Abstrakt

§ 1. Podstawy prawneI. Prawo międzynarodowe  Wśród norm prawa międzynarodowego, które odnoszą się do obowiązku używania znaku towarowego, na wyróżnienie zasługują dwie z nich: art. 5 lit. C ust. 1–2 konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 20.3.1883 r.1 oraz art. 19 porozumienia TRIPS. Przepisy porozumienia madryckiego oraz układu TLT mają w tej kwestii nieporównanie mniejsze znaczenie2. Należy przy tym zaznaczyć, że porozumienie madryckie nie zawiera żadnej szczegółowej regulacji dotyczącej wspomnianego obowiązku, nawet wobec bazowej rejestracji znaku międzynarodowego. Oznacza to, że taki znak podlega pod tym względem w każdym państwie jego ochrony zasadom przyjętym w ustawodawstwie danego państwa. W prawie polskim zasady te wynikają z art. 15215 PrWłPrzem (w zw. z art. 169–172)3.  Pierwsza z wymienionych wyżej norm ma znaczenie ogólniejsze. Ustanawia wymogi minimalne, określając podstawowy poziom ochrony w powyższym zakresie. Stanowi zarazem wzorzec dla regulacji wewnętrznych państw-sygnatariuszy, mając na celu ich ujednolicenie. W świetle swojego charakteru oraz treści jest odczytywana jako wyraz łagodzenia kryteriów realizacji rozważanego obowiązku. Natomiast druga z powołanych norm aktualizuje pierwszą, a zarazem konkretyzuje i uzupełnia ją. Doprecyzowuje jej postanowienia w najważniejszych elementach. Ułatwia przez to ocenę zbieżności regulacji wewnętrznej państwa-sygnatariusza z międzynarodowym wzorcem ustawodawczym. Jednocześnie utrwala, a nawet wzmacnia liberalne podejście do przesłanek przedmiotowej instytucji4. Najważniejsze zasady, jakie wynikają łącznie z powołanych przepisów, są następujące:1) brak używania znaku towarowego w danym państwie może pociągać negatywne konsekwencje pod względem jego rejestracji dopiero po upływie nieprzerwanego okresu co najmniej trzech lat istnienia tej rejestracji;2) wspomniane konsekwencje mogą być zastosowane tylko w razie nieusprawiedliwienia braku używania znaku towarowego ważnymi przyczynami, tj. okolicznościami niezależnymi od woli uprawnionego i stojącymi na przeszkodzie używaniu znaku, takimi jak określone wymogi (ograniczenia) administracyjne;3) obowiązkowi używania czyni zadość posługiwanie się znakiem także w formie częściowo odmiennej od zarejestrowanej, ale pod warunkiem, że nie zmienia ona znamion odróżniających znaku zarejestrowanego; 4) wypełnienie tego obowiązku jest możliwe również za pośrednictwem osoby trzeciej, o ile jednak pozostaje ona pod kontrolą uprawnionego do znaku.  Wskazane normy mają tym większe znaczenie na tle ustawodawstwa polskiego, że są włączone w system prawa wspólnotowego. Pierwsza z nich została nawet uznana wprost za normę „europejską”. Druga zaś ma w ramach Wspólnoty pod względem formalnym rangę wyższą niż przepisy jej własnych aktów prawnych, i to zarówno dyrektywy, jak i rozporządzenia (zob. pkt III). Jest tak, pomimo że porozumienie TRIPS ma charakter legi generali w stosunku do odnośnych regulacji wspólnotowych. Niemniej obydwie te normy w jednakowo silny sposób wyznaczają kierunek interpretacji odpowiednich przepisów wspólnotowych, dotyczących obowiązku używania znaku towarowego. Odwoływanie się do nich w ustawodawstwie, jak i w orzecznictwie europejskim powoduje, że wraz z innymi przepisami tego systemu określają one wspólnotowe kryteria wypełnienia wspomnianego obowiązku5.  