Abstrakt

Pomimo że prawo pracy wywodzi się historycznie z prawa cywilnego, jest od wielu lat odrębną gałęzią prawa. Długotrwała przynależność prawa pracy do prawa cywilnego zaowocowała więzią pomiędzy tymi dziedzinami, co przejawia się w posiłkowym stosowaniu w prawie pracy przepisów Kodeksu cywilnego¹. Artykuł 300 KP stanowi podstawę prawną stosowania w prawie pracy przepisów Kodeksu cywilnego, przy zachowaniu warunków przewidzianych w tym przepisie².

W niniejszym artykule autorka przeprowadzi analizę przesłanek stosowania na gruncie prawa pracy przepisów Kodeksu cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem wybranych przepisów o zobowiązaniach (księga III)³.

Przesłanki stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w prawie pracy

Podstawę prawną posiłkowego stosowania w prawie pracy przepisów Kodeksu cywilnego stanowi art. 300 KP. Zgodnie z nim w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Przesłanki te muszą być spełnione kumulatywnie:

– określona sprawa nie została unormowana przepisami prawa pracy, tzn. istnieje luka w prawie pracy,

– zagadnienie dotyczy stosunku pracy oraz

– zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego nie pozostaje w sprzeczności z zasadami prawa pracy.

Ponadto należy podkreślić, że przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się w stosunkach pracy odpowiednio i nie dotyczy to innych przepisów prawa cywilnego.

1. Luka w prawie pracy

Podstawowym warunkiem stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w stosunkach pracy jest stwierdzenie, że dana kwestia nie została unormowana przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP, tzn. istnieje luka w prawie pracy⁴.

O luce w prawie można mówić wówczas, gdy dla określonego stanu faktycznego – prawnie doniosłego – nie znajduje się uregulowania, w tym wypadku w normach prawa pracy. Inaczej mówiąc, do pewnej sytuacji, która wystąpiła w rzeczywistości i wymaga rozstrzygnięcia, w ogóle brak jest wymaganego unormowania, względnie takie unormowanie istnieje, ale należy je uznać za niewystarczające. Przykładowo, prawo pracy posługuje się pojęciami i instytucjami wspólnymi dla wszystkich stosunków typu cywilnoprawnego (zobowiązaniowych), uregulowanych w Kodeksie cywilnym, jak np. zdolność do czynności prawnych (art. 11 i nast. KC i art. 22 § 3 KP), czynność prawna (art. 56 i nast. KC) oraz sposoby zawierania umów (art. 66 i nast. KC oraz art. 29 i art. 101¹ KP)⁵.

Lukę w prawie należy odróżnić od unormowania niepełnego, fragmentarycznego. Unormowanie niepełne nie daje w zasadzie podstaw do sięgania do przepisów prawa cywilnego, ponieważ bardziej jest wskazane poszukiwanie rozwiązania w normach prawa pracy. W każdym przypadku chodzi o istnienie luki w obowiązującym prawie pracy, a nie luki aksjologicznej, polegającej na braku pożądanego unormowania⁶.

Za słuszny należy uznać pogląd, że sięganie do przepisów Kodeksu cywilnego zawsze powinno być poprzedzone rozważeniem, czy nie istnieje norma prawa pracy, która reguluje sytuację podobną do przedmiotowej, tj. wymagającej rozstrzygnięcia (per analogiam)⁷. Przepisy prawa pracy z reguły bowiem bardziej odpowiadają istocie stosunku pracy niż przepisy Kodeksu cywilnego. W doktrynie podkreśla się, że w sprawach wyczerpująco unormowanych w prawie pracy nie można stosować przepisów Kodeksu cywilnego⁸. Oznacza to, że Kodeks cywilny ma w omawianym zakresie znaczenie posiłkowe. Do jego przepisów należy sięgać tylko wówczas, gdy w prawie pracy brak jest właściwego przepisu albo przepisu odnoszącego się do podobnej sytuacji faktycznej. Podstawy prawnej dla oceny konkretnego stanu faktycznego należy poszukiwać w całej gałęzi prawa pracy, zatem nie tylko w Kodeksie pracy, ale również w pragmatykach pracowniczych (służbowych– art. 5 KP). Jeżeli istnieje przepis dotyczący choćby analogicznego stanu faktycznego, należy go zastosować i nie ma podstaw do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego. Takie jest ratio legis przepisu art. 300 KP, który upoważnia do sięgnięcia do przepisów innej gałęzi prawa tylko w razie braku wystarczającej regulacji zagadnienia w przepisach prawa pracy. Kwestia ta każdorazowo będzie przedmiotem analizy organu rozpoznającego spór ze stosunku pracy. Jeżeli dojdzie on do przekonania, że istnieją przesłanki do stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, w podstawie prawnej rozstrzygnięcia należy powołać na pierwszym miejscu właściwy przepis Kodeksu cywilnego, a następnie art. 300 KP, który stanowi podstawę odesłania, np. art. 389 KC w związku z art. 300 KP⁹.

2. Zagadnienie dotyczące stosunku pracy

Drugim warunkiem stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w prawie pracy jest przyjęcie, że kwestia wymagająca rozstrzygnięcia dotyczy stosunku pracy. W doktrynie podkreśla się, że nie chodzi tutaj o zbiorowe stosunki pracy, a jedynie o przepisy indywidualnego prawa pracy, tj. prawa regulującego (indywidualny) stosunek prawny łączący pracownika z pracodawcą¹⁰. Porozumienia zbiorowe i układy zbiorowe pracy są specyficznymi źródłami prawa pracy, nieujętymi w dyspozycji art. 300 KP, co wyklucza możliwość stosowania do nich kodeksowych przepisów o czynnościach prawnych. Inaczej nastąpiłoby przemieszanie aktów tworzenia prawa z aktami jego stosowania. I tak, zagadnienia będące przedmiotem postanowień obligacyjnych układu zbiorowego pracy nie mieszczą się w pojęciu „stosunek pracy”, stąd wykluczone jest odpowiednie stosowanie w tym przypadku przepisów Kodeksu cywilnego¹¹.

Odmienny pogląd wyraził [...]