydana substytucyjna decyzja o udzieleniu prawa ochronnego na wzór użytkowy.IV. Przedmiot postępowania i ogólne aspekty jego badania  O przedmiocie postępowania w sprawie udzielenia patentu można mówić w dwojakim znaczeniu: procesowym i rzeczowym. Przedmiotem w znaczeniu procesowym jest zgłoszone przez stronę pod adresem UP żądania udzielenia jej patentu. Roszczenie wynikające z tego żądania ma charakter uprawnienia administracyjnoprocesowego. Nie oznacza to jeszcze, że zgłaszającemu przysługuje roszczenie materialnoprawne, tzn. obiektywnie istniejące prawo do uzyskania patentu. O tym rozstrzyga UP w decyzji w sprawie udzielenia patentu, jeżeli, rzecz jasna, dojdzie do jej wydania. Natomiast przedmiotem w znaczeniu rzeczowym jest rozwiązanie opisane w dokumentacji zgłoszeniowej. Jak bowiem trafnie podniósł A. Szajkowski „postępowanie w sprawie udzielenia patentu (…) dotyczy jedynie wynalazku zastrzeganego, tj. takiego ujęcia pomysłu wynalazczego,30 jakie znajduje swój słowny zapis w dokumentacji zgłoszeniowej – przede wszystkim w opisie wynalazku, zastrzeżeniach patentowych oraz rysunku (…). Postępowanie to nie dotyczy natomiast (…) wynalazku dokonanego, nie objętego słownym zapisem...