Abstrakt

Stosunek pracy trwa do momentu jego ustania, co może być spowodowane rozwiązaniem bądź wygaśnięciem umowy o pracę. Różnica pomiędzy tymi dwiema formami ustania stosunku pracy polega na tym, że do rozwiązania dochodzi w drodze czynności prawnej, na skutek złożenia oświadczenia woli przez jedną lub obie strony stosunku pracy, natomiast wygaśnięcie następuje z mocy samego prawa. Umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w Kodeksie pracy oraz w przepisach szczególnych (art. 63 KP). Śmierć pracownika oraz śmierć pracodawcy stanowią dwa spośród czterech kodeksowych zdarzeń powodujących wygaśnięcie stosunku pracy¹ i to one będą przedmiotem niniejszych rozważań.

Śmierć pracownika

Osobisty charakter świadczenia pracy podporządkowanej, do jakiej zobowiązany jest pracownik na podstawie umowy o pracę, sprawia, że z chwilą śmierci pracownika łączący go z pracodawcą stosunek pracy nie może być dalej kontynuowany. Biorąc to zdarzenie za podstawę ustania stosunku pracy, art. 63¹ § 1 KP przyjmuje, iż dzień śmierci pracownika jest momentem wygaśnięcia tego stosunku prawnego. Ściśle skonkretyzowany element osobowy, stanowiący jedną z charakterystycznych cech stosunku pracy nie pozwala na wstąpienie do tego stosunku w miejsce zmarłego pracownika jego następców prawnych. Obowiązek osobistego świadczenia pracy nie jest zatem przedmiotem dziedziczenia w rozumieniu art. 922 § 1 KC, który w tym kontekście stanowi o prawach i obowiązkach majątkowych wchodzących do spadku. Należy on bowiem do kategorii praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego, a te do spadku nie wchodzą (art. 922 § 2 KC).

Przedmiotem dziedziczenia mogą być natomiast wszelkiego rodzaju prawa majątkowe wynikające ze stosunku pracy. Przy czym prawa majątkowe, o których mowa w art. 63¹ § 2 KP, należące do kategorii praw, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 in fine KC), również nie wejdą do spadku, chyba że w danym przypadku brak będzie wspomnianych osób (art. 63¹ § 2 zd. 2 KP).

Regulacja zawarta w art. 63¹ § 2 KP wprowadza odrębny od dziedziczenia porządek następstwa prawnego, w zakresie sukcesji praw majątkowych ze stosunku pracy, modyfikując w ten sposób zakres podmiotowy osób uprawnionych do dziedziczenia określonych praw po osobie zmarłej. Przepis do grona tych osób zalicza wyłącznie małżonka pracownika oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych². A zatem chodzi o osoby należące do najbliższej rodziny pracownika, do utrzymania których przyczyniał się za swego życia. Udział każdej z tych osób w podziale omawianych praw majątkowych jest równy. Dopiero w przypadku braku takich osób prawa te wchodzą do spadku i podlegają regułom ogólnym postępowania spadkowego.

Krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej ustanawia regulacja zawarta w art. 65–71 EmRentyFUSU. Najogólniej rzecz ujmując, można powiedzieć, że przy spełnieniu określonych warunków (art. 68–71 EmRentyFUSU), do grona tych osób zalicza się:

– dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

– przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,

– małżonka zmarłego,

– rodziców zmarłego, za których uważani są również ojczym i macocha, a także osoby przysposabiające.

Rozwiązanie przyjęte w art. 63¹ § 2 KP pozwala członkom najbliższej rodziny zmarłego pracownika na szybkie uzyskanie należnych po nim świadczeń ze stosunku pracy, bez wymogu uprzedniego formalnego oczekiwania na stwierdzenie praw do spadku i jego podział³. Odrębny od prawa spadkowego charakter omawianej regulacji przejawia się również w tym, że każda ze wspomnianych osób należących do grona spadkobierców po zmarłym pracowniku uzyska udział w prawach majątkowych, o których mowa w art. 63¹ § 2 KP, niezależnie od istnienia bądź nieistnienia, a także zakresu swych praw do dziedziczenia po zmarłym pracowniku, ocenianych przez pryzmat prawa spadkowego. A zatem prawa majątkowe z art. 63¹ § 2 KP nabędzie również spadkobierca, który jeszcze za życia zmarłego pracownika zrzekł się prawa do dziedziczenia po nim (art. 1048 KC), po śmierci pracownika spadek odrzucił (art. 1012 KC), został wydziedziczony (art. 1008 KC) czy też został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia (art. 928 KC)⁴. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że wymogu spełniania warunków do uzyskania renty rodzinnej nie należy odnosić do małżonka zmarłego pracownika. Poza tym małżonek zmarłego pracownika nabywa prawa z art. 63¹ § 2 KP również w sytuacji niepozostawania ze zmarłym pracownikiem we wspólności majątkowej (ustrój rozdzielności majątkowej), a także w przypadku pozostawania z nim w separacji (zarówno faktycznej, jak i formalnej)⁵. Ważne jest jedynie, aby ów związek małżeński formalnie trwał w momencie śmierci pracownika.

Wśród przedmiotowych praw majątkowych wskazać należy na wszelkiego rodzaju bieżące i zaległe należności oraz świadczenia przysługujące pracownikowi ze stosunku pracy, do których nabył on prawo za życia. Chodzi tutaj przede wszystkim o wynagrodzenie za pracę obejmujące płacę zasadniczą (w formie czasowej, akordowej, prowizyjnej i innej) wraz z dodatkami wynikającymi z powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy, aktów prawa wewnątrzzakładowego lub z treści umowy o pracę.

W grupie dodatków do wynagrodzenia wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów, które jako prawa majątkowe ze stosunku pracy, po śmierci pracownika, przechodzą na osoby określone w [...]