Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autorka analizuje problematykę wynagrodzenia członków szczególnej grupy zawodowej, jaką są sędziowie. Specyfika statusu sędziów powoduje, iż zagadnienia związane z szeroko rozumianym wynagrodzeniem sędziowskim wykraczają poza samą relację praca – wynagrodzenie.Uwagi wstępneObowiązek pracodawcy polegający na świadczeniu pracownikowi wynagrodzenia za pracę jest jednym z koniecznych elementów stosunku pracy. Wynagrodzenie za pracę jest świadczeniem okresowym, które powinno być spełniane regularnie, w oznaczonych z góry odstępach czasu. Ponadto jest to świadczenie mające wartość majątkową, która wyrażona jest w pieniądzu, a wyjątkowo również częściowo w naturze. Istotne jest to, że wynagrodzenie przysługuje pracownikowi w zamian za świadczoną przez niego pracę1. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje co prawda prawo do wynagrodzenia, ale tylko wtedy gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 KP).Szczególny status prawny, jak też odpowiedzialność związana z działalnością orzeczniczą sędziów powoduje, że kwestie dotyczące wynagrodzenia członków tej grupy zawodowej uregulowane są zarówno na gruncie prawa polskiego, w tym w najwyższym akcie prawa krajowego, jakim jest Konstytucja RP z 2.4.1997 r.2, jak i prawa międzynarodowego.Jeśli chodzi o prawo międzynarodowe, to na uwagę zasługuje przede wszystkim zalecenie Nr R(94)12 dotyczące niezawisłości, efektywności i roli sędziów, przyjęte 13.10.1994 r. przez Komitet Ministrów Rady Europy3. Zalecenie to nie jest źródłem prawa, jednak powinno wywierać znaczący wpływ na systemy prawne poszczególnych państw członkowskich przez wskazanie właściwego kierunku rozwoju i pożądanego standardu europejskiego4. Zgodnie z zasadą I pkt 2 a ii oraz zasadą III pkt 1b, wynagrodzenie sędziowskie powinno być gwarantowane przez prawo, a państwa członkowskie mają zapewnić sędziom status i wynagrodzenie proporcjonalne do godności ich urzędu i ciężaru ich odpowiedzialności5.Z kolei w świetle pkt 6.1 i 6.2 Europejskiej Karty Statusu Sędziów z 8–10.7.1998 r.6 „wykonywanie zawodu sędziego uprawnia do otrzymywania wynagrodzenia, którego wysokość jest ustalana w sposób chroniący sędziego przed presją wywieraną na niego w celu osiągnięcia wpływu na treść wydawanych przez niego decyzji, a bardziej ogólnie – na jego postawę w procesie orzekania, poprzez negatywne oddziaływanie na jego niezawisłość i bezstronność. Wynagrodzenie sędziów zawodowych może być zróżnicowane ze względu na oceniane na podstawie przejrzystych kryteriów: staż pracy, pełnione funkcje lub znaczenie nałożonych na nich obowiązków”.Ponadto sędziowie są jedyną grupą zawodową, której wynagrodzenie zostało określone w Konstytucji. W świetle art. 178 ust. 2 tego aktu, sędziom należy zapewnić warunki pracy oraz wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu i zakresowi ich obowiązków. Na tle takiego sformułowania pojawia się spór dogmatyczny, który sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, „czy materialny status sędziów jest elementem struktury niezawisłości sędziowskiej?”7. Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że nie istnieje prosta zależność pomiędzy zasadą niezawisłości a statusem materialnym sędziów. Jeżeli bowiem by tak było, to należałoby stwierdzić, że sędzia, który nie otrzymuje odpowiedniego wynagrodzenia, nie jest niezawisły8. Innego zadnia jest J. Gudowski, który twierdzi, że status materialny sędziów to „jedna z podstawowych gwarancji niezawisłości”9.Kolejnym problemem może być niedookreśloność i ocenność sformułowań zawartych zarówno w Konstytucji, jak i w pozostałych przywołanych aktach prawnych. J.R. Kubiak proponuje trzyetapową