Abstrakt

Artykuł ten będzie poświęcony przede wszystkim przepisom zamieszczonym w rozdziale czwartym i piątym ustawy z 27.8.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych¹, dotyczącym uprawnień pracowników z grupą inwalidzką bądź stopniem niepełnosprawności, oraz obowiązkom i uprawnieniom pracodawców w związku z zatrudnieniem tych osób.

Ustanowienie uprawnień przysługujących pracodawcy w związku z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej stanowić ma pewnego rodzaju „zachętę” do wybrania spośród kandydatów do pracy tych, którzy posiadają grupę inwalidzką lub stopień niepełnosprawności. Z drugiej strony ZatrudNiepełU wskazuje pewną liczbę ograniczeń dla pracodawcy, związanych z przyjęciem do pracy wyżej wymienionych osób. Polega to na podejmowaniu przez pracodawcę określonych działań w celu stworzenia osobie niepełnosprawnej odpowiednich warunków pracy albo na znoszeniu pewnych dodatkowych uprawnień, jakie posiadają tacy pracownicy.

Niniejszy artykuł jest próbą zreferowania i oceny rozwiązań prawnych będących odzwierciedleniem sposobu wypełnienia przez ograny władzy publicznej obowiązku zapewnienia osobom niepełnosprawnym m.in. pomocy w aktywacji zawodowej na rynku pracy, nałożonego na nie przez Konstytucję RP.

Uwagi wstępne

Wśród prawie 2,5 milionów osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności lub grupą inwalidzką w wieku produkcyjnym mieszkających w naszym kraju bezrobocie wynosi około 80%. Jest to odsetek zdecydowanie wyższy niż w krajach Europy Zachodniej, w których aktywny zawodowo jest co drugi niepełnosprawny.

Artykuł 69 Konstytucji RP stanowi: „Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej”. Przepis ten nakłada na organy państwa obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym m.in. pomocy w aktywacji zawodowej na rynku pracy.

Do uregulowania sytuacji osób niepełnosprawnych (m.in. na płaszczyźnie prawa pracy) zobowiązują Rzeczpospolitą także akty prawa międzynarodowego. Głównym spośród nich jest Konwencja Nr 159 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych, przyjęta w Genewie 20.6.1983 r.2. Artykuł 1 ust. 2 Konwencji mówi: „Dla celów niniejszej Konwencji każdy członek uzna, że celem rehabilitacji zawodowej jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia, awansu zawodowego, aby w ten sposób ułatwić jej włączenie się lub ponowne włączenie się do społeczeństwa”.

Tuż przed uchwaleniem ZatrudNiepełU Sejm RP przyjął uchwałę zawierającą cele i ramy polityki państwa polskiego, dotyczącą osób niepełnosprawnych. Jest nią wydana 1.8.1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych3. A zatem, zgodnie z Kartą, rząd RP i samorządy dążyć będą do zapewnienia osobom niepełnosprawnym:

1) dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym;

2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny;

3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną;

4) nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej;

5) pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych;

6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymagają – prawa do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych;

7) zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym;

8) życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:

• dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej,
• swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu,
• dostępu do informacji,
• możliwości komunikacji międzyludzkiej;

9) posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych;

10) pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.

Aktem rangi ustawowej, będącym podstawowym źródłem prawa, regulującym sytuację zawodową osób niepełnosprawnych, jest ZatrudNiepełU.

Definicja niepełnosprawności

Według art. 1 ZatrudNiepełU niepełnosprawnym jest osoba:

a) zakwalifikowana przez organ orzekający do jednego z trzech stopni niepełnosprawności,

b) całkowicie lub częściowo niezdolna do pracy,

c) posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności, wydane przed ukończeniem 16. roku życia.

Procedurę orzekania o stopniu niepełnosprawności oraz o niepełnosprawności małoletnich przed ukończeniem 16. roku życia określa ZatrudNiepełU wraz z rozporządzeniem MGPiPS z 15.7.2003 r.⁴, natomiast orzekanie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy odbywa się zgodnie z rozdziałem III ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych⁵ oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z 14.12.2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy⁶.

Artykuł [...]