Powyższe powiązanie powołanych norm prawa międzynarodowego z przepisami wspólnotowymi powoduje też, że przez dopełnienie wymogów harmonizacyjnych, dotyczących obowiązku używania znaku towarowego, odpowiednia regulacja polska powinna pozostawać w pełnej zgodzie z zasadami, wynikającymi z tych norm. W praktyce oznacza to, że transformacja przepisów wspólnotowych do ustawodawstwa polskiego musi, także pod względem interpretacyjnym, każdorazowo uwzględniać przedstawione zasady międzynarodowe.II. Prawo wspólnotowe  W prawie wspólnotowym obowiązek używania znaku towarowego normują przede wszystkim przepisy dyrektywy 2008/95. Są nimi art. 10–12 (oraz art. 4 ust. 4 lit. f) dyrektywy 2008/95, a także akapit 9 jej preambuły6. Dzięki tym przepisom przedmiotowy obowiązek został zaliczony do materii harmonizacyjnej. W kontekście wyjaśnionej wyżej relacji między prawem wspólnotowym i prawem międzynarodowym oznacza to, że obowiązek ten stał się obligatoryjną instytucją ustawodawstwa wewnętrznego państw członkowskich UE, jak i samej Wspólnoty. Wspólnota dała też temu wyraz w rozporządzeniu Nr 207/2009 (w szczególności art. 15 i 50 rozporządzenia oraz akapit 10207 jego preambuły). Do jego przepisów przeniesiono całość rozwiązań, przewidzianych w tej kwestii w dyrektywie. Wykorzystano przy tym wszelkie sankcje fakultatywne (zob. niżej). Rozbudowano też tę regulację pod względem proceduralnym, zwłaszcza w odniesieniu do sankcji dodatkowych oraz dowodu wymaganego używania znaku7.  Pomijając rozwiązania specyficzne dla jednolitej regulacji wspólnotowej, najważniejsze zasady przyjęte łącznie w powołanych przepisach są następujące:1) wypełnienie powyższego wymogu może nastąpić tylko przez rzeczywiste (poważne) używanie znaku;2) takim używaniem jest również posługiwanie się formą znaku w części odmienną od zarejestrowanej, ale niewpływającą na jej zdolność odróżniającą;3) jest nim też korzystanie ze znaku, w tym znaku wspólnego (gwarancyjnego), przez osobę trzecią upoważnioną lub mającą zgodę uprawnionego do znaku;4) do zadośćuczynienia wymogowi używania wystarczy też nakładanie znaku w danym państwie członkowskim na towary (lub ich opakowanie), przeznaczone wyłącznie na eksport;5) obligatoryjną sankcją za brak wymaganego używania znaku towarowego powinno być wygaśnięcie prawa z rejestracji, wraz z utratą prawa karencji, a także pozbawienie możliwości skutecznego unieważnienia prawa z rejestracji podobnego znaku późniejszego; 6) do sankcji fakultatywnych należy natomiast pozbawienie możliwości odmowy rejestracji podobnego znaku późniejszego, w tym skutecznego sprzeciwienia się takiej rejestracji, jak również – na skutek zastrzeżenia tego w powództwie wzajemnym – skutecznego dochodzenia względem niego roszczeń z tytułu naruszenia prawa do znaku wcześniejszego (w odniesieniu do znaku wspólnotowego obydwie te sankcje są obligatoryjne);7) zastosowanie wymienionych sankcji jest dopuszczalne po upływie nieprzerwanego okresu pięciu lat od daty zarejestrowania znaku lub zawieszenia jego używania;8) warunkiem zastosowania tych sankcji jest też niewykazanie uzasadnionych powodów, usprawiedliwiających brak używania znaku;9) w razie wykazania wymaganego używania znaku lub usprawiedliwienia jego braku jedynie w odniesieniu do części spornych towarów lub usług wymienione sankcje podlegają zastosowaniu względem pozostałych z tych towarów lub usług;10) podstawą zastosowania powyższych sankcji jest wniosek o uznanie znaku za wygasły lub inne żądanie, odpowiednie względem