Abstrakt
Około 40% skarg składanych do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) dotyczy wynagrodzeń1, w szczególności ich niewypłacenia, zaniżenia lub nieuprawnionego potrącenia. Przepis art. 11 pkt 7 ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy2 przyznaje inspektorowi pracy uprawnienie do nakazania pracodawcy wypłacenia należnego pracownikowi wynagrodzenia lub innego przysługującego mu świadczenia, jeśli stwierdzi w toku kontroli, że pracodawca obowiązkowi temu uchybił. Nakaz wypłaty wynagrodzenia lub innego przysługującego pracownikowi świadczenia (nakaz płatniczy) jest decyzją administracyjną podlegającą natychmiastowemu wykonaniu, a w przypadku niewykonania – egzekucji administracyjnej. Pracownicy traktują go jako drugą – obok postępowania przed sądem pracy – administracyjną drogę dochodzenia roszczeń o wynagrodzenia i inne świadczenia3. Celem niniejszego artykułu jest próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy nakaz płatniczy jest na tyle skutecznym środkiem prawnym, by przy jego użyciu organy PIP mogły „przymusić” pracodawcę do wypłacenia należnych pracownikom świadczeń. Uwagi wstępne Uprawnienie do wydawania nakazów płatniczych organy PIP uzyskały 25.8.2001 r., wraz z wejściem w życie nowelizacji4 ustawy z 6.3.1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy5. Do tego dnia naruszenia przepisów prawa pracy w zakresie wynagrodzeń regulowane były jedynie w drodze wystąpień inspektora pracy6. Z dniem 25.8.2001 r. ustawowy katalog władczych uprawnień PIP został poszerzony7 o prawo wydawania decyzji nakazowych w przypadku niewypłacenia przez pracodawcę należnego wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi (dalej zwanych ogólnie wynagrodzeniem). Nakazy płatnicze miały być narzędziem walki z rozszerzającym się zjawiskiem niewypłacania lub zaniżania wynagrodzeń pracowniczych i pomocą w szybszym, niż w postępowaniu sądowym, dochodzeniu należnych pracownikom świadczeń8. Miały też wzmocnić efektywność działania PIP w realizowaniu jej funkcji nadzorczo-kontrolnej nad przestrzeganiem przepisów dotyczących wynagrodzeń. Efektywność działania PIP zależy od skuteczności środków prawnych, w jakie organ ten został wyposażony, i możliwości władczej ingerencji umożliwiającej egzekwowanie od pracodawców przestrzegania przepisów prawa pracy. Podstawową metodą władczego działania PIP jest mający formę decyzji administracyjnej nakaz usunięcia stwierdzonych podczas kontroli naruszeń prawa pracy oraz zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, w tym wypłaty należnego pracownikowi wynagrodzenia lub innego świadczenia wynikającego ze stosunku pracy9. Przyznanie organom PIP kompetencji do orzekania w drodze decyzji administracyjnych o obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę wzbudziło wiele kontrowersji. Pojawiły się głosy, że wraz z przyznaniem tego uprawnienia powstał dualizm kompetencyjny10 oraz że inspektor pracy wkroczył w obszar działania sądu, co spowodowało pewną wadę systemową11 i naruszyło konstytucyjną zasadę trójpodziału władzy oraz sądowego wymiaru sprawiedliwości12. Dyskusje na temat konstytucyjności nakazów płatniczych ucichły, gdy w tej kwestii wypowiedział się TK, który zdecydowanie odrzucił zarzut, jakoby stosowanie przez organy PIP nakazów płatniczych oznaczało ingerencję w sferę spraw prywatnoprawnych zastrzeżonych do właściwości sądów powszechnych13. Uzasadnienie tego stanowiska oparte zostało na wyjaśnieniu istoty nakazu płatniczego i funkcji, jaką on pełni.