Monitor Prawniczy
nr 5/2013
Lojalność i staranność jako kryteria określające sposób wykonywania zobowiązań
Abstrakt
Istota stosunku zobowiązaniowego sprowadza się do prawidłowego wykonania zobowiązania, czyli sposób wskazany jest w art. 354 KC oraz przy dołożeniu przez dłużnika staranności określonej w art. 355 KC. Wykonanie zobowiązania podlega ocenie z punktu widzenia treści zobowiązania, zaś sposób wykonania powinien odpowiadać celowi społeczno-gospodarczemu zobowiązania, zasadom współżycia społecznego i ustalonym zwyczajom. Wymogi należytej staranności uzupełniają zaś zawartą w art. 354 KC charakterystykę powinnego zachowania dłużnika. Na gruncie KC obowiązek należytej staranności włączony został do treści zobowiązania1. Powyższe kryteria umożliwiają ustalenie wzorca należytego wykonania konkretnego zobowiązania. Przy czym należy podkreślić, że za należyte wykonanie zobowiązania uznać będzie można sytuację w której wszystkie powyższe kryteria prawidłowości wykonania zostały spełnione łącznie2. Wymóg zachowania należytej staranności, analogicznie jak obowiązek lojalności, znajdują bowiem zastosowanie w obszarze wszystkich zobowiązań umownych i stanowią one uniwersalne kryteria oceny sposobu wykonywania zobowiązań.
Lojalność i staranność – jedno czy różne kryteria oceny wykonywania zobowiązań
Analizując językową stronę terminu lojalność należy stwierdzić, że wywodzi się on z łacińskiego legalis, czyli zgodny z prawem. W „Słowniku języka polskiego” termin lojalność wyjaśniany jest jako postawa zgodna z przepisami prawa, prawomyślność, wierność, rzetelność3. Natomiast staranność tłumaczona jest jako dokładność, pilność, sumienność, zajmowanie się czymś gorliwie i zapobiegliwie4. Lojalność związana jest z zaufaniem, które polega na przyjęciu założenia, że osoby pełniące określone funkcje, mające określoną pozycję, będą zachowywać się w sposób honorowy i uczciwie wykonywać swoje obowiązki. Na gruncie prawa zobowiązań zauważa się, że lojalność stanowi pojęcie celowo niedookreślone i wyznacza ona nieskonkretyzowany obowiązek dłużnika, którego doprecyzowanie następuje w poszczególnych sytuacjach pojawiających się w toku wykonywania zobowiązań, zaś w każdym razie chodzi o powinność działania lub zaniechania, które wykracza poza powszechne obowiązki wynikające z zasad współżycia społecznego5. Staranność oznacza natomiast pewien wzorzec, pewien model postępowania, uznawanego za właściwe w ramach określonych czynności. Należyta staranność polega na przyjmowaniu w odniesieniu do dłużnika bardzo rozmaitych wymagań co do jego postępowania. Nie jest możliwe stworzenie abstrakcyjnego katalogu tych wymagań, gdyż ulegają one konkretyzacji ad casu. W oparciu jednak o wypowiedzi doktryny i judykatury można tytułem przykładu wyprowadzać obowiązki takie jak: wykazywanie sumienności i zapobiegliwości, znajomość określonych procesów organizacyjnych, finansowych czy prawnych przez funkcjonariusza spółki, dbałość o osiągnięcie określonego rezultatu, dokładne weryfikowania przedłożonej dokumentacji przez komitenta, sprawdzanie tożsamości klienta przez bank, znajomość prawa przez adwokata, a przypadku niespecjalizowania w określonych zagadnieniach niepodejmowanie się prowadzenia danej sprawy. Najogólniej więc należyta staranność polega na podejmowaniu przez dłużnika takich działań, które polegają na najwłaściwszym wykonaniu określonego zadania. Tym co łączy pojęcia „obowiązek lojalności” i „należyta staranność” jest ich niedookreślony charakter. Ulegają one bowiem konkretyzacji dopiero w ramach danych stanów faktycznych, dlatego też w ramach rozważań szczegółowych niezbędne będzie przywołanie rozstrzygnięć judykatury.W literaturze zagranicznej prezentowane jest stanowisko, że obowiązek lojalności jest konstruowany również poprzez takie terminy jak „najlepsze wysiłki” czy „ostrożność”. W tym ujęciu obowiązek lojalności zawiera w sobie obowiązek staranności, który wymaga odpowiedniego wysiłku, aby dokonać najlepszego wyboru działań, które mają zostać dokonane6. Także w doktrynie polskiej obowiązek lojalności zestawiany bywa z wymogiem wykonywania zobowiązania z należytą starannością. Wskazuje się, że przy ocenie wykonania zobowiązania z należytą starannością znaczenie ma dochowanie obowiązku lojalności, zaś lojalność stron składa się w tym ujęciu na ich wzorzec staranności, który budowany jest w oparciu o art. 355 § 1 i 2 KC7. W niniejszym opracowaniu prezentowane jest jednak podejście wyraźnie akcentujące rozgraniczenie obowiązku lojalności oraz obowiązku staranności. Rozgraniczenie to wynika z rozmaitego charakteru obowiązków dłużnika. Na czym innym polega bowiem zachowanie lojalne, a czym innym jest dołożenie należytej staranności. Trzeba zauważyć, że aksjologiczne pochodzenie czy rozumienie tych dwóch terminów jest różne. Lojalność stanowi bowiem kategorię moralną, podczas gdy należyta staranność jest adiaforą. Wskazuje się na dwie postacie lojalności8. Lojalność ujmowana w minimalnym wymiarze wymaga od danego podmiotu powstrzymania się od pokus. Natomiast maksymalny wymiar lojalności zawiera w sobie element poświęcenia. Moralność ma także doniosłe znaczenie aksjologiczne w etyce9. Niektórzy autorzy podkreślają przy tym, że może mieć ona zarówno ujemne jak i dodatnie zabarwienie uczuciowe. Przykładowo termin „lojalny obywatel” może być wyrazem uznania za skrupulatne wypełnianie wszystkich obowiązków, zaś w przypadku gdy władza została narzucona oznacza przypisywanie danej osobie oportunizmu albo serwilizmu10. Na gruncie etyki lojalność można postrzegać jako właściwe spełnianie swoich obowiązków. Wykonanie określonego działania w sposób charakteryzujący się należytą starannością nie podlega natomiast ocenie pod względem etycznym. Nie jest to bowiem postępowanie, które podlega ocenie jako dobre czy złe w ramach moralności.Obowiązek lojalności jako element stosunków zobowiązaniowych
Podstawowe znaczenie dla ustalenia uprawnień i obowiązków stron ma [...]
