Abstrakt

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 4.11.2010 r. sprawy z powództwa Jana D. przeciwko „N” Sp. z o.o. w P. poprzednio „T” Sp. z o.o. w P. o odprawę pieniężną, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku SO w O. z 30.12.2009 r. […],

1) oddala skargę kasacyjną,

2) zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Wyrokiem z 8.10.2009 r. SR w K. uwzględnił powództwo Jana D. przeciwko „N” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. (uprzednio „T” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P.) o zapłatę kwoty 52 500 zł z ustawowymi odsetkami tytułem rekompensaty za rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn niedotyczących powoda.

Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny. Powód Jan D. był zatrudniony firmie „V” SA w P. od 11.1.1973 r. „T” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. 1.5.2007 r. przejęła w trybie art. 23¹ KP firmę „V” SA wraz z jej pracownikami, stając się również nowym pracodawcą powoda. W pozwanej spółce obowiązuje zakładowy układ zbiorowy pracy, według którego, w przypadku dokonywania zwolnień pracowników przejętych z „V” SA w P. z przyczyn niedotyczących pracowników, stosowany będzie wobec nich program dobrowolnych odejść z pracy przez okres 10 lat od daty przejęcia zakładu. Z postanowień układu wynika, że powyższe zasady nie mają zastosowania w przypadku redukcji zatrudnienia w wyniku kryzysu gospodarczego, co oznacza w szczególności utratę klienta, zmniejszenie wielkości zamówień produkcyjnych, zmianę technologii, utratę konkurencyjności lub inne przyczyny niezależne od spółki. Według załącznika Nr 2 do wyżej wymienionego układu, przy rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika, pracodawca wypłaca pracownikom rekompensatę. W przypadku gdy staż pracy pracownika wynosi ponad 25 lat, rekompensata wynosi równowartość 24-miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o odprawę pieniężną wypłaconą na podstawie ustawy z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm., dalej jako: ZwolGrupU).

Związki zawodowe działające przy pozwanej spółce 14.1.2009 r. zostały powiadomione o kryzysie gospodarczym. Zarząd pozwanej spółki wskazywał na spadek zamówień i podawał, że utrzymanie stanu zatrudnienia na obecnym poziomie nie jest dalej możliwe. W formie komunikatu 16.1.2009 r. poinformowano wszystkich pracowników o kryzysie gospodarczym i o konieczności dostosowania wielkości i struktury zatrudnienia do zmniejszonych potrzeb klientów.

Do wykonującego pracę powoda 24.1.2009 r. przyszedł prezes pozwanej spółki Zbigniew G. i oznajmił, że na terenie firmy syna powoda – Macieja D. – znaleziono dwa pojemniki z aluminium o wadze około 7 ton, stanowiące własność pozwanej spółki. Prezes Zbigniew G. miał informacje od bezpośredniego przełożonego powoda, że powód mieszka razem z synem Maciejem D., w związku z czym podejrzewał, że powód wiedział o tym, że u jego syna znajduje się „nielegalnie aluminium” należące do pozwanej spółki. W trakcie rozmowy prezes spółki kazał powodowi opuścić zakład pracy. Przy kolejnej rozmowie z powodem prezes Zbigniew G. powiedział, że mało prawdopodobne jest, aby powód nie wiedział o tym, co robi jego syn. Następnie prezes polecił dyrektorowi personalnemu Karolowi S., aby rozwiązał z powodem umowę o pracę w drodze wypowiedzenia.

W końcu doszło do rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron 31.1.2009 r. z przyczyn niedotyczących pracownika. W porozumieniu postanowiono, że powód otrzyma 3-miesięczną odprawę pieniężną, zgodnie z ZwolGrupU, która to odprawa wyczerpuje wszelkie roszczenia powoda względem pracodawcy. Dyrektor Karol S. poinformował powoda, że rekompensata wynikająca z układu zbiorowego pracy mu nie przysługuje, ponieważ jest kryzys gospodarczy, o czym zarząd poinformował związki zawodowe pismem z 14.1.2009 r.

