Abstrakt

Ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy¹ weszła w życie 1.7.2007 r. i zastąpiła dawną, wielokrotnie zmienianą ustawę z 6.3.1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy².

W niniejszym opracowaniu autor analizuje PIPU2007 w podziale na jej dwie niezależne części: pierwszą dotyczącą organizacji i działalności Państwowej Inspekcji Pracy oraz drugą mówiącą o odpowiedzialności karnej i wykroczeniowej za czyny popełnione przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.

Każda z wymienionych części ustawy należy do odrębnej gałęzi prawa. Część dotycząca organizacji i działalności Państwowej Inspekcji Pracy należy do prawa administracyjnego, a w postanowieniach odnoszących się do stosunków pracy w Państwowej Inspekcji Pracy również do prawa pracy. Natomiast część ustawy dotycząca odpowiedzialności karnej i wykroczeniowej za czyny popełnione przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową należy do prawa karnego.

Wprowadzenie

Na wstępie należy zaznaczyć, że PIPU2007 w rozdziale 7, zatytułowanym „Zmiany w przepisach obowiązujących”, wprowadziła istotne zmiany w przepisach prawa karnego i prawa wykroczeń, zarówno materialnego, jak i proceduralnego, dotyczących odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. A zatem PIPU2007 zawiera w sobie w istocie rzeczy dwie ustawy: ustawę o Państwowej Inspekcji Pracy w ścisłym znaczeniu oraz ustawę o zmianie przepisów o odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.

Związek między działalnością Państwowej Inspekcji Pracy a materialnym i proceduralnym prawem karnym i prawem wykroczeń występuje tylko w stosunku do postępowania w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Państwowy inspektor pracy w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przeciwko osobom wykonującym pracę zarobkową jest bowiem uprawniony do nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym oraz jest oskarżycielem publicznym w postępowaniu sądowym w tych sprawach. Uchwalenie PIPU2007 nie tylko nie wymagało, ale również nie stanowiło wystarczającego uzasadnienia, aby wprowadzać zmiany w przepisach materialnych i proceduralnych prawa karnego i prawa wykroczeń, dotyczących odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Zmiany, które wprowadziła PIPU2007 w przepisach prawa karnego i prawa wykroczeń, mogły, a zgodnie z zasadami prawidłowej technikilegislacyjnej nawet powinny, zostać wprowadzone w odrębnej ustawie. Uchwalona PIPU2007 wpisuje się w dającą się zaobserwować od dłuższego czasu wysoce wadliwą technikę legislacyjną, że przy okazji tworzenia nowej ustawy lub nowelizacji ustawy wprowadza się zmiany w wielu innych ustawach, które wykazują tylko luźny związek merytoryczny, a nawet nie wykazują żadnego związku merytorycznego z materią regulowaną przez tworzoną lub nowelizowaną ustawę. Przedstawiona technika legislacyjna powoduje, że wprowadzone zmiany nie opierają się na ogólniejszych założeniach i prowadzą do powstawania niespójności aksjologicznych w systemie prawa, a niekiedy nawet do sprzeczności przepisów.

Wprowadzenie zmian w przepisach prawa karnego i prawa wykroczeń o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, a w szczególności znaczące podniesienie wysokości grzywien nakładanych za wykroczenia, stanowiło jeden z głównych motywów uzasadnienia wniesienia przez Prezydenta RP projektu nowej ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy³. W trakcie prac sejmowych nad ustawą zmiany w przepisach prawa karnego i prawa wykroczeń o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową wzbudzały największe zainteresowanie i w stosunku do nich były przede wszystkim podnoszone uwagi krytyczne⁴.

Organizacja i działalność Państwowej Inspekcji Pracy

W części zawierającej regulację opowiadającą tytułowi PIPU2007 nie stanowi nowej jakości w porównaniu z PIPU81. W PIPU2007 zostały bowiem w przeważającej mierze powtórzone regulacje PIPU81 z wprowadzeniem pewnych zmian w układzie przepisów i ich redakcji.

W PIPU2007 rzeczywistą nowość w porównaniu z PIPU81 stanowi:

a) objęcie kontrolą i nadzorem Państwowej Inspekcji Pracy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na rzecz przedsiębiorcy na innej podstawie niż stosunek pracy, osobom wykonującym pracę na własny rachunek w miejscu wyznaczonym przez przedsiębiorcę, na rzecz którego praca jest świadczona, a także innym osobom fizycznym wykonującym różnego rodzaju prace pod kierownictwem innych podmiotów, oraz przyznanie państwowym inspektorom pracy kompetencji do wydawania nakazów usunięcia naruszeń lub przerwania działalności w razie nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 10 ust. 2 i ust. 3, art. 11 pkt 1–5 i art. 13 PIPU2007);

b) rozszerzenie kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy o kontrolę legalności zatrudnienia i wykonywania innej działalności zarobkowej oraz o kontrolę legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców (art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 PIPU2007); poprzednio sprawowanie wskazanej kontroli należało do kompetencji wojewody, zgodnie z art. 116 ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy⁵;

c) rozbudowanie szczególnej regulacji stosunków pracy w Państwowej Inspekcji Pracy i umieszczenie jej w odrębnych rozdziałach (rozdział 5 „Pracownicy Państwowej Inspekcji” i rozdział 6 „Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna” w PIPU2007); PIPU81 zawierała istotne braki w regulacji stosunków pracy, zwłaszcza gdy chodzi o stosunki pracy nawiązywane na podstawie mianowania.

Objęcie kontrolą i nadzorem Państwowej Inspekcji Pracy zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy osobom wykonującym pracę na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy przez podmiot organizujący tę pracę oraz przyznanie państwowym inspektorom pracy kompetencji do wydawania nakazów usunięcia naruszeń lub przerwania działalności w razie nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy nie nasuwa zastrzeżeń. Należy zaznaczyć, że jest to usunięcie wady, którą miała PIPU81. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy są przepisami prawa pracy, których zastosowanie nie ogranicza się do stosunków pracy. Uregulowania te mają zastosowanie [...]