Abstrakt

W artykule przedstawione zostaną regulacje prawne z zakresu zabezpieczenia społecznego, obowiązujące w niektórych państwach członkowskich, które pozostają w sprzeczności z ideą swobodnego przemieszczania się w obrębie państw członkowskich stowarzyszonych w Radzie Europy. Zdaniem autora występuje ścisła zależność między ustanowionym w art. 16 Karty obowiązkiem władz państw członkowskich popierania ochrony rodziny a świadczeniami rodzinnymi przysługującymi po spełnieniu warunków określonych krajowymi przepisami zabezpieczenia społecznego. Koniecznym warunkiem wprowadzenia swobody przemieszczania się w obrębie państw członkowskich Rady Europy jest zagwarantowanie obywatelom tych państw prawa do świadczeń rodzinnych. Z reguły ludzie przemieszczają się wraz z rodzinami lub starają się sprowadzić rodziny do kraju, w którym podjęli zatrudnienie, albo zakładają rodziny po osiedleniu się na terytorium innych państw członkowskich. Z tego względu niezbędna do korzystania z prawa swobodnego przepływu w obrębie wszystkich 47 państw europejskich jest likwidacja uzależnień uprawnień do świadczeń rodzinnych od okresu zamieszkania na terytorium tych państw, od których osoby objęte krajowym systemem zabezpieczenia społecznego mają prawo domagać się świadczeń rodzinnych.

Wstęp

Ze swobody przemieszczania się w obrębie UE korzystają – w różnym zakresie – obywatele 27 państw członkowskich¹. Na kontynencie europejskim jest 47 państw. Wszystkie są członkami Rady Europy. Traktaty międzynarodowe uchwalone przez Radę Europy gwarantują ochronę praw społecznych obywatelom państw członkowskich oraz osobom legalnie zamieszkującym te państwa. Europejska Karta Społeczna z 1961 r. wraz z protokołami dodatkowymi i uzupełniającymi oraz Zrewidowana Europejska Karta Społeczna z 1996 r.² nie gwarantują pracownikom i członkom ich rodzin swobody przemieszczania się w obrębie Rady Europy. Zobowiązują państwa członkowskie, które ratyfikowały jedną z dwóch wymienionych Kart, do równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych państw członkowskich, znajdujących się na terytorium jednego z państw członkowskich Rady Europy. Artykuł 16 obu wymienionych kart gwarantuje rodzinom prawo do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej. Powyższy przepis interpretowany jest przez Europejski Komitet Praw Społecznych jako norma prawna zobowiązująca władze państw członkowskich do podejmowania wszelkich stosownych działań, które mają na celu umożliwienie pełnego rozwoju rodzin, własnych i obcych obywateli, zamieszkujących terytorium poszczególnych państw. Analiza orzecznictwa Europejskiego Komitetu Praw Społecznych prowadzi do wniosku, że powyższy cel zostaje osiągnięty, gdy władze państw członkowskich zagwarantują rodzinom i wychowywanym w tych rodzinach dzieciom odpowiednie świadczenia rodzinne i socjalne³.

W art. 16 Karty wymienione zostały dwa rodzaje świadczeń socjalnych niezbędnych dla zagwarantowania pełnego rozwoju rodziny: świadczenia rodzinne i społeczne. W niniejszym opracowaniu omówione zostaną wyłącznie świadczenia rodzinne. Pod tym pojęciem Europejski Komitet Praw Społecznych rozumie wyłącznie świadczenia majątkowe, regulowane krajowymi przepisami prawa zabezpieczenia społecznego. Typowymi świadczeniami rodzinnymi są zasiłki rodzinne. Są to świadczenia zaliczane do kategorii świadczeń gwarantowanych art. 12 Karty. Pod rządem tego przepisu władze państw członkowskich mają prawo ustanawiać przesłanki nabywania uprawnień do świadczeń z zabezpieczenia społecznego. W szczególności to uprawnienie odnosi się do tzw. świadczeń „składkowych”, to znaczy takich, które pozostają w bezpośrednim związku ze składkami opłacanymi przez ubezpieczonych. W świetle orzecznictwa Europejskiego Komitetu Praw Społecznych art. 16 Karty nie zezwala na wprowadzanie przez państwa członkowskie przepisów, które uzależniają nabywanie uprawnień do świadczeń rodzinnych od jakichkolwiek warunków – zwłaszcza od posiadania obywatelstwa określonego państwa członkowskiego lub zamieszkiwania terytorium danego państwa.

Prawo do świadczeń rodzinnych w świetle Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego i Zrewidowanego Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego

W części VI Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego⁴ sformułowana została gwarancja zapewnienia świadczeń rodzinnych wszystkim osobom objętym ochroną socjalną. Kodeks nie dzieli ubezpieczonych na obywateli określonego państwa członkowskiego i innych państw członkowskich. Zobowiązuje władze państw członkowskich, które ratyfikowały część VII, do zagwarantowania uprawnień do świadczeń rodzinnych co najmniej 50% pracowników zatrudnionych w tym państwie oraz osobom aktywnym zawodowo, które stanowią przynajmniej 20% ogółu osób zamieszkujących dane państwo członkowskie (art. 41). Zezwala władzom państw członkowskich na uzależnienie nabycia przez wszystkie osoby, obywateli i nieobywateli, uprawnień do świadczeń rodzinnych od spełnienia określonych w krajowych przepisach zabezpieczenia społecznego warunków, w szczególności od opłacania składek ubezpieczeniowych przez okres jednego miesiąca lub pozostawania w stosunku pracy co najmniej przez jeden miesiąc albo od zamieszkania danego państwa przynajmniej przez 6 miesięcy (art. 43).

Zrewidowany Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego⁵ rozszerza krąg osób uprawnionych do świadczeń rodzinnych na wszystkie dzieci osób zatrudnionych, prowadzących działalność zawodową, zamieszkujących terytorium danego państwa członkowskiego (art. 46 ust. 1). Zezwala władzom poszczególnych państw na wyłączenie z powszechnego obowiązkowego systemu świadczeń rodzinnych nie więcej niż 5% dzieci osób zatrudnionych lub 10% dzieci wychowywanych w rodzinach prowadzących aktywną działalność zawodową (art. 46 ust. 2). Nakazuje jednak [...]