Abstrakt
Niniejszy artykuł jest jednym z trzech poświęconych przedstawieniu probacji w polskim systemie prawa karnego (w numerze 3/2013 omówiono przesłanki zarządzenia wykonania zawieszonej kary, w numerze 5/2013 znajdzie się artykuł dotyczący warunkowego przedterminowego zwolnienia). Autor przedstawia przesłanki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania, obowiązki, jakie sąd nakłada lub może nałożyć na sprawcę w okresie próby, przesłanki podjęcia postępowania karnego, wymogi i podmioty uprawnione do złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego oraz tryb jego rozpatrywania przez sąd, niejasności co do charakteru wyroku warunkowo umarzającego postępowanie oraz skutki podjęcia postępowania warunkowo umorzonego.
Wprowadzenie
U podstaw przyjęcia tej instytucji w Kodeksie karnym legło przekonanie, że w sprawach drobnej wagi nie zawsze zachodzi konieczność prowadzenia postępowania karnego przed sądem. Co za tym idzie, nie zawsze konieczne jest wydawanie wyroku skazującego i wymierzanie kary. Innymi słowy rzecz ujmując, bez przeprowadzania postępowania dowodowego przed sądem, wydawania wyroku skazującego i wymierzania kary możliwe jest osiągnięcie pozytywnego rezultatu resocjalizacji sprawcy w postaci zapobieżenia jego powrotu na drogę przestępstwa. Istotą warunkowego umorzenia postępowania jest odstąpienie od skazywania sprawcy i wymierzania mu kary, przy jednoczesnym uznaniu go za winnego popełnionego przestępstwa.
Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania
Artykuł 66 KK in fine określa przesłanki warunkowego umorzenia postępowania. Zgodnie z tym artykułem, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeśli:
1) wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne. Dokonując oceny społecznej szkodliwości czynu należy posłużyć się dyrektywą określoną w art. 115 § 2 KK, który stanowi, że sąd w tej sytuacji bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności, stopień ich naruszenia;
2) okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości. W tym przypadku sąd nie może mieć żadnych wątpliwości, że zostały wypełnione przez oskarżonego wszystkie ustawowe znamiona zarzucanego mu czynu wymienione w konkretnym przepisie i nie zachodzą przesłanki wyłączające jego odpowiedzialność karną, ujęte w części ogólnej KK1. Nie ma znaczenia, czy oskarżony przyznaje się do winy, czy też nie. Jeśli oskarżony przyznaje się do winy, a sąd poweźmie wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa, to zajdzie ujemna przesłanka warunkowego umorzenia postępowania. Natomiast nieprzyznanie się oskarżonego do winy nie będzie przeszkodą do warunkowego umorzenia postępowania, jeśli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości2;
3) sprawca nie może być uprzednio karany za przestępstwo umyślne. Należy zwrócić uwagę, że ustawa stanowi o braku uprzedniej karalności, co jest kategorią odrębną od skazania. W tym przypadku chodzi o wcześniejsze wymierzenie kary za przestępstwo umyślne. Wobec tego, wcześniejsze warunkowe zawieszenie wykonania kary za przestępstwo umyślne będzie ujemną przesłanką warunkowego umorzenia postępowania. Nie ulega wątpliwości, że jeśli na mocy aktu łaski, amnestii, oskarżonemu darowano karę, będzie on uznany za osobę uprzednio karaną. Natomiast nie będzie przeszkód w warunkowym umorzeniu postępowania wcześniejsze skazanie sprawcy, ale gdy sąd odstąpił od wymierzenia kary, którego przesłanki są określone w art. 59 § 1 i 2 KK. Fakt, że przeciwko oskarżonemu toczy się jeszcze inne postępowanie, nie wpływa negatywnie na zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania. Ocena, czy sprawca był uprzednio karany, będzie dokonywana w chwili wydawania wyroku i chodzić będzie tylko i wyłącznie o [...]