Abstrakt
Niniejsze opracowanie ma na celu ukazanie relacji zachodzącej między podnoszeniem kwalifikacji zawodowych a zatrudnieniem. Podjęte rozważania zmierzają do uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy w świetle obowiązujących przepisów prawnych brak wymaganych kwalifikacji zawodowych może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia pracownikowi warunków pracy lub płacy bądź dokonania przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę.
Wprowadzenie
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych nabrało nowego znaczenia w warunkach gospodarki postindustrialnej, która wyparła tradycyjny model gospodarki przemysłowej1. W nowej rzeczywistości wiedza i umiejętności stały się dobrem o cennej wartości porównywalnym z kapitałem2. Edukacja zawodowa stanowi zatem nie tylko istotny czynnik zawodowego i osobistego rozwoju pracownika, ale przede wszystkim umożliwia pracownikowi ulokowanie i utrzymanie się na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy. W zmienionych warunkach społeczno-gospodarczych przeobrażeniu uległ bowiem model zatrudnienia. Model tradycyjnego zatrudnienia, oparty na pewności konkretnego miejsca pracy (job security), w którym ochrona pracownika sprowadza się do ochrony trwałości stosunku pracy, ustąpił na rzecz modelu opartego na pewności zatrudnienia (employment security), gdzie ochrona pracownika skupia się na zwiększeniu jego zdolności do pozostania na rynku pracy w warunkach dużego wahania zapotrzebowania na siłę roboczą3.
Skutki braku wymaganych kwalifikacji zawodowych
Na gruncie obowiązującego stanu prawnego podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie jest przedmiotem powszechnego, pracowniczego obowiązku. Natomiast w dalszym ciągu obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych spoczywa na niektórych kategoriach pracowników4, a także może wynikać z umowy o pracę bądź z autonomicznych źródeł prawa pracy. Poza tymi sytuacjami, aktualnie5, pracownik nieposiadający wymaganych kwalifikacji zawodowych nie ma prawnego obowiązku ich uzupełnienia. Nałożenie na pracownika obowiązku podniesienia kwalifikacji zawodowych zależy zatem od woli samych zainteresowanych stron stosunku pracy. Strony samodzielnie ustalają zasady i termin uzupełnienia brakujących kwalifikacji, ewentualnie decydują o zwolnieniu pracownika z tego obowiązku ze względu na dowolnie obrane przez siebie kryteria. Pracodawca decyduje o skutkach braku wymaganych kwalifikacji zawodowych przez pracownika oraz o konsekwencjach ich nieuzupełnienia, w razie nałożenia na pracownika takiego obowiązku.
Wobec powyższego pojawia się pytanie, czy pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy bądź zastosować wypowiedzenie definitywne umowy o pracę na czas nieokreślony z powołaniem się na braki w kwalifikacjach zawodowych wymaganych od pracownika zatrudnionego na danym stanowisku pracy czy też potrzebnych do wykonywania umówionego rodzaju pracy bez narażenia się na zarzut, że dokonane w takich warunkach wypowiedzenie jest bezzasadne.
Wypowiedzenie definitywne i wypowiedzenia zmieniające – przyczyny uzasadnione
Kodeks pracy w art. 30 § 4 nakłada na pracodawcę obowiązek podania w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę na czas nieokreślony przyczyny uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie. Powołany przepis, zgodnie z art. 42 § 1 KP, ma odpowiednie zastosowanie do wypowiedzenia warunków pracy lub płacy w bezterminowej umowie o pracę. Ustawodawca formułując pod adresem pracodawcy obowiązek uzasadnienia zmiany bądź rozwiązania umowy o pracę, nie definiuje pojęcia „przyczyna uzasadniająca”, nie wskazując również, nawet przykładowo, katalogu okoliczności, które swym zakresem obejmuje wskazany termin. Posłużenie się w ustawie klauzulą generalną daje organom stosującym prawo możliwość dokonania oceny zasadności wypowiedzenia przez pryzmat okoliczności indywidualnego przypadku6. Bogate orzecznictwo SN i sądów powszechnych w tym zakresie świadczy o istotnych trudnościach, jakie w praktyce wciąż wywołuje poprawne wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie7. Pracodawca często formułuje przyczynę w sposób ogólnikowy, podaje przyczynę nierzeczywistą bądź powołuje się na okoliczności, które w konkretnej sytuacji nie mogą uzasadniać wypowiedzenia. Kwestia ta jest o tyle istotna, że bezzasadne wypowiedzenie uprawnia pracownika do sądowego dochodzenia roszczeń z art. 45 § 1 KP.
Brak ustawowego obowiązku podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie oznacza, że [...]