Abstrakt

Z uwagi na ogromne różnice pomiędzy porządkami prawnymi poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej w sprawach dotyczących niewypłacalności, nie udało się stworzyć jednolitego dla całej Unii Europejskiej prawa upadłościowego. Niemniej jednak kwestia ta nie pozostaje obojętna regulacjom prawa europejskiego. Źródeł prawa Unii Europejskiej w przedmiocie postępowania upadłościowego poszukiwać należy przede wszystkim w traktatach założycielskich wraz z traktatami zmieniającymi¹, w ogólnych zasadach prawa (w tym orzecznictwo TSUE)² oraz aktach prawa pochodnego, głównie w rozporządzeniach i dyrektywach. Nie ulega przy tym wątpliwości, że aktem prawnym o rudymentarnym wręcz znaczeniu z punktu widzenia omawianej tematyki jest rozporządzenie nr 1346/2000 z 29.5.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego³. Oprócz powyższego rozporządzenia kwestia postępowania upadłościowego unormowana jest w następujących dyrektywach: nr 96/26/WE z 19.5.1998 r. w sprawie ostateczności rozliczeń w systemach płatności oraz systemach rozliczeń papierów wartościowych⁴, nr 2001/17/WE z 19.3.2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeń⁵ oraz nr 2001/24/WE z 4.4.2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych⁶. Podkreśla się często, że na gruncie przepisów rozporządzenia 1346/2000 zasada ochrony interesów wierzycieli zdaje się być naczelną zasadą tego postępowania. Poszczególne porządki prawne państw członkowskich wykazują jednak istotne różnice w zakresie ochrony interesów wierzycieli, co w kontekście lansowanego przez prawodawcę europejskiego modelu uniwersalności i powszechności postępowania upadłościowego (choć w ograniczonym zakresie) nie pozostaje bez wpływu na skuteczność tej ochrony.

Wprowadzenie

Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej także i w Polsce zaczęło obowiązywać rozporządzenie 1346/2000, które ma bezpośrednie zastosowanie. Nie ujednolica ono jednak regulacji postępowania upadłościowego z elementem transgranicznym w państwach Unii. Nie narzuca jednolitych reguł traktowania wierzycieli, podziału majątku ani kolejności zaspokojenia roszczeń. Rozgranicza jedynie zakres terytorialny stosowania poszczególnych regulacji krajowych tak, by pogodzić ich stosowanie. Oznaczać to może, że w jednym postępowaniu upadłościowym mogą mieć zastosowanie przepisy różnych porządków prawnych⁷. Obecnie zauważyć można, że poszczególne sądy państw członkowskich dążą do rozszerzenia swojej jurysdykcji krajowej i w konsekwencji pojmowania w sposób szeroki własnej kompetencji do ogłoszenia upadłości dłużnika oraz prowadzenia postępowania upadłościowego⁸. Doprowadzić to może do sytuacji, w której podmiot prowadzący działalność gospodarczą na terenie co najmniej dwóch państw członkowskich (oprócz Danii⁹) poprzez wszczęcie głównego postępowania upadłościowego w państwie, którego system prawny przywiązuje większą wagę do restrukturyzacji upadłego i utrzymania miejsc pracy niż do jak największego zaspokojenia wierzycieli, de facto wybiera sobie prawo korzystniejsze z punktu widzenia jego partykularnych interesów. Sprzyja temu regulacja art. 16 rozporządzenia 1346/2000, która zakłada że jurysdykcja danego sądu w sprawie jest ustalana wyłącznie każdorazowo przez sąd wszczynający postępowanie i nie podlega weryfikacji przez sąd innego państwa członkowskiego. Jeżeli jakikolwiek podmiot chce podważyć ustalenia sądu państwa wszczęcia postępowania w zakresie jurysdykcji krajowej, może to uczynić jedynie w postępowaniu prowadzonym w tym państwie¹⁰.

Przedmiot uznania zagranicznego postępowania upadłościowego

Automatyczne uznanie całego zagranicznego postępowania upadłościowego jest jednym z podstawowych instrumentów umożliwiającym realizację zasady uniwersalności w europejskim prawie upadłościowym. Niewątpliwie jest to nowa instytucja funkcjonująca w europejskim postępowaniu cywilnym, albowiem do tej pory uznawane były wyłącznie zagraniczne orzeczenia¹¹. Niewątpliwie jednak zarówno uznanie samych orzeczeń wydanych przez sądy państw członkowskich jak i uznanie zagranicznego postępowania upadłościowego powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania (mutual trust and credit) i będącego wynikiem tej zasady swobodnego przepływu orzeczeń sądowych w ramach Unii¹². W przepisach rozporządzenia 1346/2000 nie znajdziemy definicji „uznania” zagranicznego postępowania upadłościowego. Motyw 22 preambuły przewiduje wyłącznie, że „automatyczne uznanie powinno oznaczać, iż skutki wynikające z postępowania na podstawie państwa wszczęcia postępowania rozciągają się na wszystkie inne państwa członkowskie”. Wobec powyższego znaczenie pojęcia uznania należy określać na podstawie przepisów samego rozporządzenia.

Słusznie podkreśla się w doktrynie, że uznanie transgranicznego postępowania ma charakter uznania procesowego¹³. Warto podkreślić, że uznaniu podlega automatycznie postępowanie upadłościowe jako całość. Uznanie skutków całego postępowania upadłościowego w oparciu o rozporządzenie 1346/2000 stanowi niewątpliwe novum w międzynarodowym postępowaniu upadłościowym¹⁴.

Zasada automatycznego uznania wszczęcia postępowania przewidziana została w art. 16 ust. 1 rozporządzenia 1346/2000, zgodnie z którą wszczęcie postępowania upadłościowego przez sąd państwa członkowskiego właściwy zgodnie z art. 3 podlega [...]