Abstrakt
Europejska Karta Społeczna (EKS) z 1961 r. oraz Zrewidowana Europejska Karta Społeczna (ZEKS) z 1996 r. stanowią źródła prawa międzynarodowego. Rada Europy poprzez regulacje prawne wyrażone w Karcie prezentuje międzynarodowe standardy ochrony praw społecznych, wspólne cele polityki społecznej dla państw członkowskich oraz buduje więzi między tymi państwami.
Polska podpisała i ratyfikowała EKS oraz podpisała, ale jeszcze nie ratyfikowała ZEKS. Do stania się stroną ZEKS wystarczy, jeżeli Polska ratyfikuje 5 paragrafów i 1 artykuł EKS lub ZEKS. Polska powinna ratyfikować również 1 z bezwzględnie obowiązujących artykułów Karty, czyli art. 6 § 4, art. 13 § 1 i 4 lub art. 7 albo art. 20 ZEKS.
W niniejszym artykule autor rozpatrzy możliwość ratyfikowania przez Polskę jednego z bezwzględnie obowiązujących przepisów Karty, a mianowicie art. 6 § 4 gwarantującego partnerom społecznym prawo do akcji zbiorowej.
Uwagi wstępne
Zgodnie z brzmieniem art. 6 § 4 Karty państwa w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do rokowań zbiorowych powinny uznać prawo pracowników oraz pracodawców do zbiorowego działania w przypadku konfliktów interesów. W polskim prawie problematykę akcji zbiorowych reguluje ustawa z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych1. W tym miejscu należałoby rozpatrzyć, czy polska regulacja prawna dotycząca organizowania akcji zbiorowych odpowiada przepisowi Karty i standardom europejskim. W przeciwnym razie należy postawić pytanie, czy ratyfikację art. 6 § 4 uznać za nieistotną i pominąć ją, czy może dokonać zmian w ustawie polskiej.
Problemy te należy rozwiązać, analizując nie tylko sam art. 6 § 4 Karty, lecz także orzeczenia Europejskiego Komitetu Praw Społecznych określające standardy międzynarodowe.
Artykuł 6 § 4 Karty a polskie regulacje prawne
1. Lokaut
Artykuł 6 § 4, przyznając prawo do organizowania akcji zbiorowych, wspomina tylko o strajku jako przykładzie takiej akcji zbiorowej przysługującej pracownikowi. Nie wymienia poza tym żadnych innych rodzajów tego typu form akcji. W SporyZbU polski ustawodawca do form akcji zbiorowych zaliczył rokowania, mediacje, arbitraż społeczny i jako ostateczność strajk. Oczywiście takie formy są w pełni zgodne ze standardami Karty, ponieważ Komitet zainteresowany jest jedynie poznaniem tych akcji jako legalnie podejmowanych. Warto zauważyć, że w polskiej ustawie są to środki, jakie przysługują tylko stronie pracowniczej. W ustawie nie ma natomiast mowy o jakiejkolwiek akcji zbiorowej przewidzianej dla pracodawców. W związku z powyższym pojawia się już pierwszy problem. Czy polska regulacja pod względem podmiotowym nie stanowi pewnego ograniczenia w stosunku do Karty, a tym samym nie spełnia jej standardów? Karta przyznaje bowiem wyraźnie prawo do akcji zbiorowej obu stronom stosunku pracy, czyli pracownikowi i pracodawcy. Wprawdzie art. 6 § 4 nie wymienia akcji zbiorowej przysługującej pracodawcy, to jednak Komitet wyraził zapatrywanie, że środkiem gwarantującym obronę interesów jest lokaut.
Lokaut to powstrzymanie się pracodawcy od dostarczania pracownikom pracy, którego istota polega na wywarciu przez pracodawcę bezpośredniej lub pośredniej presji zarówno ekonomicznej, jak i psychologicznej na pracowników w celu zmuszenia ich do akceptacji stanowiska pracodawcy2. W polskim zbiorowym prawie pracy lokaut nie występuje, w związku z czym większość doktryny uważa, że pracodawcy nie mogą go stosować3. Prezentowany jest również pogląd, że brak regulacji prawnej oznacza nieograniczoną swobodę pracodawcy w ogłoszeniu lokautu4. B. Cudowski w swoim opracowaniu opowiada się za przyznaniem pracodawcom prawa lokautu i uważa, że powinno to nastąpić na drodze legislacyjnej. Ponadto stwierdza, że lokaut powinien być wprowadzony w odpowiedzi na strajk, przez co gwarantowałby pracodawcy równość stron sporu zbiorowego5.
W takiej sytuacji należałoby się zastanowić, czy rzeczywiście lokaut musi być regulowany ustawowo. Według Komitetu brak podstawy prawnej w przepisach prawa zbiorowego do organizowania zasad czynienia użytku z prawa do lokautu nie stanowi naruszenia standardów międzynarodowych6. Ponadto Komitet nie zobowiązuje państw członkowskich do zadeklarowania pracodawcom prawa do organizowania lokautu. Natomiast Komitet za naruszenie standardów uznaje sytuację, w której przepisy prawa pracy traktowałyby lokaut jako delikt i zezwalały na nałożenie sankcji karnych na pracodawców. Lokaut, zdaniem Komitetu, jest traktowany jako prawnie dozwolona metoda obrony interesów pracodawcy przed akcjami zbiorowymi podejmowanymi przez pracowników. Dlatego też lokaut akceptowany jest przez Komitet, ale w formie defensywnej. Na temat ofensywnych lokautów Komitet nie zajął wyraźnego stanowiska7. W związku z wyżej zaprezentowanym stanowiskiem Komitetu należałoby się zgodzić z A.M. Świątkowskim, że brak regulacji prawnej gwarantującej pracodawcom prawo do lokautu nie stanowi przeszkody w ratyfikowaniu przez Polskę art. 6 § 4 ZEKS8. Ponadto art. 6 § 4 Karty nie jest interpretowany przez Komitet jako mający zapewnić równowagę stronom w zbiorowych stosunkach pracy.
2. Podmioty uprawnione do zorganizowania akcji zbiorowej
Warunkiem niezbędnym do podjęcia akcji zbiorowej jest wystąpienie konfliktu interesów pracowników i pracodawcy. A zatem akcje zbiorowe, strajki mogą być organizowane w celu ochrony interesów ekonomicznych, społecznych, zawodowych, związkowych, kwestii dotyczących warunków pracy i płacy. Pod tym względem regulacja polskiej ustawy jest zgodna z Kartą, ponieważ zakres przedmiotowy sporów zbiorowych dotyczy warunków pracy, płacy lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych (art. 1 SporyZbU).
Problemy natomiast może budzić [...]