Abstrakt
§ 1. Uwagi wstępne
W Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego wartko toczą się prace nad nowym Kodeksem cywilnym, czemu towarzyszyć powinna pogłębiona refleksja nad potrzebą zmian w ramach poszczególnych instytucji prawa cywilnego. Na zwolennikach tych zmian spoczywa zarówno ciężar dowiedzenia, że są one potrzebne, jak i wykazania, iż proponowane nowe rozwiązania czynią tym potrzebom zadość. Z wielu powodów cieżar ten nie jest łatwy do udźwignięcia. Trzeba mieć w szczególności na względzie, że korzenie obecnie obowiązującego Kodeksu cywilnego sięgają najbardziej żyznych pokładów polskiej myśli cywilistycznej, a poprawianie mistrzów zawsze jest obarczone dużym ryzykiem. Równie istotne jest to, że przez kilkadziesiąt lat Kodeks ten obrósł w obfite orzecznictwo i dorobek naukowy, wtopił się w krajobraz prawny, sięgając odgałęzieniami w różne dziedziny prawa. Jest obecnie jednym z niewielu czynników stabilizujących obrót prawny, trudzony ciągłymi zmianami legislacyjnymi.
Z drugiej strony warto zwrócić uwagę, że nieuchronnie przychodzi taki moment, kiedy każdy kodeks staje się przestarzały i cząstkowe zabiegi pielęgnacyjne nie są w stanie zachować jego świetności. Staje się wówczas więcej zawadą niż ostoją, pomnikiem, zasługującym bardziej na analizy historyczne, niż na stosowanie. Ocena, czy moment ten już nadszedł, jest zawsze bardzo trudna, pewne jest jednak, że nadejdzie i warto się nań przygotowywać. Dorobek wynikający z tych przygotowań przyda się zawsze, jeżeli nie dziś, to jutro.
Z tego punktu widzenia przydatne wydają się m.in. szczegółowe analizy, których myślą przewodnią jest konfrontacja rodzimego dorobku z nowszymi tendencjami rozwojowymi cywilistyki europejskiej i które wskazują zarazem kierunek i kształt możliwych rozwiązań ustawowych. Czas jest dogodny dla takich analiz, ponieważ cywilistyczna Europa żyje pracami nad Common Frame of Reference (CFR), co owocuje ogromnym i bardzo interesującym dorobkiem prawnoporównawczym.
Z góry należy zaznaczyć, że niniejsze opracowanie realizuje te założenia tylko częściowo, bowiem powstało ono jako roboczy materiał do wykorzystania w pracach Zespołu ds. Czynności Prawnych kierowanego przez Profesora Z. Radwańskiego i w zamiarze autora nie było przeznaczone do publikacji. Rzutowało to zarówno na język, jak i treść opracowania. Nie należy zatem po nim oczekiwać ani szczególnej finezji językowej, ani całościowej, wyczerpującej i krytycznej analizy problematyki wad oświadczenia woli, uwzględniającej w pełni krajowy (a tym bardziej zagraniczny) dorobek doktrynalny i orzeczniczyW tym zakresie podstawowy charakter zachowuje nadal dzieło B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Wady.. Zachęcony do publikacji, w szczególności ze względu na "walory informacyjne" pracy, autor czyni to z wahaniem, świadomy jej niedoskonałości i tego, że nadanie pracy satysfakcjonującego kształtu publikacyjnego wymagałoby właściwie napisania tekstu od nowa oraz znacznego uszczegółowienia, a niekiedy także pogłębienia wywodu naukowego.
Owo robocze opracowanie składa się z trzech części. Pierwszą i najobszerniejszą poświęcono naszkicowaniu rozwiązań kodyfikacyjnych przyjętych w tych kontynentalnych systemach prawnych, które wywarły lub wywierają największy wpływ na europejską myśl cywilistyczną (prawo francuskie, niemieckie, szwajcarskie i holenderskie), jak również przybliżeniu dotychczasowych wyników prac nad Common Frame of Reference. Druga część poświęcona jest syntetycznej prezentacji rodzimego dorobku kodyfikacyjnego. Obie te części mają niejako odtwórczy charakter. Od drobiazgowej i krytycznej analizy obejmującej cały zakres problematyki wad oświadczenia woli istotniejsze było tu przejrzyste pod względem układu i zarazem syntetyczne przybliżenie obcych i rodzimych rozwiązań kodyfikacyjnych. W ramach części pierwszej szczególną wagę przywiązywano -- co jest szczególnie ważne w perspektywie rekodyfikacyjnej -- do przedstawienia systematyki i brzmienia przepisów, w roboczych tłumaczeniach ceniąc jednak bardziej wierność oryginałowi niż elegancję języka. Prezentacja dorobku doktryny (i ewentualnie orzecznictwa) nie miała tu realizować ambicji "bibliograficznych", lecz służyć lepszemu zrozumieniu znaczenia przepisów, co uzasadniało jej ograniczenie w zasadzie do poglądów dominujących. Natomiast w przedstawieniu rodzimego dorobku naukowego i orzeczniczego dotyczącego przepisów obecnie obowiązujących szczególną uwagę skupiono na dostrzeżeniu ujawnionych dotychczas niedoskonałości legislacyjnych i wątpliwości interpretacyjnych. Pierwiastki twórcze zawiera przede wszystkim część trzecia pracy, która została poświęcona przedstawieniu stosunkowo szczegółowej propozycji założeń do nowej przyszłej lub "zaprzyszłej" regulacji wad oświadczenia woli. Zapoznanie się z tymi założeniami może być interesujące choćby dlatego, że wywarły one pewne piętno na projekcie przepisów przyjętym początkowo w pracach Zespołu ds. Czynności Prawnych a następnie, z pewnymi zmianami, na posiedzeniach plenarnych Komisji Kodyfikacyjnej 29.8.2008 r. i 18.9.2008 r. W wielu miejscach pozwalają one na lepsze zrozumienie intencji projektu, ujawniając niejako motywy przepisów, których treść również zostanie w tekście przytoczona.