Abstrakt

Stres związany z pracą jest poważnym problemem na całym świecie, w tym także w Europie. Z danych Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy wynika, że stres związany z pracą znalazł się na drugim miejscu - zaraz po bólach pleców wśród problemów, na które uskarżają się pracownicy. Odczuwa go około 28% pracowników obojga płci we wszystkich sektorach i na różnych szczeblach zarządzania. Na stres podatne są bardziej kobiety. Co ważne, stres jest przyczyną ponad 1/4 absencji chorobowych trwających ponad dwa tygodnie¹.

W niniejszym opracowaniu autorka dostrzegając zjawisko narastania stresu w związku z pracą, poddaje je analizie na gruncie dotyczącego tej tematyki europejskiego autonomicznego porozumienia, które ma zostać wdrożone do porządków państw członkowskich.

Uwagi wstępne

Komisja Europejska wskazuje, że stres związany z pracą należy traktować jako zestaw emocjonalnych, kognitywnych, behawioralnych i psychologicznych reakcji na niechętne i szkodliwe aspekty środowiska pracy, organizacji pracy i otoczenia pracy. Stres jest wywołany przez złe dopasowanie pomiędzy pracownikami a ich pracą, konflikty powstałe poprzez realizowanie innych ról w pracy i życiu osobistym oraz sytuacje, w których pracownicy nie mają właściwego stopnia kontroli nad swoim życiem zawodowym lub osobistym².

Należy podkreślić, że stres jest jednym z najtrudniejszych czynników do kontroli, ze względu na niemożność obiektywnego określenia dopuszczalnych wskaźników narażenia na zagrożenia psychospołeczne w środowisku pracy, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do czynników fizycznych czy chemicznych. Co więcej, zgodnie z wiedzą medyczną, stres działa na organizm człowieka niespecyficznie, tzn. powoduje uszkodzenia tych części organizmu, które są u danego człowieka najsłabsze (czyli ten sam stres może u jednej osoby doprowadzić np. do rozstroju w układzie trawienia, a u innej osoby do zaburzeń pracy serca czy nerwobólów)³.Skutki stresu mogą być różnorodne. Polegają one na zmianach nastroju i zachowania, pogorszeniu kontaktów z innymi osobami, niewywiązywaniu się z obowiązków oraz wielorakich reakcjach fizjologicznych organizmu, takich jak: wzrost ciśnienia krwi, przyspieszone lub nieregularne bicie serca, napięcie mięśni, ból głowy, karku, ramion itp.

Czynniki stresogenne

T. Wyka dzieli zagrożenia zawodowe na zewnętrzne (zagrożenia wynikające z materialnego środowiska pracy i zagrożenia wynikające z niematerialnych czynników środowiska pracy) oraz wewnętrzne (stan świadomości i wiedzy pracowników na temat bezpieczeństwa pracy oraz cechy psychofizyczne i stan zdrowia pracowników)⁴. Niewątpliwie stres może być wywołany przez zagrożenia wynikające zarówno z materialnego środowiska pracy, jak i z niematerialnych czynników środowiska pracy.

W literaturze wskazuje się liczne czynniki stresogenne wynikające z procesu organizacji pracy⁵. S.V. Kasl przedstawił różne aspekty procesu organizacji pracy, które mogą mieć charakter stresogenny, wśród nich zagrożenia, takie jak płaska struktura organizacyjna (duży poziom odpowiedzialności) czy arbitralny lub niejasny sposób podejmowania decyzji⁶. W badaniach można znaleźć liczne dowody, że sposób zarządzania personelem przez przełożonych ma bezpośredni wpływ na emocjonalny dobrostan pracowników⁷. Niewątpliwie czynnikiem stresogennym może być brak perspektyw rozwoju kariery zawodowej. J. Marshall wskazuje dwa potencjalne czynniki stresogenne. Po pierwsze, brak stabilizacji zawodowej, obawa przed zwolnieniem lub „przymusowym” przejściem na wcześniejszą emeryturę. Po drugie, brak promocji bądź zbyt szybka i nieadekwatna promocja lub frustracja wynikająca z przeświadczenia o braku możliwości dalszego rozwoju zawodowego (np. pracownica przeświadczona o braku możliwości awansu na określone stanowisko kierownicze „zarezerwowane” zgodnie z praktyką u danego pracodawcy dla mężczyzn)⁸.

W zakresie wynagradzania można wskazać dwa czynniki stresogenne. Przede wszystkim sytuacje, gdy pracownik ma poczucie nieadekwatności wynagrodzenia do wysiłku i zaangażowania, które wkłada w pracę, oraz efektów, jakie przynosi jego praca dla pracodawcy⁹. Drugim czynnikiem stresogennym jest otrzymywanie ekstremalnie niskiego wynagrodzenia¹⁰.

Niewątpliwie liczne zmiany w środowisku pracy, które zaszły w ciągu ostatnich lat w państwach wysokorozwiniętych, sprzyjają podniesieniu się poziomu stresu w pracy. Do takich czynników sprzyjających podniesieniu poziomu stresu w pracy możemy zaliczyć:

- wzrastające zastosowanie nowych technologii,

- wykorzystywanie nietypowych form zatrudnienia, w tym samozatrudnienia, i wzrastającą rolę outsourcingu,

- zwiększone żądanie większego poziomu elastyczności pracowników, zarówno w odniesieniu do ich kwalifikacji, jak i funkcji wykonywanych u danego pracodawcy,

- zwiększający się procent osób zatrudnionych w sektorze usług,

- stosowanie elastycznych form czasu pracy, takich jak praca zmianowa czy zadaniowy system czasu pracy,

- globalizację i wynikający z niej wzrastający poziom konkurencji.

Obowiązki pracodawcy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

Jak wskazuje T. Wyka, obowiązki pracodawcy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie historycznym dotyczyły głównie tzw. technicznego bezpieczeństwa w miejscu pracy¹¹. Jednakże od początku lat 70. ubiegłego wieku można zaobserwować poszerzanie zakresu tego obowiązku na zapewnienie pracownikom ochrony zdrowia, jak również komfortu w miejscu pracy. Tendencję tę można dostrzec zarówno poprzez analizę aktów tworzonych przez MOP, jak i w regulacjach UE.

Początek nowego podejścia MOP do obowiązków pracodawcy w dziedzinie bhp widoczny jest w Konwencji Nr 155 i uzupełniającym ją Zaleceniu Nr 164 z 1981 r. Artykuł 5 Konwencji nakłada na pracodawcę obowiązek poszerzonych działań prewencyjnych, uwzględniających nie tylko zapobieganie wypadkom przy pracy, ale także zapewnienie ochrony zdrowia pracowników i przystosowanie procesów pracy do ich fizycznych i psychicznych możliwości¹².

Prawo wspólnotowe równie szeroko [...]