Abstrakt

Ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy¹ stanowi swego rodzaju sytuację nadzwyczajną, wywołując wiele skutków w zakresie prawa materialnego w odniesieniu do osoby, majątku i zobowiązań upadłego dłużnika. Wywiera ono również znaczny wpływ na stosunki pracy istniejące w upadłym przedsiębiorstwie. Upadłość ogłasza się wobec podmiotów znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, niewypłacalnych, w przypadku których możliwość dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym kontynuacji zatrudnienia staje pod znakiem zapytania. Dlatego też najbardziej dotkliwym dla pracowników skutkiem upadłości pracodawcy jest jej wpływ na ochronę trwałości stosunku pracy i temu zagadnieniu zostanie poświęcone niniejsze opracowanie.Uwagi wstępneZasadnicze znaczenie dla przebiegu procedury insolwencyjnej oraz skutków upadłości ma dokonane w ustawie z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze² rozróżnienie na upadłość połączoną z likwidacją majątku upadłego oraz upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami, które stanowią dwa równorzędne sposoby prowadzenia jednolitego postępowania upadłościowego³. O sposobie prowadzenia danego postępowania decyduje sąd w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, kierując się przesłankami określonymi w ustawie. Zgodnie z art. 14 PrUpadNapr upadłość z możliwością zawarcia układu ogłasza się wówczas, gdy zostanie uprawdopodobnione, że w ten sposób wierzyciele będą zaspokojeni w wyższym stopniu, niż nastąpiłoby to po przeprowadzeniu postępowania obejmującego likwidację majątku dłużnika⁴. Natomiast w sytuacji gdy brak jest podstaw do wyboru upadłości typu układowego, ogłasza się upadłość likwidacyjną (art. 15 PrUpadNapr). Redakcja przytoczonych przepisów ujawnia, że opcją preferowaną przez ustawodawcę jest upadłość z możliwością zawarcia układu, pod warunkiem że nie wpłynie ona negatywnie na poziom zaspokojenia wierzycieli upadłego⁵. Zapewnieniu elastyczności w wyborze optymalnego sposobu prowadzenia postępowania insolwencyjnego służy możliwość (art. 16 i 17 PrUpadNapr), a niekiedy obowiązek (art. 289 i 304 PrUpadNapr) zmiany tego sposobu przez sąd.Istotą postępowania prowadzonego w opcji likwidacyjnej jest zaspokojenie wierzycieli upadłego ze środków uzyskanych ze zbycia jego majątku. W tym wariancie dłużnik zostaje obligatoryjnie pozbawiony zarządu swym majątkiem (zwanym od chwili ogłoszenia upadłości masą upadłości). Zarząd tym majątkiem przechodzi w ręce syndyka, którego zadaniem jest przeprowadzenie likwidacji masy upadłości, z czym najczęściej (chociaż nie zawsze) wiąże się konieczność zakończenia spraw upadłego i zamknięcie należącego do niego przedsiębiorstwa, oraz dokonanie podziału uzyskanych w ten sposób funduszy.Zaspokojenie wierzycieli w przypadku drugiego typu postępowania następuje w drodze zawarcia i wykonania układu, w którym przewiduje się restrukturyzację zadłużenia upadłego. Może ona przybrać formę np. odroczenia wykonania zobowiązań, rozłożenia spłaty długów na raty czy zmniejszenia sumy długów (art. 270 PrUpadNapr). Wyjąwszy przyjęcie tzw. układu likwidacyjnego (art. 271 PrUpadNapr), ten sposób prowadzenia postępowania wiąże się z dalszym istnieniem przedsiębiorstwa dłużnika. Postępowanie to występuje w dwóch podstawowych wariantach. W pierwszym zarząd majątkiem pozostaje w rękach dłużnika, a w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości wyznaczany jest nadzorca sądowy. Do jego kompetencji należy wyrażanie zgody na czynności upadłego przekraczające zakres zwykłego zarządu (art. 76 ust. 3 PrUpadNapr), a także kontrolowanie czynności upadłego i jego przedsiębiorstwa. Brzmienie art. 76 ust. 1 PrUpadNapr wskazuje, że pozostawienie zarządu dłużnikowi powinno być zasadą, pozbawienie go zaś tego zarządu – wyjątkiem⁶, stosowanym w sytuacji gdy upadły nie daje rękojmi należytego jego sprawowania. W drugim wariancie zarząd masą upadłości zostaje odjęty dłużnikowi i przekazany w ręce wyznaczonego przez sąd zarządcy. Ponadto ustawa dopuszcza możliwość, że upadły zostaje pozbawiony zarządu jedynie nad częścią swojego majątku. W tej sytuacji powołuje się zarządcę, który w odniesieniu do części masy upadłości zarządzanej przez samego dłużnika pełni czynności zastrzeżone dla nadzorcy sądowego, a w stosunku do pozostałej części wykonuje czynności zarządcze (art. 156 ust. 3 zd. 2 PrUpadNapr).Ogłoszenie upadłości dłużnika nie pozbawia go ani podmiotowości prawnej, ani prawa własności, w związku z tym nie straci on statusu pracodawcy, jeśli zatrudnia pracowników⁷. W wyniku upadłości dochodzi natomiast do zmian w sferze reprezentacji upadłego. Jak wskazano powyżej, powołanie syndyka lub zarządcy pozbawia dłużnika prawa zarządu masą upadłości, w tym zakładem pracy, którym dla zatrudnionych pracowników jest przedsiębiorstwo upadłego. W takim przypadku syndyk lub zarządca zyskują na gruncie stosunków pracowniczych status osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, o której mowa w art. 3¹ KP⁸. Syndyk lub zarządca są więc również, w miejsce upadłego pracodawcy, uprawnieni do rozwiązywania umów o pracę z jego pracownikami. Natomiast w przypadku ogłoszenia upadłości układowej z zarządem własnym upadłego pozostaje on uprawniony do dokonywania czynności wynikających ze stosunków pracy, jeśli nie przekraczają one zakresu zwykłego zarządu (art. 76 ust. 3 PrUpadNapr)⁹.