Powód 4.2.2009 r. wysłał do zarządu spółki pismo, w którym oświadczył, że przy podpisywaniu porozumienia z 30.1.2009 r. został wprowadzony w błąd co do przysługujących mu świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Powód stwierdził, że podczas rozmów i podpisywania porozumienia pominięto postanowienia układu zbiorowego pracy, jaki obowiązuje u pracodawcy, a w szczególności załącznik Nr 2 określający „Program dobrowolnego rozwiązywania stosunku pracy za porozumieniem stron”. Wartość rekompensaty określił na 52 500 zł. W odpowiedzi na to pismo pozwana spółka poinformowała powoda, że zgodnie z zawartym porozumieniem powodowi przyznano odprawę pieniężną, która wyczerpuje wszystkie roszczenia wobec pracodawcy. Powód był świadom konsekwencji zawarcia porozumienia, zatem brak jest podstaw do uchylenia się od skutków prawnych złożonego przez niego oświadczenia woli.

Do wszystkich pracowników spółki 13.2.2009 r. wystosowano komunikat, w którym określono nowe zasady dobrowolnych rozwiązań stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Pozwana spółka 4.3.2009 r. zawarła ze związkami zawodowymi działającymi przy „T” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. porozumienie w sprawie odpraw dla pracowników uprawnionych do świadczeń przedemerytalnych.

Oceniając stan faktyczny, sąd I instancji nie podzielił stanowiska pozwanego, że z uwagi na kryzys gospodarczy postanowienia układu nie obowiązywały w dacie rozwiązywania z powodem stosunku pracy. Powołał się na przepis art. 241²⁷ § 1 KP stanowiący, że ze względu na sytuację finansową pracodawcy strony układu zakładowego mogą zawrzeć porozumienie o zawieszeniu stosowania u danego pracodawcy, w całości lub w części, układu oraz układu ponadzakładowego, bądź jednego z nich, na okres nie dłuższy niż 3 lata. Uznał, że układ może być zawieszony, ale w wyniku porozumienia stron układu, w którym konkretnie określa się, czy układ zawiesza się w całości, czy w części, a jeżeli w części, to jakiej oraz na jaki okres. Stwierdził, że w toku prowadzonego postępowania dowodowego strona pozwana nie wykazała, aby do zawarcia takiego porozumienia doszło. Mając powyższe na uwadze, sąd stwierdził, iż pracodawca działający przez dyrektora personalnego istotnie wprowadził powoda w błąd, twierdząc, że występują okoliczności, w których nie musi stosować postanowień programu dobrowolnego rozwiązywania stosunków pracy. Powód działał pod wpływem błędu w rozumieniu art. 84 KC w zw. z art. 300 KP.

Strona pozwana zarzuciła w apelacji od powyższego wyroku naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a) art. 233 KPC przez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału polegającą na przyjęciu, że przyczyną rozwiązania umowy o pracę była przyczyna niedotycząca pracownika, a także naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie:

b) art. 65 KC poprzez przyjęcie, że program dobrowolnych odejść ma zastosowanie, w przypadku gdy inicjatywa zawarcia porozumienia o rozwiązaniu stosunku pracy wyszła od pracownika i gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy była przyczyna dotycząca pracownika;

c) art. 241²⁷ KP przez przyjęcie, że postanowienia układu zbiorowego pracy obowiązującego u pozwanego stanowiące, że programu dobrowolnych odejść nie stosuje się w przypadku redukcji zatrudnienia w wyniku kryzysu gospodarczego, stanowiły instytucję zawieszenia części układu zbiorowego pracy i w tym zakresie podlegały warunkom przewidzianym w art. 241²⁷ KP oraz

d) art. 8 KP przez przyjęcie, że żądanie zapłaty rekompensaty nie było sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego w sytuacji, w której powód wiedział, że przesłanka warunkująca prawo nabycia rekompensaty, tj. rozwiązanie umowy o pracę z przyczyny niedotyczącej pracownika, nie była rzeczywistą przyczyną rozwiązania umowy o pracę, a została wpisana do porozumienia o rozwiązaniu stosunku pracy wyłącznie na prośbę powoda.

Wyrokiem z 30.12.2009 r. sąd II instancji uznał apelację za zasadną i zmienił zaskarżony wyrok w całości, oddalając powództwo.

