Abstrakt

Od 1.7.2007 r. obowiązuje nowa ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy¹. W niniejszym opracowaniu autor analizuje zawarte tam rozwiązania dotyczące poszerzenia nadzoru i kontroli tej instytucji o zakres BHP na podmioty gospodarcze niebędące pracodawcami i niezatrudniające pracowników oraz o osoby pracujące na własny rachunek na zasadzie tzw. samozatrudnienia.

Autor omawia również możliwość udziału inspektora pracy w procesie o ustalenie istnienia stosunku pracy, działania inspektora pracy jako pełnomocnika w sprawach ze stosunku pracy oraz pozycję prawną pracodawcy, związaną z wniesionym przez inspektora pracy powództwem o ustalenie stosunku pracy.

Uwagi wstępne

Nowa ustawa zwiększyła zakres podmiotowy kompetencji kontrolnych i nadzorczych organów PIP. Ustawodawca w art. 10 ust. 2 oraz art. 13 PIPU wprowadził uniwersalną klauzulę kontroli, wskazując, że obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dotyczy wszystkich przedsiębiorców świadczących pracę, w tym podmiotów niemających statusu pracodawcy. Uściślając, na podstawie art. 10 PIPU, zakresem podmiotowym, a mówiąc inaczej kontrolą i nadzorem inspekcji pracy objęci są pracodawcy oraz, jak wskazuje ten przepis, także podmioty, które same świadczą pracę. Zgodnie z art. 10 ust. 2 i art. 13 PIPU zasięg kontroli innych podmiotów niż pracodawca jest ograniczony zakresem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz legalności zatrudnienia. Według znowelizowanego art. 304 § 3 KP oraz art. 304¹ KP w zw. z art. 10 ust. 2 pkt 1 PIPU, obowiązkami z zakresu BHP, o których mowa w art. 207 § 2 KP i art. 211 KP, objęte zostały osoby fizyczne wykonujące pracę poza stosunkiem pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę. Miejscem tym ma być albo zakład pracy, albo inne miejsce wyznaczone przez pracodawcę lub przedsiębiorcę niebędącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona (art. 10 ust. 2 pkt 1 PIPU). A zatem, jeżeli zatrudnienie na podstawie umów cywilnoprawnych nie rodzi zależności co do miejsca wykonywania pracy, rozumianego jako miejsca wyznaczonego pracy przez pracodawcę lub przedsiębiorcę (niebędącego pracodawcą), wówczas nie znajduje zastosowania do tego stosunku prawnego art. 207 § 2 KP, a co za tym idzie, podmiot zlecający pracę nie ma obowiązków zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy².

Podmioty kontrolowane przez PIP i zakres tej kontroli

Artykuł 207 § 2 KP w swej treści dotyczy podmiotów będących pracodawcami i zobowiązuje ich do zapewnienia tylko pracownikom wykonywania pracy w sposób gwarantujący im bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz przestrzeganie przepisów i zasad BHP. Ustawodawca w nowo wprowadzonym art. 304 § 3 KP zobowiązał przedsiębiorców (podmioty niebędące pracodawcami) organizujących pracę osób fizycznych na innej podstawie niż stosunek pracy do odpowiedniego stosowania art. 207 § 2 KP. Odpowiednie stosowanie przepisu prawa nie ma jednolitego charakteru w prawodawstwie. Oznacza różne możliwości stosowania przepisu art. 207 § 2 KP:

− stosowanie pełne, czyli wprost postanowień art. 207 § 2 KP, bez żadnych zmian w ich dyspozycji,

− stosowanie art. 207 § 2 KP, ze zmianami wynikającymi ze stanu prawnego i faktycznego,

− niestosowanie w ogóle art. 207 § 2 KP, ze względu na jego bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla normowania tych stosunków prawnych, „do których mogły one być stosowane odpowiednio”³.

Odesłanie w art. 304 § 3 KP nie oznacza więc odesłania bez ograniczeń do art. 207 § 2 KP, ale odesłania do przepisów regulujących inną dziedzinę spraw (stosunki pracy z Kodeksu pracy) i innego kręgu podmiotów (przedsiębiorców niebędących pracodawcami).

Wydaje się, że w tym przypadku ustawodawcy przy redakcji art. 304 § 3 KP zależało na pewnym stopniu swobody odesłania, aby istniała możliwość zastosowania przepisu art. 207 § 2 KP, przez przedsiębiorcę w zależności od realnej sytuacji. Ustawodawca, formułując art. 304 § 3 KP ze zwrotem odsyłającym, pozostawił przedsiębiorcom pewien „luz decyzyjny” co do zakresu przedmiotowego obowiązków wynikających z art. 207 § 2 KP, wzajemnej odpowiedzialności stron za ich wykonanie. Powyższe elementy powinny być określone w umowie cywilnoprawnej zawartej przez strony⁴. Jeśliby więc osoba fizyczna zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej wykonywała pracę w miejscu przez siebie wyznaczonym „przy użyciu maszyn, urządzeń, narzędzi własnych”, to nie będzie to rodziło określonych obowiązków z dziedziny BHP po stronie przedsiębiorcy zlecającego pracę. Konieczne bowiem dla tego rodzaju odpowiedzialności przedsiębiorcy (zlecającego pracę) jest określenie w umowie cywilnoprawnej zakresu stosowania przepisów BHP do zatrudnienia pozapracowniczego, z uwzględnieniem danego przypadku samego zatrudnienia (np. praca na stałe, praca doraźna lub o charakterze jednorazowym, ponoszenie ryzyka i odpowiedzialności w związku ze świadczonym przedmiotem umowy).

Sfera zagadnień, w obrębie których może oddziaływać inspektor pracy przez zastosowanie decyzji administracyjnych (nakazów bądź sprzeciwu) jako środków oddziaływania nadzorczego o charakterze stanowiącym, została określona w art. 11 PIPU. W świetle wspomnianego przepisu sfera przestrzegania prawa pracy obejmuje przestrzeganie przepisów dotyczących BHP. Na uwagę zasługuje, że zgodnie z art. 13 pkt 1–6 PIPU, inspektor pracy może wydawać nakaz w sprawach usunięcia wszelkich uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspektor pracy w przypadkach określonych w tym przepisie może skierować nakaz w stosunku do każdego podmiotu, nie tylko adresata będącego pracodawcą, jak to bywało dotąd, lecz również wszystkich innych kontrolowanych podmiotów w zależności od rodzaju występujących zagrożeń naruszeń BHP.

Chociaż PIP poza pracodawcami może kontrolować także inne podmioty, niemniej jednak w stosunku do nich w stosowaniu środków prawnych jest ograniczony przedmiotem zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W świetle poszerzonych od 1.7.2007 r. treści art. 304 § 3 KP i art. 304¹ KP samozatrudniający (zatrudnienie cywilnoprawne) jest więc już [...]