sankcji za brak używania znaku; data określona wymienionymi działaniami wyznacza też datę, od której wywołują skutek prawny sankcje za brak wymaganego używania znaku (w odniesieniu do znaku wspólnotowego skutek ten, na żądanie strony, może być ustalony na moment wcześniejszy, określony datą nastąpienia przyczyny pociągającej za sobą wygaśnięcie lub inną sankcję);11) wspomniany pięcioletni okres nieużywania znaku jest liczony wstecz od daty złożenia wniosku o wygaszenie lub innego punktu czasowego, odpowiedniego względem sankcji za brak używania znaku; 12) data, która blokuje rozpoczęcie lub wznowienie używania znaku, chroniącego przed sankcjami za brak wymaganego używania znaku, jest przesunięta o trzy miesiące wstecz, jeśli przygotowania do tego pierwszego lub ponownego używania zostały podjęte przez uprawnionego w momencie, gdy już spodziewał się działań w celu zastosowania takich sankcji w stosunku do jego znaku.  W odniesieniu do powyższych przepisów dyrektywy 2008/95 należy wyjaśnić, że poza materią harmonizacyjną dotyczącą obowiązku używania znaku towarowego pozostają kwestie proceduralne. Tego rodzaju kwestie, jak np. legitymacja strony w sprawie o zastosowanie sankcji za nieużywanie znaku, ciężar i charakter dowodu w tej sprawie oraz zakres skuteczności wydanej w niej decyzji, pozostają więc w kompetencji ustawodawcy krajowego. Jest on ograniczony we wspomnianej kompetencji jedynie względem zasad proceduralnych, służących recypowaniu do prawa wewnętrznego opcjonalnej regulacji dyrektywy 2008/95, a zatem jej przepisów o sankcjach fakultatywnych8.  Natomiast, przy uwzględnieniu całości wskazanej regulacji, wymaga podkreślenia, że pokrewieństwo przepisów obydwu aktów wspólnotowych ma poważne konsekwencje praktyczne. Przepisy te są właściwie stosowane łącznie9. Stanowią względem siebie podstawę weryfikacji przyjętych w nich rozwiązań. Co do zasady, do takiej weryfikacji dochodzi względem przepisów dyrektywy, które są bardziej ogólne, na podstawie przepisów rozporządzenia, mających konkretniejszy wyraz prawny. Przy interpretacji przepisów dyrektywy następuje więc odwołanie się do przepisów rozporządzenia, w celu definitywnego ustalenia ich znaczenia. Poza zapewnieniem jednolitej wykładni regulacji wspólnotowej o obowiązku używania znaku towarowego sytuacja taka pociąga za sobą jeszcze dalej idący skutek. Powoduje, że wspomniane przepisy rozporządzenia Nr 207/2009 wywołują silny wpływ na stosowanie w rozważanym zakresie rozwiązań z ustaw krajowych10.208III. Prawo polskie  Obowiązek używania znaku towarowego wprowadziła do prawa polskiego ustawa z 31.1.1985 r. o znakach towarowych11. Jej regulacja w tym zakresie była ograniczona właściwie do jednego przepisu (art. 28). W porównaniu z rozwiązaniami z obcych systemów prawnych wymieniony przepis został ustanowiony stosunkowo późno. Dlatego uznano go za najważniejszą zmianę dokonaną wymienioną ustawą12. Jednak przepis ten był ujęty stosunkowo skrótowo13. W ramach kwestii materialnoprawnych nie wyczerpywał nawet standardu konwencyjnego. Jego treść sprowadzała się do określenia jedynie podstawowych elementów rozważanej instytucji:1) wygaśnięcia prawa z rejestracji znaku jako sankcji za brak jego używania;2) ograniczenia wymienionej sankcji do części towarów lub usług;3) okresu, po upływie którego możliwe jest zastosowanie tej sankcji;4) możliwości uchronienia się przed taką sankcją dzięki usprawiedliwieniu nieużywania;5) ciężaru dowodu w sprawie o zastosowanie sankcji z powodu nieużywania (oraz – na zasadzie ogólnej – legitymacji procesowej w tej sprawie).  