W uzasadnieniu sąd II instancji wskazał, że ustalenia poczynione przez sąd I instancji, zawarte w części pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku opisującej ustalony stan faktyczny, są w zasadzie prawidłowe, jednak sąd ten przy dokonywaniu oceny prawnej ustalonych faktów pominął pewne okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd II instancji zwrócił przede wszystkim uwagę na motywy podjętej przez pracodawcę decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy z powodem wynikające ze znalezienia na terenie firmy syna powoda (dzierżawionym od strony pozwanej) pojemników z aluminium należącym do strony pozwanej. Sąd wskazał, że bez względu na to, czy stanowisko pozwanego było zasadne i czy podane okoliczności mogły być ocenione jako wystarczająco uzasadniające wypowiedzenie powodowi umowy o pracę, nie sposób ocenić ich jako przyczyn niedotyczących pracownika w rozumieniu ZwolGrupU oraz obowiązującego u strony pozwanej zakładowego układu zbiorowego pracy. Podkreślił również, że strona pozwana twierdziła, iż chociaż stanowisko powoda nie miało być objęte restrukturyzacją i przed ujawnieniem wskazanych okoliczności powodujących utratę zaufania do powoda nie planowano jego zwolnienia, to ostatecznie zgodziła się na rozwiązanie umowy z powodem w innym trybie na jego prośbę, mając na względzie jego długoletni staż pracy oraz nie chcąc go pozbawiać możliwości uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Te okoliczności faktyczne uznane zostały przez sąd za przyznane przez powoda na mocy art. 230 KPC. W tym kontekście sąd II instancji inaczej niż sąd I instancji ocenił zawarte przez strony porozumienie, w którym strony ustaliły „najbardziej korzystny dla powoda tryb rozwiązania umowy o pracę – z przyczyn niedotyczących pracownika – dający mu możliwość uzyskania świadczenia przedemerytalnego, chociaż w istocie nie było ku temu żadnych podstaw, a jednocześnie powód świadomie godził się na to, iż jedynym świadczeniem finansowym, jakie w związku z tym otrzyma od pracodawcy, będzie odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia”. W ocenie sądu II instancji, w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, nie ma zatem podstaw do przyjęcia, iż powód zawarł wspomniane porozumienie pod wpływem błędu wywołanego przez pracodawcę. Sąd I instancji wskazał, że skoro powód godził się na rozwiązanie stosunku pracy, to zawarcie porozumienia w istocie nie stawiało go w sytuacji gorszej niż w wypadku wypowiedzenia, a ponadto wiedział on również, iż strona pozwana godzi się zawrzeć porozumienie tylko na proponowanych warunkach i warunki te zaakceptował. Sąd przyznał także, że w świetle art. 84 KP i orzecznictwa SN dotyczącego tego przepisu powód nie mógłby skutecznie zrzec się prawa do rekompensaty w drodze zawartego z pracodawcą porozumienia. Podkreślił jednak, że istotne znaczenie mają względy, z jakich doszło do rozwiązania stosunku pracy. Nie były to przyczyny niedotyczące pracownika. Rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę za wypowiedzeniem byłoby mniej korzystne dla powoda niż porozumienie stron. Pozwany w zamian za szybkie rozwiązanie umowy o pracę umożliwił powodowi skorzystanie ze świadczenia przedemerytalnego i wypłacił mu 3-miesięczną odprawę z ZwolGrupU, a zatem sąd przyjął, że strony czyniły sobie wzajemne ustępstwa. Powód uzyskał możliwość otrzymania dodatkowych świadczeń, które by mu nie przysługiwały, jeśliby doszło do rozwiązania stosunku pracy przez pozwaną spółkę za wypowiedzeniem – nawet wtedy, gdyby to wypowiedzenie skutecznie zakwestionował przed sądem. W tej sytuacji sąd uznał żądanie powoda za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP).

Sąd II instancji nie podzielił także stanowiska sądu I instancji w przedmiocie wykładni i zastosowania art. 241²⁷ § 1 KP. Uznał, że umieszczenie w zakładowym układzie zbiorowym pracy postanowienia, że program dobrowolnych odejść z pracy, gwarantujący pracownikom rozwiązującym umowy o pracę za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika stosowne rekompensaty, nie będzie stosowany w przypadku redukcji zatrudnienia na skutek kryzysu gospodarczego, było skuteczne i stanowiło negatywną przesłankę stosowania tego programu. Zdaniem sądu II instancji umieszczenie takiego postanowienia w porozumieniu zbiorowym było dopuszczalne i niesprzeczne z art. 241²⁷ § 1 KP. Skoro zachodziła przesłanka uzasadniająca niestosowanie programu dobrowolnych odejść z pracy, to powód i tak nie nabyłby prawa do rekompensaty.

