Abstrakt

W swoim kolejnym artykule poświęconym odsetkom cywilnoprawnym po zmianach, które obowiązują od 1.1.2016 r., autorzy kontynuują omawianie zagadnień odsetkowych, jakie pojawiają się na gruncie ustawy z 8.3.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Tym razem rozważania skoncentrują się na próbie wytyczenia granic autonomii woli stron w odniesieniu do odsetek w relacjach profesjonalnych poddanych przepisom TermZapłU. Jak zostanie przypomniane, w transakcjach handlowych spotykamy się przede wszystkim z odsetkami za opóźnienie, których obowiązek zapłaty wynika wprost z ustawy. Prawodawca przewidział tu nawet specjalną stopę odsetkową, wprowadzając pojęcie „odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych” (art. 4 pkt 3 TermZapłU).
W tym kontekście pojawia się jednak wątpliwość, czy i w jakim zakresie możliwe jest umowne określenie stopy odsetek za opóźnienie. Próbując odpowiedzieć na tak postawione pytanie, autorzy dostrzegają konieczność odrębnego potraktowania dwóch grup przypadków, wyróżnionych ze względu na status dłużnika świadczenia pieniężnego w ramach danej transakcji. W przypadku umów, w których dłużnik nie jest podmiotem publicznym, art. 7 ust. 1 TermZapłU wyraźnie sygnalizuje opcję zastrzeżenia przez strony odsetek wyższych niż ustawowe. Odrębnym problemem staje się jednak wówczas przesądzenie maksymalnego dopuszczalnego poziomu odsetek za opóźnienie. Całkowite milczenie przepisów TermZapłU w tej kwestii nakazuje rozważyć, w jaki sposób mają tu być zastosowane właściwe regulacje Kodeksu cywilnego. Jak się przekonamy, zagadnienie to budzi w praktyce określone wątpliwości.
Inne problemy rysują się w przypadku transakcji handlowych z udziałem dłużnika będącego podmiotem publicznym w rozumieniu art. 4 pkt 2 TermZapłU. W tego rodzaju relacjach – zdaniem autorów – nie ma możliwości odejścia od ustawowej stopy odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Specyfika umów z udziałem podmiotów publicznych i mnogość problemów pojawiających się w tych relacjach skłania przy tym do odrębnego potraktowania wspomnianych zagadnień. Stąd też w niniejszym opracowaniu kwestie te zostaną omówione tylko w podstawowym zakresie. Szerszej analizie problemu poświęcony zostanie natomiast jeden z kolejnych artykułów w ramach realizowanego cyklu publikacji.
W drugiej części obecnej wypowiedzi przedmiotem rozważań autorów będą inne jeszcze ograniczenia swobody kontraktowej, dotyczące odsetek w transakcjach handlowych. Przede wszystkim przeanalizowany zostanie art. 13 TermZapłU. Podjęta zostanie próba rozstrzygnięcia, co w praktyce oznacza, przewidziany w powołanym przepisie, zakaz umownego wyłączenia lub ograniczenia praw wierzyciela w zakresie należnych mu odsetek. Kilka słów komentarza będzie też poświęconych ustaleniu, jakie konsekwencje procesowe wynikają z imperatywnego charakteru przepisów TermZapłU.