Monitor Prawniczy

nr 8/2024

Zapobieganie wtórnej wiktymizacji ofiar zgwałcenia

DOI: 10.32027/MOP.24.8.6
Adrianna Siostrzonek-Sergiel
Dr. Autorka jest adiunktem na Uniwersytecie WSB Merito w Poznaniu
Abstrakt

Od kilku lat toczy się dyskusja na temat wzmocnienia efektywności ochrony ofiar zgwałcenia poprzez zawarcie w art. 197 KK expressis verbis zwrotu dotyczącego braku zgody na współżycie jako znamienia tego przestępstwa. Nowelizacja kodeksu karnego z lipca 2022 r. stwarzała po raz kolejny szansę na tego rodzaju zmianę, jednak ustawodawca nie zdecydował się na redefinicję zgwałcenia. Autorka niniejszego artykułu stara się wykazać, że zmiana taka jest pożądana, gdyż w praktyce wciąż spotkać można orzeczenia, w których sądy wskazują, że brak zgody to nie to samo co stawianie oporu przed stosunkiem seksualnym, a w sytuacji gdy ofiara nie dość czytelnie ten opór manifestuje nie dochodzi do realizacji znamion zgwałcenia. Prowadzi to nie tylko do wtórnej wiktymizacji ofiar, ale też czyni ściganie sprawców zgwałceń mniej skutecznym, gdyż zniechęca osoby pokrzywdzone do ujawniania aktów przemocy seksualnej.

