Abstrakt

Telepraca pojawiła się zarówno w polskiej rzeczywistości, jak i praktyce obrotu jeszcze w latach dziewięćdziesiątych. Była realizowana zarówno w formach zatrudnienia pracowniczego, jak i niepracowniczego. Brakowało jednak przepisów regulujących jej charakter prawny i specyfikę, wzajemne stosunki stron, w tym ich prawa i obowiązki, tym bardziej że odbiegała ona od typowych stosunków zatrudnienia. Lukę tę miała w zamierzeniu wypełnić nowelizacja Kodeksu pracy, dokonana ustawą z 24.8.2007 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw¹. Usankcjonowała ona istnienie telepracy w polskim systemie prawa pracy jako formy zatrudniania pracowników. Już samo pojawienie się takiej regulacji należy uznać za rozwiązanie korzystne, które pozwala w sposób bardziej świadomy i uporządkowany podejmować decyzję stronom stosunku pracy decydującym się na wybór takiej formy zatrudnienia. Nie oznacza to jednak, że ustawodawcy udało się wykorzystać w całości szansę, jaka wytworzyła się w związku z nowelą, lub przy tej okazji możliwość wprowadzenia do Kodeksu pracy przepisów regulujących zagadnienia związane z nietypowymi i elastycznymi formami zatrudniania pracowników (w szczególności dotyczące miejsca, czasu i organizacji pracy, warunków wykonywania pracy i bhp).

Z uwagi na objętość opracowanie zostało podzielone na dwie części. W pierwszej autor podejmuje próbę zdefiniowania telepracy, telepracownika i telepracodawcy, a także porównuje telepracę z innymi nietypowymi formami stosunku pracy, w których praca jest stale lub regularnie wykonywana poza zakładem pracy.

Wprowadzenie

Pojawienie się nowoczesnych technologii informatyczno-komunikacyjnych miało wpływ na stosunki zatrudnienia. Przejawia się to w samym ukształtowaniu zarówno rodzaju, miejsca, czasu, sposobu, jak i warunków wykonywania pracy. Wykorzystując je, pracownik nie musi już pracować w zakładzie pracy, w miejscu i czasie oraz zgodnie z porządkiem i organizacją pracy ustalonymi przez pracodawcę. Teraz może komunikować się z pracodawcą bez potrzeby obecności w zakładzie pracy. Nie musi też wykonywać pracy na terenie zakładu pracy, w czasie, a nawet w warunkach ustalonych przez pracodawcę. Przeciwnie, może realizować pracę w każdym innym przestrzennie oddalonym od siedziby pracodawcy miejscu, w którym istnieją techniczne możliwości komunikowania się z pracodawcą. Nie jest również włączony w organizację i porządek pracy na terenie zakładu pracy, a jedynie w sieć (układ) komunikacyjną z pracodawcą i innymi pracownikami. W związku z tym w zasadzie poza wynikiem pracy pracodawca nie ma możliwości kontrolowania pracy telepracownika. Co więcej, pracownik może komunikować się bez pośrednictwa pracodawcy z klientami, dostawcami i kooperantami oraz ustalać z nimi warunki i organizację wykonywania pracy. Tak narodziła się telepraca².

Telepraca to nowa forma organizacji i wykonywania pracy, w której charakter, miejsce i czas pracy, sposób i warunki jej wykonywania, porządek i organizacja mogą być kształtowane poprzez użycie zaawansowanych technologii informatyczno-komunikacyjnych wykorzystujących technologię zdalnego i zazwyczaj rozproszonego przetwarzania i komunikowania informacji. Właśnie ta ostatnia cecha jest wyróżnikiem telepracy. Na jej określenie używa się różnych pojęć, takich jak: teleworking, telecomuting, zdalna praca biurowa (remote office work, remote working), domowa praca przemysłowa (industrial homework), elektroniczna praca w domu (telehomework, electronic homeworking, homework), praca sieciowa (networking), domowe sterowanie przetwarzania danych (home-distributed data processing), elastyczne miejsce (flexi place)³.

Telepraca

W definiowaniu telepracy od zawsze występowały w piśmiennictwie kontrowersje i rozbieżności. Za taką uważano bowiem:

• stosunek między pracodawcą i odległym od niego przestrzennie pracownikiem,
• pracę zdalnie realizowaną przy użyciu nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informatycznych,
• wszelkie formy zatrudnienia realizowane zdalnie poza tradycyjnym miejscem pracy,
• pracę wykonywaną w telecentrach albo innych oddalonych miejscach niekontrolowanych przez pracodawcę (telechata, telewioska) za pomocą połączeń elektronicznych albo wymiany danych⁴.

Już po pobieżnej analizie przytoczonych powyżej definicji zwraca uwagę bardzo szeroka pojemność tej formuły z punktu widzenia charakteru stosunku prawnego telepracy. Jako podstawa prawna jego nawiązania wchodzą w grę zarówno stosunki pracy, jak i inne stosunki prawne. Próbując dokonać systematyki i odnaleźć miejsce telepracy w systemie prawa, można ją teoretycznie zakwalifikować jako nietypowy stosunek pracy lub jako stosunek cywilnoprawny czy nawet stosunek mieszany (co w polskim prawie pracy jest niedopuszczalne) lub wreszcie jako nowy stosunek zatrudnienia występujący w dwóch wariantach (stosunku pracy z elementami stosunku cywilnoprawnego albo stosunku cywilnoprawnego z elementami stosunku pracy)⁵.

Jako nietypowy stosunek pracy telepraca w swym charakterze prawnym zbliża się do elastycznych form zatrudnienia, zwłaszcza pod względem miejsca, sposobu i organizacji pracy. W szczególności chodzi tu o formy pracy zadaniowo-wynikowej (w tym także pracy ruchomej, tzn. pracy poza zakładem pracy, nie zawsze wykorzystującej na taką skalę jak telepraca nowoczesną infrastrukturę komunikacyjno-informatyczną) oraz pracy kierowniczo-samodzielnej (gdzie wysoka profesjonalizacja powoduje, że pracodawca nie kieruje pracą i nie kontroluje jej wykonywania). Z kolei jako stosunek cywilnoprawny z elementami stosunku pracy telepraca upodabnia się do pracy chałupniczej (nakładczej)⁶, a także do szczególnych stosunków prawnych wykształconych przepisami prawa (np. umowa o udzielanie zamówień publicznych na świadczenia zdrowotne) lub praktyki obrotu gospodarczego (np. umowy menedżerskie lub konsultingowe)⁷.

Rolą nowelizacji Kodeksu pracy nie było oczywiście rozstrzygnięcie powyższych zagadnień definicyjnych i systematycznych, a jedynie uregulowanie telepracy jako formy zatrudnienia pracowniczego. W związku z tym pojawiają się następujące pytania:

• Jakie stosunki zatrudnienia mogą stanowić podstawę telepracy?
• Co stanowi istotę telepracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy?
• Kto jest telepracownikiem?
• Czy istnieje taki podmiot zatrudniający, jak telepracodawca?

Z treści art. 67⁵–67¹⁷ KP w związku z art. 22 KP nie wynika w żaden sposób, aby podstawą telepracy mogły być wyłącznie pracownicze stosunki zatrudnienia. Oczywiście ze stosunkiem pracy będziemy mieli do czynienia, jeżeli w konkretnym przypadku telepraca realizować będzie cechy dla niego charakterystyczne (art. 22 KP). Należy jednak zauważyć, że telepraca nie jest [...]