Powód w skardze kasacyjnej od powyższego wyroku zarzucił błędną wykładnię prawa materialnego, tj. art. 65 KC w zw. z art. 300 KP, art. 1 ust. 1 i 2 ZwolGrupU, a także art. 30 § 1 KP, art. 84 KP, art. 241²⁷ § 1 KP w zw. z postanowieniami zawartymi w załączniku Nr 2 z 2004 r. do zakładowego układu zbiorowego pracy – Zasady rozwiązywania stosunku pracy w firmie „V” SA oraz postanowieniami porozumienia z 16.3.2007 r., a także naruszenie art. 9 § 1 KP – poprzez jego niezastosowanie do postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy, a zwłaszcza zawartego przez pozwanego ze związkami zawodowymi porozumienia z 4.3.2009 r. w sprawie odpraw dla pracowników uprawnionych do świadczeń przedemerytalnych. Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 230 KPC.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że ocena sądu II instancji, zgodnie z którą porozumienie z 30.1.2009 r. jest jedynie formalnym uzewnętrznieniem uzgodnień stron, a prawdziwą przyczyną rozwiązania umowy o pracę jest przyczyna dotycząca pracownika, narusza prawo materialne – poprzez błędne zastosowanie art. 65 KC w zw. z art. 300 KP oraz art. 1 ust. 1 i 2 ZwolGrupU i art. 30 § 1 pkt 1 KP, gdyż doprowadza do stwierdzenia, iż pomimo zawarcia przez pracodawcę porozumienia z pracownikiem z inicjatywy oraz przyczyn zależnych od pracownika (jak w niniejszej sprawie sąd II instancji ustalił) dopuszczalne jest zastosowanie przez pracodawcę ZwolGrupU z uwagi na ustępstwa, jakie strony względem siebie czynią.

Ponadto, zdaniem skarżącego, sąd II instancji nie tylko przyjął inny niż rzeczywisty sposób rozwiązania umowy o pracę, ale też zmodyfikował oraz połączył dwa różne sposoby – porozumienia stron z art. 30 § 1 pkt 1 KP oraz porozumienia stron z „przyczyn niedotyczących pracowników”, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ZwolGrupU, co jest sprzeczne z postanowieniem art. 30 KP, który zawiera katalog zamknięty i nie dopuszcza modyfikacji sposobów rozwiązania umów tam wskazanych.

Skarżący wywiódł także, że powinien otrzymać odprawę z tytułu porozumienia zawartego przez pozwaną ze związkami zawodowymi 4.3.2009 r. w sprawie odpraw dla pracowników uprawnionych do świadczeń przedemerytalnych. Zgodnie bowiem z postanowieniami porozumienia zawartego pomiędzy pozwaną a „T” Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, „TG” oraz związkami zawodowymi „V” SA, w przypadku redukcji w trakcie kryzysu gospodarczego „taka redukcja zatrudnienia będzie przedmiotem dalszej dyskusji i negocjacji ze związkami zawodowymi”. Wynikiem tego było porozumienie z 4.3.2009 r., które (jako źródło prawa pracy – art. 9 § 1 KP) powinno objąć także powoda.

Zdaniem skarżącego, błędny jest także pogląd sądu II instancji, że umieszczenie w zakładowym układzie zbiorowym pracy postanowienia, iż program dobrowolnych odejść z pracy, gwarantujący pracownikom rozwiązującym umowy o pracę za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika stosowne rekompensaty, nie będzie stosowany w przypadku redukcji zatrudnienia na skutek kryzysu gospodarczego, było skuteczne i stanowiło negatywną przesłankę stosowania tego programu. Powołał się w tej kwestii na uchwałę SN z 22.2.2009 r., I PZP 12/07 (OSNP Nr 19–20/2008, poz. 279) i stwierdził, że zmiana postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy może nastąpić tylko w trybie przewidzianym w ustawie, nawet gdy układ ten przewiduje możliwość uchylenia zasad wypłacania świadczenia płacowego na skutek niezadowalającej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa.

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 230 KPC, skarżący stwierdził, że sąd, uznając za przyznane przez powoda okoliczności podnoszone przez pozwaną przed sądem I instancji, naruszył ten przepis. Nie pouczył bowiem powoda, działającego bez profesjonalnego pełnomocnika, że fakt, co do którego się nie wypowiedział, posłuży na równi z wynikami dowodów do poczynienia ustaleń faktycznych, co miał obowiązek uczynić (wyrok SN z 19.10.2005 r., V CK 260/05).

W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasadniczą i decydują kwestię w niniejszej sprawie stanowi przyczyna [...]