Abstrakt

W niniejszym artykule analizie poddano kwestię możliwości żadania stwierdzenia nieważności uchwały zgromadzenia wspólników ze względu na jej sprzeczność z ustawą. W pierwszej kolejności Autorka wykazuje, że przesłanka sprzeczności z prawem obejmuje sprzeczność z wszelkimi aktami prawa powszechnie obowiązującymi. Następnie dowodzi, że sprzeczność z prawem może zaistnieć nie tylko w razie bezpośredniej sprzeczności uchwały z normą prawną, ale także w wyniku podjęcia uchwały w celu obejścia prawa, jak również podjęcia uchwały naruszającej zasady współżycia społecznego. Ponadto, wskazana przesłanka sprzeczności z prawem może dotyczyć również procedury jej podjęcia, jednak z zastrzeżeniem, że naruszenia norm o charakterze proceduralnym mogą być uznane za podstawę do stwierdzenia nieważności uchwały w takim zakresie, w jakim miały wpływ na treść uchwały.

Wprowadzenie

Kodeks spółek handlowych, w ramach regulacji dotyczącej uchwał organów właścicielskich spółek kapitałowych, przewiduje dwie równoległe ścieżki dla sądowego kwestionowania prawidłowości podjętych przez ten organ uchwał: w przepisach art. 249 (dla spółki z o.o.) oraz art. 422 KSH (dla spółki akcyjnej) zawiera się regulacja dotycząca żądania uchylenia uchwały, natomiast w przepisach art. 252 (dla spółki z o.o.) oraz art. 425 KSH (dla spółki akcyjnej) – dotycząca żądania stwierdzenia nieważności uchwały.

Niezależnie od przyjętego poglądu co do charakteru prawnego sankcji określanej w KSH jako „stwierdzenie nieważności uchwały”¹, elementem koniecznym w procesie badania uchwały pod kątem możliwości wniesienia o stwierdzenie jej nieważności jest zbadanie, czy spełnia ona przesłankę sprzeczności z ustawą². Dlatego, jednoznaczne stwierdzenie, kiedy można uznać uchwałę za sprzeczną z ustawą, nabiera pierwszorzędnego znaczenia. Jednocześnie, poszczególne elementy tego pojęcia budzą wciąż wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie.

Sprzeczność z ustawą – uwagi ogólne

Co oczywiste, sprzeczność z ustawą dotyczy co najmniej sprzeczności uchwał z przepisami KSH. Przykładowo, P. Sikorski³ wskazuje jako sprzeczne z prawem umorzenie akcji bez zgody akcjonariusza, w oparciu o swoistą „blankietową zgodę” tego akcjonariusza dotyczącą brzmienia statutu, obejmującego możliwość umorzenia akcji.

Jak słusznie wskazuje J. Szwaja⁴, pod pojęciem ustawy należy jednak rozumieć nie tylko KSH, lecz także każdą ustawę obowiązującą w chwili podjęcia zaskarżonej uchwały, rozporządzenia wydane na podstawie i w wykonaniu ustawy⁵, jak również ratyfikowane umowy międzynarodowe⁶. Zdaniem J. Szwai, w zakresie sprzeczności z ustawą mieści się także sprzeczność z prawem miejscowym⁷ oraz z nadającymi się do bezpośredniego stosowania aktami normatywnymi wydanymi przez organizacje międzynarodowe i ich organy⁸. W tym ostatnim zakresie mieszczą się, od akcesji Polski do UE, także akty prawa unijnego.

Odmienny pogląd, wyrażony przez A. Kidybę⁹, którego zdaniem sprzeczność z ustawą obejmuje jedynie sprzeczność z KSH, należy odrzucić jako zawężający podstawy do zaskarżenia uchwał w sposób nieuzasadniony.

Również K. Kohutek¹⁰ wskazuje, że przesłankę sprzeczności treści uchwały z prawem należy interpretować szeroko, obejmując nią każde naruszenie ustawy, nie zawężając jej do naruszenia przepisów KSH czy innych ustaw konstytucyjnych dla danego typu spółki (w przypadku analizowanym przez autora, podaje on przykład ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe¹¹). Powództwo wniesione na podstawie art. 425 KSH będzie uzasadnione także wtedy, kiedy kwestionowana uchwała będzie sprzeczna z postanowieniami innych, obowiązujących w całym systemie prawa ustaw, co również stanowić będzie podstawę do stwierdzenia jej nieważności przez sąd.

Sprzeczność z dyspozytywnymi normami prawnymi

Interesująca i żywa dyskusja doktryny dotyczy istotnego zagadnienia, czy jako sprzeczne z prawem można zaklasyfikować również uchwały zgromadzenia naruszające dyspozytywne normy prawne¹². Dyskusja w tym zakresie została w ostatnim czasie zainicjowana stanowiskiem M. Romanowskiego¹³, że normy dyspozytywne są „wzorcami postępowania, nie zaś obowiązującymi regułami, na których opiera się bezpieczeństwo systemu prawnego”. W konsekwencji, zdaniem autora, nie ma aksjologicznego uzasadnienia dla traktowania naruszenia norm dyspozytywnych, które obowiązują pomiędzy stronami z tego wyłącznie powodu, że nie zdecydowały się one na wprowadzenie mocą umowy spółki odmiennej regulacji, w sposób odmienny wobec traktowania norm obowiązujących z mocy umowy spółki, w której wprowadzono regulację różną od ustawowej normy dyspozytywnej. Naruszenia te powinny być jednolicie traktowane, jako uzasadniające powództwo o uchylenie uchwały, nie zaś powództwo o stwierdzenie jej nieważności. Autor podnosi też¹⁴, że normy względnie wiążące nie zawierają nakazów i zakazów, a ich obecność w systemie ma charakter prakseologiczny, a nie aksjologiczny, który uzasadniałby ich ochronę. Chociaż [...]