Abstrakt
Niniejszy artykuł jest jednym z trzech poświęconych przedstawieniu probacji w polskim systemie prawa karnego (w kolejnych numerach przedstawione zostaną warunkowe umorzenie postępowania i warunkowe przedterminowe zwolnienie). Autor omawia warunkowe zawieszenie wykonania kary, wskazując na przesłanki zastosowania tej instytucji, obowiązki probacyjne stosowane wobec skazanego oraz przyczyny uzasadniające obligatoryjne bądź fakultatywne zarządzenie wykonania zawieszonej kary.
Wprowadzenie
Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności jest instytucją probacji mającą na celu możliwość przeprowadzenia resocjalizacji sprawcy przestępstwa bez wykonywania kary pozbawienia wolności, jednak przy nałożeniu na niego określonych obowiązków, które mają być spełnione w okresie próby. Przekonanie o efektywności tej instytucji wypłynęło z uznania, że wobec sprawców przestępstw, których dotychczasowy tryb życia, ich warunki i właściwości osobiste dozwalają na przyjęcie, że nie powrócą do przestępstwa, nie ma konieczności stosowania kary pozbawienia wolności. Przyczyną, dla której zdecydowano się na wprowadzenie środków probacyjnych było uznanie, że zastosowanie w każdym przypadku kary pozbawienia wolności jest niecelowe. Stosowanie kar izolacyjnych prowadzi w końcowym efekcie do zerwania więzi społecznych, rodzinnych, degradacji psychicznej, napiętnowania, które to czynniki utrudniają readaptację przestępcy po odbyciu kary1. Z oczywistych względów, powyższe uwagi nie będą miały zastosowania do przestępczości ciężkiej lub w danym konkretnym przypadku wielokrotnego powrotu na drogę przestępstwa. Od samego początku tej instytucji przyjęto założenie, że ciężar powodzenia probacji spadnie na kuratorów, którzy poprzez sprawowanie dozoru będą pilnowali probanta, udzielali mu pomocy, sprawdzali w jaki sposób przebiega realizacja warunków zawieszenia wykonania kary oraz udzielali stosownej pomocy w tym zakresie.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary – warunki ogólne
W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary, obowiązujący Kodeks karny uznaje stosowanie tej instytucji wobec kary pozbawienia wolności, kary ograniczenia wolności i samoistnej kary grzywny (art. 69 § 1 i 4 KK).
| W wyroku z 10.2.2000 r.2, SA w Katowicach przyjął, że na warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności zasługują jedynie ci sprawcy, wobec których istnieje pozytywna prognoza resocjalizacyjna na przyszłość. Zdaniem tego sądu, dotychczasowa postawa i sposób życia muszą wskazywać na to, że pomimo niewykonania kary, zostaną osiągnięte jej cele, a w szczególności, że sprawca nie powróci ponownie na drogę przestępstwa. W innym wyroku z 16.4.2009 r.3, SA w Katowicach zauważył, że przepis art. 69 § 1 KK odwołuje się do elementów prognostycznych, wskazujących na możliwość osiągnięcia celów kary pozbawienia wolności zawieszając jej wykonanie na okres próby. W ocenie tego sądu jest to środek polityki karnej wobec sprawców nadających się do resocjalizacji w warunkach wolnościowych, w związku z istnieniem uzasadnionego przekonania, że nie powrócą oni na drogę przestępstwa. |
Nie ulega wątpliwości, że podstawową przesłanką, jaką należy się kierować przy podejmowaniu decyzji o warunkowym zawieszeniu wykonania kary, jest istnienie pozytywnej lub negatywnej prognozy resocjalizacyjnej na przyszłość. Na fakultatywność warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 2 lat, ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, zwrócił uwagę SN w postanowieniu z 19.7.2006 r.4. Zdaniem tego sądu, nie ma żadnego automatyzmu między wymierzeniem powyżej wskazanych kar a rozważeniem potrzeby zastosowania dobrodziejstwa instytucji warunkowego zawieszenia wykonania tak orzeczonych kar.
Zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności następuje na okres próby od 2 do 5 lat, a w przypadku kary grzywny lub kary ograniczenia wolności, okres próby wynosi od roku do 3 lat. Natomiast w przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub recydywy wielokrotnej oraz sprawcy, który z popełnienia przestępstwa poczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym, okres próby w przypadku zawieszenia wykonania kary wynosi od 3 do 5 lat. Jeśli chodzi o sprawców współdziałających z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawnili oni wobec organów ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 § 3 KK) i sprawca przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organami ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności (art. 60 § 3 KK), to zgodnie z art. 60 § 5 KK, okres próby w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wynosi od 2 do 10 lat. Wobec sprawcy przestępstwa należącego do obydwu powyższych kategorii, okres próby w przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności wynosi od 3 do 10 lat (art. 60 § 5 KK).
Obowiązki probacyjne
Dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia albo organizacji społecznej, do której należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, sąd może zastosować wobec skazanego w okresie próby w przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności. Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, recydywy wielokrotnej oraz sprawcy, który z popełnienia przestępstwa poczynił sobie stałe źródło dochodu, lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym i wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. W przypadku warunkowego zawieszenia kary grzywny nie stosuje się dozoru kuratora (art. 73 KK), jednak sąd może zastosować wobec skazanego obowiązki resocjalizacyjne określone w art. 72 KK. Orzekając dozór sąd może nałożyć na skazanego obowiązki resocjalizacyjne. Artykuł 72 § 1 KK przewiduje następujące rodzaje zobowiązań skazanego: [...]