Mimo to, w powiązaniu z korespondującymi z nim innymi przepisami ustawy o znakach towarowych oraz z omówioną wyżej normą konwencyjną, pozwolił na wypracowanie w nauce14, do chwili wydania nowej ustawy, dostatecznie rozwiniętej teorii dotyczącej uregulowanej w nim problematyki.  Dorobek nauki w powyższym zakresie miał też pewien wpływ na kształt nowych, aktualnych obecnie przepisów PrWłPrzem o obowiązku używania znaku towarowego. Przepisy te (art. 133, 157, 166 i 169–171 w zw. z art. 172) zawierają wyraźnie bogatszą treść w zestawieniu z dotychczasowym stanem prawnym. Skonstruowano je w ślad za regulacją dyrektywy 2008/95. Skorzystano przy tym, choć tylko fragmentarycznie, z opcjonalnej części tej regulacji. Niemniej zamieszczono w nich też, w jednej ze szczegółowych kwestii dotyczących powyższego obowiązku, postanowienie odpowiadające powszechnemu poglądowi piśmiennictwa (zob. dalej). Całość tych przepisów przedstawia dość rozbudowane, ale zwarte unormowanie. Nie jest ono jednak wolne od wątpliwości, co znalazło odbicie w działaniach legislacyjnych15 i orzecznictwie. Wydaje się, że zawiera nawet pewne luki, przez co wymaga też dalszych udoskonaleń (zob. dalej). Niezależnie od tego, na tle obcych systemów prawnych, zwłaszcza ustawodawstw państw członkowskich UE, unormowanie to prezentuje się zadowalająco16. Pozwala na rozstrzygnięcie wszystkich zasadniczych zagadnień, składających się na problematykę obowiązku używania znaku towarowego.   Podstawowe zmiany, jakich przepisy PrWłPrzem dokonują w stosunku do poprzedzającej je regulacji, są następujące:1) wydłużenie z trzech do pięciu lat okresu, po upływie którego znak podlega sankcjom z powodu jego nieużywania;2) wskazanie na moment, od którego powyższy okres rozpoczyna bieg;3) określenie sposobu obowiązkowego używania znaku jako używania „rzeczywistego”;4) określenie przyczyn usprawiedliwienia nieużywania znaku jako „ważnych”;5) uwzględnienie używania znaku w postaci odmiennej od zarejestrowanej;6) uwzględnienie używania znaku przez osobę trzecią za zgodą uprawnionego;7) umożliwienie wypełnienia obowiązku używania w przypadku znaku dla towarów przeznaczonych wyłącznie na eksport;8) poszerzenie sankcji za nieużywanie znaku o pozbawienie możliwości skutecznego dochodzenia unieważnienia znaku podobnego oraz zakazania używania takiego znaku;9) wyraźne wskazanie na utratę prawa do karencji po wygaśnięciu prawa do znaku z powodu jego nieużywania;10) dopuszczenie możliwości żądania wygaśnięcia prawa do (nieużywanego) znaku już z chwilą zajścia zdarzenia wywołującego taki skutek;11) uchylenie wymogu wykazania używania w związku z wnioskiem o przedłużenie ochrony na znak;12) ustanowienie zasad dotyczących obowiązku używania w odniesieniu do znaku międzynarodowego.209§ 2. Znaczenie obowiązku używania znakuI. Funkcja  Funkcję obowiązku używania znaku towarowego określają wyraźnie jedynie przepisy dyrektywy 2008/9517. Wiążą one z tym obowiązkiem w szczególności zmniejszenie liczby chronionych znaków towarowych i wraz z nim redukcję skali potencjalnych konfliktów między przeciwstawianymi sobie znakami (akapit 9 preambuły dyrektywy 2008/95). Wymieniona funkcja jest odczytywana jako wyraz potrzeby dostosowania stanu rejestru znaków do rzeczywistości obrotu gospodarczego. Ma przez...