Abstrakt

§ 1. Ogólne uwagi dotyczące systematykiI. Pojęcie ograniczonych praw rzeczowych i ich ogólna charakterystyka Najważniejsze rodzaje praw rzeczowych w Austrii, sposoby ich ustanawiania oraz przenoszenia zostały uregulowane w austriackim Kodeksie cywilnym. Zgodnie z "dwuinstytucyjnym" podziałem Kodeksu na prawa osobowe i majątkowe1 przepisy dotyczące praw rzeczowych znajdują się w Części drugiej, noszącej tytuł O prawach rzeczowych.  Ponieważ jednak według nieco przestarzałej terminologii KC austr. również niektóre przepisy prawa zobowiązań zaliczane są zgodnie z § 307 do praw rzeczowych (tzw. osobiste prawa rzeczowe), Część druga KC austr. dzieli się na dwie części, z których w Dziale pierwszym znajdują się zasadnicze prawa rzeczowe ("rzeczowe prawa rzeczowe"), a w Dziale drugim "osobiste prawa rzeczowe". Istotne regulacje, jak np. problem zasiedzenia, można znaleźć również w Części trzeciej KC austr., traktującej o "wspólnych przepisach praw rzeczowych i osobowych"2. Dalsze przepisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych zawierają liczne ustawy pozakodeksowe, jak np. ustawa o własności mieszkań (Wohnungseigentumsgesetz), ustawa o księdze wieczystej (Allgemeines Grundbuchsgesetz) czy ustawa o prawie zabudowy (Baurechtsgesetz)3.  Rodzaje praw rzeczowych, w tym ograniczonych, wymienia co prawda § 308 KC austr., jednak zawarty w nim katalog jest niepełny i tylko w części uznany przez współczesną doktrynę. Z wymienionych tam praw, takich jak: posiadanie, własność, zastaw, służebność oraz prawo dziedziczenia, tylko regulacje dotyczące własności, zastawu i służebności nie budzą obecnie wątpliwości. Oznaczenie posiadania jako prawa rzeczowego jest więcej niż sporne4, a prawo dziedziczenia już powszechnie nie jest – pomimo jego absolutnego charakteru – uznawane za prawo rzeczowe5. W § 308 KC austr. nie zostały wymienione zarówno ciężary realne, jak i prawo zabudowy oraz własność mieszkania. Zaliczane wcześniej do praw rzeczowych, wpisane do księgi wieczystej określone stosunki zobowiązaniowe, jak np. prawo odkupu, pierwokupu, najmu czy też zakazy obciążania i zbywania nieruchomości są w nowszej doktrynie – nawet wbrew dosłownemu znaczeniu przepisów KC austr. (§ 1095, 1073, 1079) – już coraz rzadziej za takie uznawane6. Ustalenie ostatecznego katalogu ograniczonych praw rzeczowych w Austrii nie jest, jak widać, takie proste. Niewątpliwie jednak należą do nich: prawo zastawu łącznie z hipoteką, określaną jako prawo zastawu na nieruchomościach, służebności, ciężary realne, prawo zabudowy oraz własność mieszkania. Marginalną rolę pełni uprawnienie do wydobywania kopalin7 (Bergwerksberechtigung), a w ostatnich latach katalog ten poszerzył się według części doktryny o "rzeczowy" timesharing (dingliche Teilzeitnutzungsrecht). W KC austr. nie zostały sformułowane wspólne zasady dla ograniczonych praw rzeczowych. Dopiero doktryna i orzecznictwo wypracowały takie reguły.  Główne zasady austriackich praw rzeczowych nie odbiegają zasadniczo od regulacji polskiej. Należą do nich:1) numerus clausus praw rzeczowych – obowiązuje zamknięty katalog praw rzeczowych. Zainteresowani nie mogą tworzyć konstrukcji nieprzewidzianych w ustawie ani modyfikować ich treści;2) jawność praw rzeczowych – istnienie praw rzeczowych powinno być widoczne dla osób trzecich. Takie uzewnętrznienie jest warunkiem i podstawą ich ochrony prawnej. Przy ustanawianiu i przenoszeniu praw rzeczowych jawność ma zapewnić tzw. modus, który przy rzeczach ruchomych polega zasadniczo na wydaniu rzeczy lub przeniesieniu posiadania w inny ustawowo przewidziany sposób, a przy prawach na nieruchomościach – na wpisie do księgi wieczystej. Ustawodawca nie jest tu jednak całkiem konsekwentny i dopuszcza też wydanie przez oświadczenie woli8;3) indywidualizacja (Spezialität) praw rzeczowych polegająca na przyporządkowaniu praw rzeczowych do określonych rzeczy. Zbiory rzeczy i masy majątkowe nie mogą być jako całość przedmiotem prawa rzeczowego – prawa mogą być ustanawiane tylko na ich poszczególnych składnikach i też oddzielnie przenoszone. Niemniej jednak dopuszczalne jest przejście uno actu majątku na następcę prawnego w drodze sukcesji uniwersalnej9;4) kauzalność (Kausalität) – zasada przyczynowości przy rozporządzaniu prawami rzeczowymi traktowana jest jako jedna z głównych zasad prawa rzeczowego. Tylko przy istnieniu ważnego tytułu może nastąpić ważne przeniesienie prawa10. Ta zasada obowiązuje również w prawie zobowiązań.4 II. Sposoby nabycia i przyczyny wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych Podobnie jak w prawie polskim ograniczone prawa rzeczowe w Austrii powstają przede wszystkim na podstawie umowy zawartej pomiędzy właścicielem rzeczy a nabywcą prawa, zgodnie z zasadą przyczynowości. Umowa składa się z umowy obligacyjnej, zobowiązującej do przeniesienia albo ustanowienia prawa (Titel), oraz umowy rozporządzającej, rozumianej jako "uzgodnienie rzeczowe", czyli porozumienie o przejściu prawa. W praktyce umowa rozporządzająca...