Abstrakt

§ 1. Uwagi ogólne dotyczące systematyki Przepisy dotyczące praw rzeczowych w prawie francuskim znajdują się w KC franc. i wielu innych ustawach. W KC franc.1 są one uregulowane zasadniczo w dwóch Księgach: II – O dobrach i różnych modyfikacjach własności (Des biens et différentes modifications de la propriété) oraz IV – O zabezpieczeniach (Des suretés), która została dodana do KC franc. na skutek reformy prawa zabezpieczeń, dokonanej na podstawie Rozporządzenia Nr 2006-346 z 23.3.2006 r. dotyczącego zabezpieczeń2. Druga księga podzielona jest na cztery Tytuły: I – O rozróżnieniu dóbr (De la distinction des biens), II – O własności (De la propriété), III – O użytkowaniu, korzystaniu i zamieszkaniu (De l''usufruit, de l''usage et de l''habitation), IV – O serwitutach lub usługach gruntowych (Des servitudes ou services fonciers); dwa ostatnie poświęcone są prawom na rzeczy cudzej, odpowiadającym ograniczonym prawom rzeczowym w prawie polskim. W Księdze IV przepisy dotyczące praw rzeczowych na rzeczy cudzej znajdują się w Tytule II – O zabezpieczeniach rzeczowych (Des suretés réelles), który poprzedza tytuł poświęcony zabezpieczeniom osobistym (Des suretés personnelles). Tytuł dotyczący zabezpieczeń rzeczowych podzielony jest na trzy Podtytuły: I – Przepisy ogólne (Dispositions générales), II – O zabezpieczeniach na ruchomościach (Des suretés sur les meubles) oraz III – O zabezpieczeniach na nieruchomościach (Des suretés sur les immeubles). Podtytuł dotyczący zabezpieczeń na ruchomościach dzieli się z kolei na następujące Rozdziały: I – O przywilejach odnoszących się do ruchomości (Des privileges mobilliers), II – O zastawie na ruchomościach o charakterze materialnym (Du gage de meubles corporels), III – O zastawie na ruchomościach o charakterze niematerialnym (Du gage de meubles incorporels), IV – O własności zatrzymanej w celu zabezpieczenia (De la propriété retenue a titre de garantie), natomiast Podtytuł III, dotyczący zabezpieczeń na nieruchomościach, jest podzielony na następujące Rozdziały: I – O przywilejach odnoszących się do nieruchomości (Des privileges immobiliers), II – O antychrezie (De l''antichrese), III – O hipotekach (Des hypotheques), IV – O wpisie przywilejów i hipotek (De l''inscription des privileges et hypotheques), V – O skutkach przywilejów i hipotek (De l''effet des privileges et hypotheques), VI – O (procedurze – przyp. aut.) oczyszczania z przywilejów i hipotek (De la purge des privileges et hypotheques), VII – O wygaśnięciu przywilejów i hipotek (De l''extinction des privileges et hypotheques). Należy wskazać, że żaden z przepisów KC franc. nie definiuje praw rzeczowych ani – posługując się terminologią polskiego Kodeksu cywilnego – ograniczonych praw rzeczowych. Ponadto w prawie francuskim dla uznania rzeczowego charakteru praw nie jest konieczna ich wyraźna kwalifikacja, tj. nazwanie w ustawie danego prawa jako prawa rzeczowego. Z uwagi na powyższe, kwalifikacja niektórych praw jest wysoce sporna w doktrynie i orzecznictwie.  Regulacje pozakodeksowe (tj. poza KC franc.) dotyczą głównie zabezpieczających praw rzeczowych. § 2. Pojęcie praw rzeczowychi ich ogólna charakterystyka Jak zostało wskazane powyżej, KC franc. nie zawiera definicji praw rzeczowych. Jedyny przepis o charakterze ogólnym, który odnosi się do praw rzeczowych, to przepis art. 543 KC franc., zgodnie z którym na rzeczy można mieć bądź własność, bądź zwykłe prawo korzystania i pobierania pożytków z rzeczy (jouissance)3, bądź tylko prawo żądania usług gruntowych (des services fonciers a prétendre). Pojęcie praw rzeczowych, jak również ich klasyfikacja to dzieło doktryny.  