interpretację pojęcia „wynagrodzenia proporcjonalnego do godności urzędu i ciężaru odpowiedzialności”, przewidzianego w zaleceniu z 1994 r., którą można jednak odnieść również do unormowania konstytucyjnego. Pierwszy etap to ustalenie wysokości wynagrodzeń sędziów w innych państwach i porównanie ich z zarobkami polskich sędziów. Drugi etap polega na analizie czynników, które wpływają na wysokość wynagrodzenia sędziów, i ustaleniu, czy wynagrodzenie to odpowiada godności urzędu sędziego. Ostatnim etapem jest natomiast stworzenie takiego modelu wynagradzania, który pozwoliłby na pogodzenie interesów sędziów i dobra wspólnego10.Istotne jest, że TK stoi na stanowisku, iż art. 178 ust. 2 Konstytucji stanowi wzorzec kontrolny dla oceny przepisów o wynagrodzeniach sędziów. Zdaniem TK adresatem tego przepisu są przede wszystkim organy państwa, do których kompetencji należy ustalanie tych wynagrodzeń. System wynagrodzeń sędziów, który spełnia konstytucyjne wymogi, nie stanowi przywileju konkretnego sędziego, jest natomiast jedną z gwarancji właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Norma zawarta we wskazanym przepisie Konstytucji nie może być jednak samodzielną podstawą ustalenia stawki wynagrodzenia sędziego, która to stawka musi być skonkretyzowana przez ustawodawstwo zwykłe11.Przepisy doprecyzowujące wysokość i podstawę ustalania wynagrodzenia sędziego są zawarte w ustawie z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych12. Regulujący te kwestie art. 91 PrSądPow był wielokrotnie nowelizowany i budził liczne kontrowersje w orzecznictwie, doktrynie, jak też w środowisku sędziowskim. Celem obecnych przepisów jest kształtowanie wynagrodzenia zasadniczego sędziów za pomocą obiektywnego i niezależnego od pozostałych władz wskaźnika. Ponadto Polska, wstępując do UE, zobowiązała się podnieść wynagrodzenie sędziów do poziomu średniej unijnej. W 2009 r. doszło więc do zmian mających zmierzać do zapewnienia sędziom odpowiedniego wynagrodzenia i zastosowano mechanizm waloryzacyjny z gwarancją nieobniżania średniej, od której naliczane jest wynagrodzenie13.W PrSądPow przyjęto mnożnikowy system wynagrodzeń sędziów. W systemie tym podstawami potrzebnymi do określenia wysokości wynagrodzenia są określone kwoty bazowe, a także ich wielokrotności, czyli mnożniki wskazane w pragmatykach pracowniczych. Taki system zawiera w sobie samoczynny mechanizm wzrostu wynagrodzeń, w postaci kwoty bazowej, która z roku na rok jest większa14. W świetle art. 91 § 1 i 1c PrSądPow wysokość wynagrodzenia sędziów, którzy zajmują równorzędne stanowiska sędziowskie, różnicuje staż pracy lub pełnione funkcje. Z kolei podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku jest przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17.12.1998 r. – o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych15. W świetle tego przepisu Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza kwotę przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do 7. roboczego dnia drugiego miesiąca każdego kwartału. Istotne jest to, że przeciętne wynagrodzenie może się zmieniać i ulegać zmniejszeniu, co w konsekwencji mogłoby prowadzić do obniżenia wynagrodzeń sędziów. Takiej sytuacji ma zapobiegać art. 91 § 1d PrSądPo, zgodnie z którym jeżeli przeciętne wynagrodzenie, określone w § 1c tego przepisu, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego, to przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości. Wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawkach, których wysokość jest ustalana z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki, służące do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach, określa załącznik do PrSądPow.