Abstrakt

W Kodeksie karnym i Kodeksie postępowania karnego dużą wagę przywiązuje się do zapewnienia ochrony praw pokrzywdzonych, w tym też do umożliwienia skutecznego dochodzenia roszczeń majątkowych związanych z naprawieniem szkody wyrządzonej przestępstwem. Dla wyegzekwowania zasądzonego odszkodowania, zadośćuczynienia czy nawiązki przez pokrzywdzonego, konieczne jest uzyskanie tytułu wykonawczego. W niniejszym artykule omówiono nie tylko ogólne zasady uzyskania tytułu wykonawczego przez wierzyciela w postępowaniu karnym, ale też kilka zagadnień, które w praktyce wywołują spory i dyskusje, a niekiedy powodują, że w jednym sądzie konkretne sprawy są rozstrzygane zupełnie różnie, jak w przypadku nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu stanowiącemu środek probacyjny.

Wprowadzenie

Nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu zawartemu w wyroku sądu karnego jest w swej istocie zbliżone do tej czynności dokonywanej w postępowaniu cywilnym. W dużej części tytułów egzekucyjnych postępowanie klauzulowe wiąże się jednak ze specyficznymi, swoistymi dla procesu karnego regułami, których nieznajomość może nie tylko utrudnić, ale nawet uniemożliwić uzyskanie tytułu wykonawczego. Kwestia uzyskania klauzuli wykonalności na orzeczeniu o zobowiązaniu skazanego do naprawienia szkody, stanowiącym środek probacyjny, jest zaś tak dyskusyjna, że prowadzi do zupełnie rozbieżnych rozstrzygnięć zarówno w orzecznictwie sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego.

Orzeczenia co do roszczeń majątkowych w postępowaniu karnym

Podobnie jak w postępowaniu cywilnym, tak też w postępowaniu karnym, dla wszczęcia egzekucji konieczne jest nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu prawomocnemu (wykonalnemu) i nadającemu się do wykonania. Nadanie klauzuli wykonalności jest integralną częścią postępowania egzekucyjnego¹. Egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych prowadzi się według KPC, a do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776−795 KPC (art. 25−26 KKW).

Klauzulę wykonalności nadaje się przede wszystkim orzeczeniom co do roszczeń majątkowych, którymi w postępowaniu karnym są:

1) orzeczenie uwzględniające w całości lub w części powództwo cywilne (art. 415 § 1 KPK),

2) orzeczenie o zasądzeniu odszkodowania pieniężnego z urzędu (art. 415 § 4 KPK)².

Są to klasyczne orzeczenia zasądzające określone świadczenie od dłużnika (oskarżonego) na rzecz wierzyciela (pokrzywdzonego). Egzekucja tych świadczeń następuje w sposób typowy dla postępowania cywilnego.

Ponadto, klauzulę wykonalności nadaje się orzeczeniom, które na podstawie art. 107 § 2 KPK uważa się za orzeczenia co do roszczeń majątkowych; należą do nich następujące orzeczenia:

1) nakładające obowiązek naprawienia szkody, których podstawę mogą stanowić przepisy: art. 36 § 2, art. 46 § 1, art. 67 § 3, art. 72 § 2 KK;

2) nakładające obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 46 § 1 KK;

3) o nawiązce na rzecz pokrzywdzonego, których podstawę mogą stanowić przepisy: art. 46 § 2, art. 57a § 2, art. 212 § 3, art. 216 § 4, art. 290 § 2 KK³.

Jakkolwiek egzekucję świadczeń orzeczonych na wskazanych tu podstawach prowadzi się według przepisów KPC, to jednak są to już orzeczenia o środkach typowych dla ustawy karnej, związane ze stwierdzeniem, że oskarżony swoim zachowaniem wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa, a to – może mieć bardzo istotne znaczenie w postępowaniu klauzulowym.

Niekiedy zdarza się, że w wyrokach skazujących na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania [...]