Abstrakt

W świetle trwających prac nad projektem przepisów rozszerzających prawo zrzeszania się w związkach zawodowych na osoby zarobkowo wykonujące pracę niebędące pracownikami nasuwa się pytanie o pozostałe prawa zbiorowe tych osób. Istotą zrzeszania się jest bowiem obrona praw i interesów zrzeszonych, realizowana dzięki innym prawom zbiorowym. W szczególności interesujące wydaje się pytanie o prawo do wszczęcia sporu zbiorowego oraz prawo do akcji zbiorowych, którym poświęcone jest niniejsze opracowanie.Uwagi ogólnePolskie przepisy prawa pracy, co do zasady, nie obejmują swym zakresem osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych lub samozatrudnienia. Obecnie trwają jednak prace nad rozszerzeniem prawa zrzeszania się w związkach zawodowych na te osoby. Są one rezultatem rozpoznania w 2012 r. przez Komisję Wolności Związkowej MOP skargi złożonej przez NSZZ Solidarność na Rząd RP, w wyniku której Komitet zalecił zmiany w prawie polskim¹ dostosowujące je do wymagań Konwencji MOP Nr 87 z 9.7.1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych². Osoby samozatrudnione oraz świadczące pracę na podstawie zlecenia mogą zrzeszać się w związkach zawodowych np. we Francji³, Hiszpanii⁴, Holandii⁵ czy Danii⁶. Z prawa tego korzystają różne grupy zawodowe, w szczególności artyści i dziennikarze⁷.O ile na aprobatę zasługują prace nad rozszerzeniem prawa zrzeszania się na osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych i pracujących na własny rachunek, o tyle pewne zastrzeżenia budzi planowany sposób regulacji tej kwestii. Z doniesień mediów oraz prasy wynika, że prawodawca zamierza kontynuować przyjęty, zarówno w ustawie z 8.10.1982 r.⁸, jak i z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych⁹, sposób ograniczenia prawa zrzeszania się przez szczegółowe wskazanie kategorii osób, którym wolno tworzyć związki zawodowe i przystępować do nich. Tymczasem takie unormowanie jest sprzeczne z wolnościowym charakterem prawa zrzeszania się w związkach zawodowych. Jak wskazuje się w doktrynie prawa konstytucyjnego, wolność nie wynika z prawa przedmiotowego (aktów prawnych) – prawo jej nie tworzy, lecz określa jedynie jej granice¹⁰. Biorąc pod uwagę, że w świetle prawa międzynarodowego oraz Konstytucji RP z 2.4.1997 r.¹¹ prawo zrzeszania się w formie związku zawodowego zalicza się do wolności związkowych, właściwe byłoby uznanie prawa zrzeszania się w związkach zawodowych wszystkich ludzi wykonujących zarobkowo pracę zawodową, ze wskazaniem kategorii osób, którzy z takiego prawa nie mogą skorzystać.W świetle projektowanego rozszerzenia prawa zrzeszania się w związkach zawodowych na osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych oraz samozatrudnionych, nasuwa się pytanie o ich pozostałe prawa zbiorowe. Prawo do zrzeszania się służy bowiem ochronie interesów zawodowych, która realizowana jest przez inne prawa zbiorowe. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ZwZawU związek zawodowy jest organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. W myśl art. 59 ust. 2 Konstytucji RP związki zawodowe mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie (art. 59 ust. 3 zd. 1 Konstytucji RP). Stąd też należy rozważyć, czy przyznanie prawa do zrzeszania się osobom zarobkowo wykonującym pracę, niebędących pracownikami, wymaga przyznania im pozostałych praw zbiorowych. W szczególności interesujące wydaje się pytanie o prawo do wszczęcia sporu zbiorowego oraz prawo do akcji zbiorowych, przez które należy rozumieć prawo do strajku i innej niż strajk akcji protestacyjnej. Prawo do akcji zbiorowych osób zarobkowo wykonujących pracę niebędących pracownikami uznaje się np. w Hiszpanii¹² czy też we Włoszech¹³.