Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autor, na podstawie orzecznictwa SN, odnosi się do praktyki obciążania likwidatorów spółek kapitałowych lub innych osób prawnych odpowiedzialnością za niezapłacone przez nie składki na ubezpieczenia społeczne. Odpowiedzialność osób trzecich za nieuiszczone składki na ubezpieczenia społeczne (w tym także odpowiedzialność likwidatorów) została uregulowane w sposób szczególny, przepisami wymagającymi ścisłej wykładni. Niemniej ich zastosowanie w praktyce budzi nadal liczne wątpliwości. Zasady odpowiedzialności Odpowiedzialność likwidatorów za nieuiszczone przez firmę składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych ZUS opiera się na treści art. 31 i art. 32 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych1, które odsyłają do art. 116 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa2. Zgodnie bowiem z art. 116 OrdPodU, za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:Przy czym odpowiedzialność członków zarządu obejmuje tylko zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 OrdPodU powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu (§ 2 art. 116 OrdPodU). Dla przyjęcia odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za zobowiązania z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne konieczne jest zatem ustalenie, że termin ich płatności upłynął w czasie pełnienia przez niego obowiązków członka zarządu, przerodziły się one w zaległości spółki, egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członek zarządu zaś nie wykazał żadnej z okoliczności zwalniającej go z odpowiedzialności za te zaległości. Należy zaznaczyć, że analogiczne zasady dotyczą też odpowiedzialności osób zarządzających innymi osobami prawnymi. Wynika to z art. 116a OrdPodU, według którego za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116 OrdPodU odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116 OrdPodU stosuje się tu odpowiednio. Wprawdzie art. 116 i 116a OrdPodU odnoszą się w swojej treści bezpośrednio tylko do odpowiedzialności członków zarządu oraz osób zarządzających innymi osobami prawnymi (np. dyrektorów przedsiębiorstw państwowych), to jednak SN w wyroku z 8.7.2008 r.3 stwierdził, że odpowiedzialność przewidzianą w art. 116 § 1 OrdPodU w zw. z art. 31 SysUbSpołU, związaną z bezskutecznością egzekucji składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych powstałych wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji, ponosi także były członek zarządu ustanowiony jej likwidatorem. W uzasadnieniu tego wyroku wskazywano, że członek zarządu, który doprowadził do faktycznej niewypłacalności spółki i postawił ją w stan likwidacji, a zwlekał z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, uniknąłby, jako likwidator, nie tylko sankcji odszkodowawczej za nieprawidłowe kierowanie spółką, lecz przede wszystkim doprowadziłby do przerzucenia obciążenia kosztami ubezpieczenia pracowników spółki – ubezpieczonych także w czasie jej likwidacji – na fundusz tworzony ze składek innych podmiotów. Dlatego też zdaniem SN taka sytuacja jest nie do zaakceptowania zarówno w odniesieniu do członków zarządu, jak i likwidatorów spółki, niezależnie od istniejących między nimi różnic w podstawach reprezentacji spółki4.a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.