Prawo rzeczowe definiowane jest jako "le pouvoir juridique qu''a une personne de retirer directement tout ou partie les utilitiés économiques d''une chose", tj. możność prawna osoby do korzystania z części lub całości pożytków ekonomicznych rzeczy (tłum. aut.); w stosunku prawnym, jakim jest prawo rzeczowe, kontakt pomiędzy osobą a rzeczą jest bezpośredni, przy czym jest on gwarantowany i kontrolowany przez państwo4. Wyróżnia się dwie podstawowe kategorie praw rzeczowych: prawa rzeczowe samodzielne lub pierwszego stopnia (droits réels prinicpaux/du premier degré) oraz prawa rzeczowe akcesoryjne, zwane również prawami rzeczowymi zabezpieczającymi, drugiego stopnia, czy wreszcie zabezpieczeniami rzeczowymi (droits réels accessoires/de garantie/du second degré, suretés réelles). Te pierwsze odnoszą się do substancji rzeczy, natomiast prawa rzeczowe akcesoryjne do wartości wyrażonej w pieniądzu; te ostatnie stanowią prawa akcesoryjne, niesamodzielne w stosunku do wierzytelności, których zapłatę zabezpieczają5. W ramach kategorii praw rzeczowych samodzielnych wyróżnia się dwie podkategorie: własność oraz prawa rzeczowe "wydzielone" z własności (droits réels démembrés de la propriété), do których należą: użytkowanie (usufruit), korzystanie (usage), zamieszkanie (habitation), serwituty (servitutes), emfiteuza (emphfytéose), prawo do powierzchni (superficie), prawo najemcy wynikające z najmu w celu20 budowy czy w celu renowacji (droit du preneur dans le bail a construction, dans le bail á réhabiliation). Powyższa lista nie ma charakteru wyczerpującego, stanowi natomiast wyliczenie podstawowych praw rzeczowych "wydzielonych" z prawa własności, prezentowanych w opracowaniach poświęconych tej tematyce.  Z uwagi na fakt, że opracowania dotyczące akcesoryjnych praw rzeczowych stanowią część problematyki zabezpieczeń, dokonywane klasyfikacje dotyczą głównie zabezpieczeń. Podstawowy podział zabezpieczeń rzeczowych opiera się na sformułowaniu przepisu art. 2323 KC franc., zgodnie z którym podstawą prawną pierwszeństwa są przywileje lub hipoteki. Ten podział historyczny, opierający się na założeniu, że wszelkie zabezpieczenia rzeczowe na ruchomościach miały postać przywileju (w tym zastaw), jest obecnie zastępowany przez trójpodział zabezpieczeń rzeczowych na przywileje, zastaw i hipotekę6. Należy wskazać, że wśród przywilejów wyróżniane są ich dwie kategorie – przywileje ogólne i przywileje szczególne. Przedmiotem pierwszych jest bądź całość majątku dłużnika, bądź całość majątku ruchomego dłużnika, natomiast drugie obciążają konkretne dobra. Zabezpieczenia rzeczowe klasyfikowane są również według źródeł ich powstania na ustawowe, sądowe i umowne. Bardzo istotnym kryterium podziału zabezpieczeń rzeczowych jest przeniesienie posiadania rzeczy obciążonej na wierzyciela lub osobę trzecią albo jego brak; do kategorii zabezpieczeń posesoryjnych należą jedynie zastaw na dobrach materialnych (gage) i antychreza (antichrese). Poniższe opracowanie oparte jest natomiast na klasyfikacji zabezpieczeń według ich przedmiotu – nieruchomości lub ruchomości. Do akcesoryjnych praw rzeczowych obciążających nieruchomości zalicza się przywilej szczególny na nieruchomości (privilege spécial immobilier), hipotekę (hypotheque) oraz antychrezę (antichrese). Prawa na rzeczach ruchomych to z kolei zastaw (gage) oraz przywilej szczególny na ruchomości (privilege spécial mobilier). Oprócz wymienionych powyżej praw rzeczowych...