Słowa kluczowe
zgwałcenie, wtórna wiktymizacja, zgoda na współżycie seksualne, ofiary gwałtów
Bibliografia
P. Antoniak, Wtórna wiktymizacja - perspektywa psychologiczna, [w:] Geneza, istota i rola w przekształcaniu polityki traktowania ofiar przestępstw, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2012; E. Bieńkowska, Szybkość postępowania karnego i ochrona interesów pokrzywdzonego, zasady do pogodzenia czy nie? Refleksje na temat nowej kodyfikacji karnej [w:] Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga ku czci prof. W. Daszkiewicza, t. III, red. T. Nowak, Poznań 1999; E. Bieńkowska, Zjawisko wiktymizacji wtórnej: pojęcie, przyczyny, przeciwdziałanie (na przykładzie niektórych polskich regulacji karnych), „Archiwum Kryminologii” 2007-2008, t. XXIX-XXX, s. 65-74; J. Błachut, M. Grzyb, Jeżeli kobieta mówi ‘nie’, to co to oznacza? [w:] Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara. T. II, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, Toruń 2012; B.M. Coimbra, C.M. Hoeboer, M. van Zuiden, R.E. Williamson, A.T. D’Elia, A.F. Mello, M.F. Mello, M. Olff, The relationship between tonic immobility and the development, severity, and course of posttraumatic stress disorder: Systematic and meta-analytic literature review, „Journal of Anxiety Disorders” 2023, vol. 97, 102730 (https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2023.102730); M. Czechowska, Czy w polskim prawie karnym potrzebna jest redefinicja zgwałcenia?, „Probacja” Nr 1/2021, s. 77-98; L. Falandysz, Pokrzywdzony w prawie karnym i wiktymologii, Warszawa 1980; W. Gliniecki, Przyspieszanie i usprawnianie postępowania karnego a ochrona interesów pokrzywdzonego, PiP Nr 2/2007, s. 62; M. Głuchowski, Reforma niemieckiego prawa seksualnego z 2016 r. (napaść seksualna i zgwałcenie według modelu „nie znaczy nie”), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2021, vol. XXV, s. 5-36; M. Głuchowski, Zakres zgody na czynność seksualną przy przestępstwie zgwałcenia z użyciem podstępu, „Przegląd Sądowy” Nr 11-12/2022, s. 186-201; B. Gruszczyńska, Wokół międzynarodowych badań nad przemocą wobec kobiet [w:] Po co nam kryminologia? Księga jubileuszowa Profesor Ireny Rzeplińskiej, red. W. Klaus, D. Woźniakowska-Fajst, P. Wiktorska, K. Buczkowski, Warszawa 2019; C. Iloson, A. Möller, K. Sundfeldt, S. Bernhardsson, Symptoms within somatization after sexual abuse among women: A scoping review, „Acta Obstet Gynecol Scand” 2021; vol. 100, issue 4, s. 758 (https://doi.org/10.1111/aogs.14084); M. Jarocka, Definicja zgwałcenia jako jabłko niezgody w polskim systemie prawnym, „Studia Iuridica Toruniensia” 2021, T. XXVIII, s. 45-64; J. Kalaf, E.S.F. Coutinho, L.M.P. Vilete, M.P. Luz, W. Berger, M. Mendlowicz, E. Volchan, S.B. Andreoli, M.I. Quintana, J. de Jesus Mari, I. Figueira, Sexual trauma is more strongly associated with tonic immobility than other types of trauma - a population based study, „Journal of Affective Disorders” 2017, vol. 270 (https://doi.org/10.1016/j.jad.2017.03.009); R.A. de Kleine, M.A. Hagenaars, A. van Minnen, Tonic immobility during re-experiencing the traumatic event in posttraumatic stress disorder, „Psychiatry Research” 2018, vol. 270, s. 1105-1109; M. Klosa, K. Struzińska, Stereotypy dotyczące przemocy seksualnej i ich wpływ na sytuację ofiar [w:] Kobieta w prawie, red. K. Kowalczewska, J. Uchańska, Kraków 2012; R. Krajewski, Zmiany kształtu przestępstwa zgwałcenia w polskich kodeksach karnych, „Studia Prawnoustrojowe” Nr 59/2023, s. 221 i n.; C. Kulesza, Rola pokrzywdzonego w procesie karnym, Białystok 1995; A. Michalska-Warias, Ustawowe znamiona przestępstwa zgwałcenia [w:] Przestępstwo zgwałcenia, red. M. Mozgawa, Warszawa 2012; A. Möller, H.P. Söndergaard, L. Helström, Tonic immobility during sexual assault - a common reaction predicting post-traumatic stress disorder and severe depression, „Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica” 2017, vol. 96, iss. 8, s. 932 (https://doi.org/10.1111/aogs.13174); W. Orlof, K.M. Wilczyńska, N. Waszkiewicz, Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (osobowość mnoga) - powszechniejsze niż wcześniej sądzono, „Psychiatria” t. 15, Nr 4/2018, s. 228-233; J. Piotrowska, A. Synakiewicz, Dość milczenia - Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce, Warszawa 2011; M. Płatek, Zgwałcenie. Gdy termin nabiera nowej treści. Pozorny brak zmian i jego skutki, „Archiwum Kryminologii” 2018, t. XL, s. 263-325; W. Posnow, Znaczenie. i środki zwiększenia aktywności pokrzywdzonego w procesie karnym, Pal. Nr 4-5/1976, s. 61-73; D. Rode, K. Dukała, J. Kabzińska, K. Zalewska-Łunkiewicz, Kliniczna psychologia sądowa, Warszawa 2020; D.C. Rubin, C.F. Bell, Tonic immobility (freezing) during sexual and physical assaults produces stronger memory effects than other characteristics of the assaults, Memory 2023, vol. 31, issue 5 (https://doi.org/10.1080/09658211.2023.2188642); D. Solodov, E. Lewandowska, Zasadność sporu odnośnie nowej definicji zgwałcenia - uwagi na tle proponowanych zmian, „Studia Prawnoustrojowe” Nr 54/2021, s. 571-581; R. Szczepanik, Doświadczenie wtórnej wiktymizacji przez kobiety - ofiary przemocy w rodzinie [w:] Andragogiczny wymiar wydarzeń osobistych i globalnych w badaniach biograficznych, red. O. Czerniawska, Łódź 2011; K. Szczucki, Rola zgody w strukturze przestępstwa na przykładzie przestępstwa zgwałcenia, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” Nr 1/2011, s. 31-58; R. Tomalski, I. Pietkiewicz, Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych - wyzwania w praktyce klinicznej, „Czasopismo Psychologiczne” t. 25, Nr 1/2019, s. 43-51; J. Warylewski, Prawno materialne aspekty przestępstwa zgwałcenia [w:] Zgwałcenie. Definicja, reakcja, wsparcie dla ofiar, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2016; J. Warylewski, K. Nazar [w:] Kodeks karny. Komentarz do art. 197 KK, red. R.A. Stefański, Warszawa 2023; D. Woźniakowska-Fajst, Obwinianie ofiary - poznać zjawisko, zrozumieć mechanizm [w:] Zmierzyć i zrozumieć przestępczość, red. M. Niełaczna, P. Ostaszewski, A. Rzepliński, Warszawa 2020.